حافظ از زبان حافظ؛ نگاهی متفاوت به زندگی و زمانه خواجه شیراز
پایمرد در کتاب «زندگی حافظ شیرازی» قصد دارد تا بدون اسطوره‌سازی‌ها و نقل قول‌هایی که گاه تعصب رنگ حقیقت را از چهره آنها شسته است، با توجه به دیوان و اشعار خود شاعر، زندگی و زمانه او را دریابد. سفری داشته باشد به جهان حافظ از زبان حافظ.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «زندگی حافظ شیرازی»، نوشته منصور پایمرد، تلاش دارد تا براساس اشعار نشانه‌دار تاریخی دیوان خواجه شیراز، به زندگی و زمانه او بپردازد. این اثر یکی از آثار منتشر شده مجموعه «دو سده سخنوری» نشر خاموش است که زیر نظر کاووس حسن‌لی، استاد دانشگاه شیراز و پژوهشگر، به چاپ رسیده است.
پایمرد در مقدمه کتابش، چرایی پرداختن به زندگی حافظ با وجود منابع متعدد و متکثر در این رابطه را این‌طور توضیح می‌دهد: با این سکوت تاریخ‌ها و تذکره‌های قرن هشتم درباره حافظ که از «شرح جنایات نام‌آوران هرگز به احوال دیگران نمی‌پرداخته‌اند» و با این حجم داستان‌های بی‌پایه گرد شخصت و شعرش، چه راهی وجود دارد که پژوهنده‌ای بی‌طرف بدون پیش‌فرض‌های ذهنی بتواند حتی‌المقدور به زندگی و شخصیت و گذران روزگار حافظ در عصری چنان پرآشوب و بلاخیز نزدیک شود؟
می‌توان گفت تنها منبع مطمئن و موثقی که می‌توان به آن استناد کرد، اشعار خود اوست. حدود 500 غزل و چند مثنوی و تعدادی قطعه و رباعی. از میان این آثار تکیه کردن به اشعاری که با قراین موجود در آن، می‌توان کم و بیش به سال سرودن آن شعرها نزدیک شد و از طریق آن کورسویی، شاید، به روز و روزگارش افکند و این کاری است که بعضی از اهل تحقیق بدان گراییده‌اند و این گرایش البته در بعضی موارد حالتی افراط‌گونه یافته و منجر به نتایج نادرستی شده است؛ زیرا به ذوق و برداشت شخصی خود بیش از حد معمول و معقول مجال جولان و اظهار نظر داده‌اند؛ البته در این میان هم هستند کسانی که به نتایج مقبولی دست یافته و توانسته‌اند بر گوشه‌هایی از فضای تاریک زندگی و شعر حافظ از این راه، روشنایی ببخشند و آن را هرچند محو و مه‌آلود پیش چشم مشتاقان بکشانند. بر همین اساس خرمشاهی به درستی در این‌باره می‌گوید: تاریخ‌نگاری عصر حافظ، تأثیر به‌سزایی در اسطوره‌زدایی از حافظ داشت... همین تاریخ‌نگاری چشم و ابروی حافظ را به ما می‌نمایاند. این تاریخ‌نگاری در رد شدن از آن مرحله جزءنگری، مؤثر بود.
در واقع نویسنده قصد دارد تا بدون اسطوره‌سازی‌ها و نقل قول‌هایی که گاه تعصب رنگ حقیقت را از چهره آنها شسته است، با توجه به دیوان و اشعار خود شاعر، زندگی و زمانه او را دریابد. سفری داشته باشد به جهان حافظ از زبان حافظ. براین اساس، پایمرد در این کتاب سه دسته از اشعار را پیش چشم داشته است:
1. اشعاری که با توجه به قرینه‌های محکم و مؤکدی که در آن است؛ مثل نام پادشاه یا وزیر و ... یا اشاره به حوادث تاریخی، محدوده تقریبی زمان سرایش را به دست می‌دهد. مثل غزل «ساقی به نور باده برافروز جام ما ...»، با توجه به اینکه در بیت مقطع به حاجی قوام‌الدین حسن تمغاچی اشاره شده و چون می‌دانیم که او وزیر و مشاور شاه شیخ ابواسحاق بوده و تاریخ وفاتش سال 754، پس به‌یقین محدودۀ زمانی سرایش شعر، قبل از سال 754 است و باید متعلق به دوران جوانی حافظ باشد.
2. اشعاری که گرچه صراحت و قرینه‌های روشن دست اولی را ندارند؛ اما با نشانه‌های دیگری می‌توان با احتمال درصدی خطا درباره تاریخ یا علت سرایش آنها نظر داد. مانند غزل‌هایی که حافظ در روزگار امیر مبارزالدین یا در سفر تبعیدگونه‌اش به یزد سروده است. در این غزل‌ها با وجود اینکه اغلب به نام کسی یا واقعه مهمی به طور مستقیم اشاره نشده است، با توجه به فحوای کلام و مضامین مطرح در آنها بسیاری از حافظ پژوهان درباره زمان سرایش اتفاق نظر دارند.
3. در دسته سوم پای ذوق و سلیقه به میان می‌آید؛ زیرا از قرینه‌های محکم و مؤکد در آن خبری نیست و هر کسی ممکن است حرفی درباره آن بزند.
«زندگی حافظ شیرازی» از 21 فصل تشکیل شده است؛ پایمرد کتابش را با بررسی ویژگی‌های شیراز در عصر حافظ آغاز می‌کند و در ادامه زندگی شخصی و خانوادگی حافظ، علم‌آموزی، استادان و کتاب‌های محبوب او، برآمدن خاندان اینجو، اولین غزل تاریخ‌دار حافظ، دوران سلطنت شاه شیخ ابواسحاق، اشعار حافظ در سوگ و ستایش شاه شیخ ابواسحاق، دوران حکومت محتسب، سروده‌های حافظ در دورۀ حکومت امیر مبارزالدین، دور شاه شجاع است وی دلیر بنوش، اشعار حافظ در دورۀ اول زمامداری شاه شجاع، دو سال دوری شاه شجاع از شیراز، فتح شیراز و تغییر رفتار و روش شاه شجاع، سفرهای حافظ، مویه‌های غریبانه، سال‌های پایانی زندگانی شاه شجاع، تحلیل غزلی از حافظ، خواجه جلال‌الدین توران شاه، سلطان زین العابدین، شاه یحیی مظفری و فرمانروایی شاه منصور و پایان خاندان آل مظفر می‌پردازد.
نشر خاموش کتاب «زندگی حافظ شیرازی» را در هزار و 500 نسخه و در 388 صفحه منتشر کرده است. این اثر ششمین جلد از مجموعه «دو سده سخنوری» این انتشارات است که به زندگی و زمانه سعدی، خواجوی کرمانی و حافظ شیراز می‌پردازد.
انتهای پیام/