گستره و آثار "مواسات" در سیرۀ امام مجتبی(ع)/ حافظ وحی الهی در ۷ سالگی
امام مجتبی(ع) در مجلس رسول خدا(ص) حاضر میشد و در حالی‌که ۷ سال بیشتر نداشت، وحی الهی را از لبهای مبارک پیامبر میشنید و حفظ می‌کرد و وقتی به خانه برمیگشت آنچه را حفظ کرده بود برای حضرت زهراء بازگو می‌کرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، امروز شنبه 20 اردیبهشت و 15 ماه مبارک رمضان مصادف با سالروز ولادت باسعادت حضرت امام حسن محتبی علیهالسلام است. به همین مناسبت گفت‌وگویی را با «احسان پوراسماعیل» استادیار مؤسسه آموزش عالی آرمان رضوی، پژوهشگر قرآن و حدیث ترتیب دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
* برخی بر این باورند آن‌طور که باید در معرفی امام مجتبی علیهالسلام به بدنۀ جامعه تلاش کافی صورت نگرفته است، نظر شما در این زمینه چیست؟
امام مجتبی علیهالسلام در عصر خویش و پس از آن تا امروز چهره‌ای مظلوم حتی در میان دوستان و شیعیان خود دارد و بیشتر مطالعات در شخصیت او، تحت الشعاع مسأله «صلح تحمیلی» قرار می‌گیرد و گاهی حتی به آن ختم می‌شود؛ در حالی که اگر کسی به «معرفت امام» رسیده باشد در می‌یابد که هر امام انتخاب شده از جانب خداوند بر اساس دستورالعملی الهی به هدایت امت خویش می‌پردازد و در این مسیر هرگز از تکلیف خود تخطی نمی‌کند؛ صلح یا حضور در میدان کارزار، سکوت از سر تقیّه یا پذیرش ولایتعهدی ... همه و همه قطعات پازل هدایت مردم است که هر امامی در چیدمان هدایتیِ خود به إذن خداوند از آنها استفاده می‌کند و اگر این اقدامات هوشمندانه در اداره دین نبود امروز نامی از شیعه باقی نمی‌ماند چون نیک می‌دانیم که شیعه بعد از پیامبر(ص) با تعداد کمتری از انگشتان دو دست جریان خود را ادامه داد.
از این رو به نظر می‌رسد باید پژوهش‌های فراوانی در بازنمایاندن شخصیت امام حسن علیهالسلام در فضاهای علمی رخ دهد؛ چراکه توصیفاتی از پیامبر اسلام در خصوص ایشان داریم که نشان می‌دهد هنوز نتوانستیم گوشه‌ای از جایگاه امام مجتبی علیهالسلام را حتی به اندازه توان اندکمان به جامعه معرفی کنیم؛ ناگفته‌های زندگی امام حسن علیهالسلام به اندازه‌ای است که باید ساعت‌ها بر آنها اندیشید تا در پی آن عملکرد امام علیهالسلام خط مشی زندگی ما قرار گیرد.
امام حسن علیهالسلام تنها امام متولد شده در ماه نزول قرآن است و ارتباط عمیق ایشان با کتاب خداوند یکی از دلایل لزوم پرداخت به امامی است که پیامبر(ص) او را به عنوان هدیه‌ای از جانب خداوند برای خود معرفی می‌کند. در روایات آمده است که امام مجتبی علیهالسلام در مجلس رسول خدا(ص) حاضر میشد، در حالی که 7 سال بیشتر از سن شریف او نگذشته بود. وحی الهی را از لبهای مبارک پیامبر(ص) میشنید و آن را حفظ می‌کرد. وقتی به خانه برمیگشت آنچه را حفظ کرده بود برای مادرش حضرت زهراء سلام‌الله‌علیها بازگو می‌کرد. هرگاه امام علی علیهالسلام نزد حضرت زهراء میآمد، کلمات تازهای از قرآن و وحی را از او میشنید.
