آشنایی با حق بسیار مهم فرزند که بر عهده پدر قرار دارد/ آیا می‌توان فرزندان را وادار به یادگیری قرآن کرد؟
آموزش قرآن به فرزندان به‌عنوان حقی از طرف فرزند بر عهده والدین مطرح است؛ حقی که والدین و به‌خصوص پدران به هیچ بهانه‌ای نباید آن را نادیده بگیرند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آموزش دادن قرآن کریم و احکام اسلامی به فرزندان توسط والدین و بزرگ‌ترهای خانواده به اندازه‌ای اهمیت دارد که در روایات و احادیث به عنوان یکی از حقوق فرزندان بر والدین از آن یاد شده است. به عبارت دیگر یکی از وظایف پدرها و مادرها در قبال فرزندان خود این است که آن‌ها را با قرآن کریم آشنا کنند و آداب اسلامی را به آن‌ها آموزش بدهند؛ آموزشی که نه‌تنها در دنیا وجب سعادت فرزندان و سرفرازی والدین خواهد شد، بلکه در آخرت و زندگی باقی که نیاز انسان به خیرات بیشتر از هر زمانی است، با پاداش فراوان و خیر بسیار برای فرزند و والدین همراه خواهد بود.
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی که با دکتر طاهره محسنی، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس سبک زندگی اسلامی، انجام داده به اهمیت و جایگاه آموزش قرآن کریم و احکام اسلامی از سوی والدین به فرزندان پرداخته است. آن طور که این پژوهشگر قرآنی شرح می‌دهد، اهمیت آموزش خواندن قرآن به فرزندان به قدری است که حتی نقل شده که شخصی به نام عبدالرحمن سلمی، روزی خواندن سوره حمد را به یکی از فرزندان امام حسین علیه السلام آموزش داد. وقتی آن کودک به نزد پدر بزرگوار خود رفت و سوره حمد را برای ایشان خواند، امام حسین علیه السلام هزار دینار و هزار خلعت به عبدالرحمن به عنوان پاداش دادند و دهان او را پر از مروارید کردند. گروهی از مردمی که شاهد پاداش عبدالرحمن بودند، به این کار امام حسین علیه السلام خرده گرفته و اعتراض کردند که چرا امام این اندازه به او پاداش داده‌اند. اما ایشان فرمودند: «این پاداش کجا و پاداش او برای تعلیم دادن سوره حمد کجا؟» این حدیث مهم نشان می‌دهد که والدین هر اندازه که برای یادگیری قرآن و احکام اسلامی فرزند خود هزینه کنند، برای آن‌ها مفید خواهد بود و نباید در این زمینه دریغی داشته باشند. چون با این کار، فرزند آن‌ها به خیری دست پیدا می‌کند و باقیات صالحات برای خود آن‌ها هم خواهد بود.
این حق را جدی بگیرید
آن طور که از روایت‌ها و احادیث مشخص می‌شود، آموزش قرآن به فرزندان یکی از حقوق فرزند بر والدین است. چه دلیلی وجود دارد که در بیان ائمه اطهار علیهم السلام، این اندازه بر آموزش قرآن تأکید شده است؟
همان طور که در سؤال اشاره کردید، آموزش قرآن به فرزندان به عنوان حقی از طرف فرزند بر عهده والدین مطرح است. این حق به ویژه در مورد پدران مصداق دارد و در احادیث به طور ویژه از پدران یاد شده که در قبال فرزندان خود وظیفه دارند به آن‌ها قرآن و احکام اسلامی را آموزش بدهند.
یکی از احادیث معتبر و مهمی که به این حق فرزند که بر عهده پدرش قرار داده شده اشاره می‌کند، حدیثی به نقل از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام است که فرموده‌اند: «حق فرزند بر پدر این است که نام نیکو بر او بگذارد، نیکو تربیتش کند و به او قرآن را بیاموزد.» حتی آن حضرت در وصیت‌نامه‌ای که خطاب به فرزند ارشد خود، امام حسن مجتبی علیه السلام، نوشته و ثبت کرده‌اند، به این نکته اشاره دقیقی دارند. این مطلب در کتاب شریف نهج البلاغه هم درج شده است، مبنی بر اینکه آن حضرت فرموده‌اند: «چنین دیدم که قبل از هر چیز، کتاب خداوند عزوجل و تفسیر و تأویل آن و شرایع و احکام اسلامی و حلال و حرام آن را به تو آموزش دهم و جز این به چیزی نپردازم.»
بیشتر بخوانید: زمینه‌های ظهور از منظر آیت‌الله بهجت(ره)؛ چرا امام زمان(ع) از ما التماس دعا دارد؟
دشمنی‌های بی‌حد عموی پیامبر اکرم(ص)/ چرا ابولهب و همسرش در قرآن نفرین شده‌اند؟
آیا درست است که نتیجه بگیریم این مطلب به آن معناست که والدین به هیچ عنوان نمی‌توانند از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کنند و نسبت به آن بی‌اهمیت باشند؟
همین طور است. این اندازه تأکید و تصریح حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بیانگر آن است که پدرها و مادرهای مسلمان با هیچ عنوان و هیچ بهانه‌ای نباید از آموزش قرآن کریم و همچنین احکام و امور اسلامی به فرزندان خود، غفلت کنند. این موضوع مطلبی است که حتی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله هم به آن اشاره و تأکید داشته‌اند.
نمونه آن مطلبی است که در کتاب حلیه الاولیا علیهم السلام نوشته شده، چنانکه شخصی به نام ابورافع که یکی از یاران و اصحاب پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله بوده، تعریف کرده که روزی آن حضرت به من فرمودند: «برای روز قیامت چه کاری کرده‌ای؟» من در جواب عرض کردم: «آیا برای آن روز باید پس‌انداز کنم؟» ایشان فرمودند: «بله، چقدر پول داری؟» گفتم: «40 هزار دینار دارم و همه را برای خداوند متعال می‌دهم.» نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «مقداری را ببخش و مقداری را نگه دار و به فرزندانت رسیدگی کن.»
سؤال کردم: «آیا همان طور که ما بر فرزندان خود حق داریم، آن‌ها هم بر ما حق دارند؟» آن حضرت در جواب فرمودند: «بله. حق فرزند بر پدر این است که قرآن را به او آموزش بدهد.»
پاداش بسیار برای آموزش قرآن
بنا بر قاعده و حکمت الهی، طبیعی است که انجام هر حقی، پاداشی هم به همراه دارد. آیا برای آموزش قرآن به کودکان و نوجوانان، پاداشی هم در نظر گرفته شده است؟
بله. این کار اجر و پاداش بسیار زیادی که اتفاقاً بخش‌هایی از آن از سوی همان فرزندی به پدر و مادر داده می‌شود که به او قرآن را آموزش داده‌اند. باقیات صالحات نمونه‌ای از این پاداش است. یعنی زمانی که والدین از دنیا بروند و به رسیدن خیری از سوی دنیا امیدوار و محتاج باشند، قرآن خواندن همان فرزند و یا انجام کارهای خیر از سوی او، به عنوان پاداشی برای آن‌ها خواهد بود.
اهمیت آموزش خواندن قرآن به فرزندان به قدری است که حتی نقل شده که شخصی به نام عبدالرحمن سلمی، روزی خواندن سوره حمد را به یکی از فرزندان امام حسین علیه السلام آموزش داد. وقتی آن کودک به نزد پدر بزرگوار خود رفت و سوره حمد را برای ایشان خواند، امام حسین علیه السلام هزار دینار و هزار خلعت به عبدالرحمن به عنوان پاداش دادند و دهان او را پر از مروارید کردند.
گروهی از مردمی که شاهد پاداش عبدالرحمن بودند، به این کار امام حسین علیه السلام خرده گرفته و اعتراض کردند که چرا امام این اندازه به او پاداش داده‌اند. اما ایشان فرمودند: «این پاداش کجا و پاداش او برای تعلیم دادن سوره حمد کجا؟»
این حدیث مهم نشان می‌دهد که والدین هر اندازه که برای یادگیری قرآن و احکام اسلامی فرزند خود هزینه کنند، برای آن‌ها مفید خواهد بود و نباید در این زمینه دریغی داشته باشند. چون با این کار، فرزند آن‌ها به خیری دست پیدا می‌کند و باقیات صالحات برای خود آن‌ها هم خواهد بود.
درآمد معلمان و مدرسان قرآن
با این توضیحات درآمدی که عده‌ای از طریق آموزش قرآن به کودکان دریافت می‌کنند، برکت زیادی دارد؟
بله. در همین زمینه در کتاب الکافی نوشته شده است که امام صادق علیه السلام در پاسخ به سؤال فضل بن ابی قره در خصوص اینکه بعضی از مردم می‌گویند درآمد معلم قرآن حرام است، فرمودند: «دروغ می‌گویند. آن‌ها دشمن خدا هستند و با این بهانه‌ها می‌خواهند قرآن تعلیم داده نشود. اگر کسی مبلغی هم اندازه دیه فرزندش به معلم قرآن بدهد، برای معلم حلال است.»
سؤالی که شاید برای عده‌ای ایجاد شود، این است که آیا والدین می‌توانند به جای اینکه خودشان به فرزند خود قرآن را آموزش بدهند، آن‌ها را به مراکز آموزش قرآن بفرستند؟ آیا با این کار، حق خود را نسبت به فرزندشان ادا کرده‌اند؟
این حق چگونه ادا می‌شود؟
هیچ فرقی ندارد که پدر و مادری، خودشان، قرآن خواندن و احکام اسلامی را به فرزند خود آموزش بدهند یا اینکه او را به معلمی بسپارند تا این مسئولیت را بر عهده بگیرد.