از آن حضرت سؤال میفرمود که: اینها را از کجا نقل میکنی؟ میفرمود: از فرزندت حسن علیهالسلام. روزی امام علی علیهالسلام در خانه پنهان شد، تا اینکه امام حسن علیهالسلام وارد خانه شد و میخواست کلمات نورانی وحی الهی را که شنیده بود بازگو کند اما نتوانست مثل گذشته صحبت کند، بلکه به لرزه افتاد و کلماتش درهم شد. مادرش حضرت زهراء(س) تعجب کرد! امام حسن علیهالسلام عرض کرد: «لَا تَعْجَبِینَ یَا أُمَّاهْ فَإِنَّ كَبِیراً یَسْمَعُنِی وَ اسْتِمَاعُهُ قَدْ أَوْقَفَنِی؛ ای مادر! تعجب نکن، گویا امروز شخص بزرگی به گفتار من گوش می‌دهد و شنیدن او مرا از تکلّم بازداشته است. آنگاه امیرمؤمنان علی علیهالسلام از محل خود خارج شد و فرزند دلبندش را بوسید. (ابن شهر آشوب، المناقب،ج4،ص8)
به توصیفات پیامبر (ص) درباره امام حسن علیهالسلام اشاره کردید، برخی از این موارد را برایمان بیان کنید.
امام حسن و امام حسین علیهماالسلام از نظر فضائل و مناقب پا به پای هم‌اند؛ خودِ امام خطاب به برادر خویش می‌فرماید: «لَا یَوْمَ كَیَوْمِكَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّه؛ هیچ روزی مانند روز تو نیست (شیخ صدوق، الامالی، ص116). بنابراین جدای از جریان عاشورا سایر فضائل حضرت مانند آیه تطهیر، آیه مودت، آیه مباهله، و فضائلی چون رکنی از ارکان جریان حدیث کسا، سید جوانان بهشت و... همه و همه که در منابع فریقین آمده است، از جمله فضائل مشترک این دو امام همام است.
پیامبر (ص) هم برای اتمام حجت به امت خویش هر دو فرزند خویش را اکرام می‌کرد؛ روزی امام مجتبی علیهالسلام در سن کودکی نزد پیامبر(ص) آمد؛ همین که چشم رسول خدا به او افتاد دیدگانش پر از اشک شد. پس او را بر روی زانوان خود نشاند و فرمود: «حسن نور چشم من و موجب روشنی قلبم و میوه دل من است، او آقای جوانان اهل بهشت است. برای مصائب او همه فرشتگان و همه موجودات حتی پرندگان هوا و ماهیان دریاها گریه میکنند؛ هر چشمی که برای مصائب حسنم گریه کند در قیامت که چشمها کور میشوند کور نخواهد شد؛ دلی که برای مصائب او غمگین شود در قیامت که همه دل‌ها غمگین میشوند؛ غمگین نخواهد شد؛ و هر که مرقد او را زیارت کند قدم‌هایش بر صراط، در آن هنگام که همه پاها میلغزند، نخواهد لغزید.»(همان،ص112).
اشاره پیامبر(ص) به مصائب امام مجتبی علیهالسلام حاکی از آینده‌ای دردناک در تقدیر اوست؛ چراکه سرگذشت زندگی امام حسن علیهالسلام داستان خیانت امت پیامبر(ص) در برابر تعهد خویش است که منجر به این می‌شود که دومین امام شیعه با خیانت اصحاب خویش تنها بماند و با خیانت همسر خویش به شهادت برسد. با این حال پیامبر(ص) محبت و دوست داشتن امام مجتبی علیهالسلام را محصور در حیات او ترسیم نمی‌کند و تأثیر محبّت و ولایت حسنی را تا قیامت در گذر از پل صراط تعیین می‌کند که این از ویژگی‌های استثنایی امام مجتبی علیهالسلام است.
* همۀ خاندان رسالت «کریم مِن اولاد الکرام» اند اما امام حسن علیهالسلام در نزد ما بیشتر به عنوان کریم اهل‌بیت(ع) معرفی شده‌اند، دلیل این وصف از نظر شما چیست؟
کمک و مواسات به نیازمندان در سبک زندگی همه خاندان رسول خدا دیده می‌شود اما شاید بتوان دو دلیل برای پاسخ به پرسش شما مطرح کرد. اول اینکه چون بخشش‌های بی‌سابقۀ امام مجتبی علیهالسلام را دوست و دشمن نقل کرده‌اند، منجر به مشهور شدن این صفت در نزد مردم شد؛ مثلاً سبط ابن جوزی از علمای اهل تسنن در «تذکرة الخواص، ص 196 و سیوطی در «تاریخ الخلفا،ص 190) می‌گویند: امام حسن علیهالسلام در طول عمر خود دو مرتبه، تمامی داراییها و اموال خویش را در راه خدا انفاق کرد و سه بار ثروت خود را به دو نیم تقسیم کرده و نصف دیگر را در راه خدا ایثار کرد و سبک کمک‌رسانی او به نیازمندان گونه‌ای بود که آنان را از مراجعه به دیگری بینیاز می‌کرد.
این اخلاق حضرت فقط شامل انسان‌ها نمی‌شد و بلکه نگاه او به مجموعه هستی به عنوانی مخلوقی از مخلوقات خدا بود که باید اکرام شود؛ نجیح می‌گوید: حسن بن علی علیهالسلام را دیدم که غذا میخورد، و سگی نزدیک او بود که امام حسن علیهالسلام با هر لقمه خود، لقمه‌ای نیز جلوی او میافکند. عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! آیا این سگ را از سفرهات نرانم؟ فرمود: «دَعْهُ إِنِّی لَأَسْتَحْیِی مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَكُونَ ذُو رُوحٍ یَنْظُرُ فِی وَجْهِی وَ أَنَا آكُلُ ثُمَّ لَا أُطْعِمُهُ؛ او را بگذار؛ من از خدای سبحان خجالت میکشم که جانداری به چهره من -که میخورم- بنگرد و من غذا به او ندهم»(علامه مجلسی، بحارالانوار، ج43، ص352)
از این جریان‌ها در زندگی امام مجتبی علیهالسلام بسیار است که همه برای ما درس‌آموز است؛ شاید بتوان یکی دیگر از دلایل نامگذاری صفت کریم اهل‌بیت را این بدانیم که امام حسن علیهالسلام به نیازهای جامعه‌ای رسیدگی می‌کند که حجت خدا را تنها گذاشته‌اند و در عهد خود چه بر سر حمایت از پدرخویش امیرالمؤمنین علیهالسلام و چه در جهت یاری خود، سر باز زده‌اند، این تربیت ریشه در ادبی است که این خاندان در دعا کردن از مادر خویش فرا گرفته‌اند.
امام صادق از پدرانش از امام حسین علیهالسلام نقل کرده که امام حسن فرمود: «در شب جمعهای مادرم فاطمه(س) را دیدم که در محراب عبادت خود ایستاده و مشغول عبادت است و پیوسته در رکوع و سجود و قیام و دعا بود تا صبح شد، شنیدم که پیوسته دعا می‌کرد برای همه مؤمنان و آنان را نام میبرد و دعا برایشان بسیار می‌کرد اما برای خود دعایی نمیکرد، پس گفتم: ای مادر! چرا برای خود دعا نکردی، چنانچه برای دیگران کردی؟ فرمود: ای فرزند! اول همسایه، سپس خانۀ خود.»(شیخ صدوق،علل الشرایع، ج1، ص215) و اینان همان همسایه‌هایی بودند که در جریان هجوم به خانه وحی، صاحبان این خانه را تنها گذاشته بودند اما حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها آنها را دعا می‌کرد... همین رویکرد در زندگی امام مجتبی علیهالسلام دیده می‌شود.
انتهای پیام/