در هر حال ائمه اطهار علیهم السلام، پدران و مادران را برای انجام این وظیفه بسیار مهم تشویق کرده و اجر و پاداش معنوی خدا را در برابر این عمل یادآور شده‌اند. تا اندازه‌ای که امام حسن عسکری علیه السلام فرموده‌اند: «خداوند پاداش زیادی به پدر و مادر عنایت می‌کند، اما آن‌ها با شگفتی سؤال می‌کنند پروردگارا! این همه لطف و تفضل درباره ما به چه دلیل است؟ اعمال ما شایسته چنین پاداشی نبوده! در جواب به آن‌ها گفته می‌شود: این همه عنایت و نعمت پاداش شماست که به فرزند خود کتاب خدا (قرآن) آموخته‌اید و او را در آئین اسلام بصیر و بینا تربیت کرده‌اید.»
باقیات صالحات پدر و مادر
با این مطالب، داشتن فرزند صالحی که با قرآن مأنوس باشد و خیرش به مردم برسد از برکاتی است که هم در این دنیا گره از مشکلات والدین باز می‌کند و هم در آخرت به دادشان می‌رسد.
بله. اتفاقاً آموزش دادن قرآن و احکام اسلامی یکی از راه‌های تربیت چنین فرزندی است. در کتاب مجمع البیان به نقل از رجاء بن حیاه نوشته شده است که یک روز در دوران کودکی همراه پدرم، کنار معاذ بن جبل که یکی از یاران و اصحاب پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله بود، نشسته بودیم.
معاذ به پدرم گفت: «این پسر که همراه توست کیست؟» پدرم در جواب گفت: «این پسرم رجاء است.» معاذ گفت: «آیا قرآن به او آموخته‌ای؟» پدرم جواب داد: «نه!» معاذ گفت: «به او قرآن را آموزش بده. چون از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله شنیدم که فرمودند هیچ مردی نیست که قرآن را به فرزندش بیاموزد، مگر آنکه در روز قیامت تاج پادشاهی بر سر پدر و مادر آن فرزند می‌گذارند و دو لباسی که مردم مانندش را ندیده‌اند به آن‌ها می‌پوشانند.» بعد از آن، دستش را روی شانه من گذاشت و گفت: «فرزندم! اگر توانستی در روز قیامت چنین جامه‌هایی را بر پدر و مادرت بپوشانی، این کار را بکن.»
مانند این روایت از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نیز نقل شده که فرموده‌اند: «کسی که به فرزندش قرآن بیاموزد، در روز قیامت پدر و مادرش را صدا می‌زنند و دو جامه بر آنان می‌پوشانند که از نور آن‌ها چهره‌های بهشتیان روشن می‌شود. همچنین هر کسی که به فرزندش قرآن بیاموزد، خداوند در روز قیامت گردنبندی بر گردن او می‌بندد که اولین و آخرین خلایق از آن به شگفت می‌آیند.»
در حدیث دیگری عنوان شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «در روز قیامت، قرآن کریم، مرد رنگ‌پریده‌ای را می‌آورد و به پروردگار متعال می‌گوید پروردگارا! من موجب شدم که این مرد روزهایش را به تشنگی روزه و شب‌هایش را به بیداری نماز شب بگذراند و امیدش را به رحمت تو تقویت کردم و آرزویش را به آمرزش تو وسعت بخشیدم. پس با او چنان رفتار کن که من و او به تو گمان داشتیم. خداوند متعال نیز می‌فرماید فرمان پادشاهی را به دست راست و فرمان جاودانگی را به دست چپش بدهید و او را در کنار همسرش قرار دهید و بر پدر و مادرش چنان خلعتی بپوشانید که دنیا و هر چه در آن بوده با ارزش آن برابری نکند. در این زمان همه خلایق، به پدر و مادر او نگاه می‌کنند و به آن دو احترام می‌گذارند. آن دو به خود نگاه می‌کنند و از آن خلعت خوشحال می‌شوند و می‌گویند پروردگارا! این از چه رو به ما داده شده، در حالی که اعمال ما شایسته چنین خلعتی نبوده؟ خداوند متعال می‌فرماید علاوه بر آن، تاج کرامت هم بر سر شما می‌نهم که مانند آن را هیچ بیننده‌ای ندیده، هیچ شنونده‌ای آوازه‌اش را نشنیده و هیچ اندیشنده‌ای فکرش را هم نکرده است. پس گفته می‌شود این پاداش آن است که به فرزندتان قرآن آموختید و او را در دین اسلام دانا و بینا کردید.»
آموزش روخوانی یا حفظ قرآن؟
یک سؤال دیگر در اینجا مطرح می‌شود. منظور از آموزش قرآن چیست؟ آیا تنها روخوانی قرآن مورد نظر است و یا حفظ قرآن کریم؟
هر دو مورد نظر است و هر کدام پاداش ویژه خودش را دارد. آن طور که در کتاب بحار الانوار نوشته شده، رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در حدیثی اجر و پاداش والدینی که روخوانی و حفظ قرآن را فرزندان خود می‌آموزند را فرموده‌اند؛ مبنی بر اینکه: «هر کس روخوانی قرآن را به فرزندش بیاموزد، خداوند گناهان اول و آخر او را می‌بخشاید و هر کسی که حفظ آن را به او بیاموزد، خداوند در روز قیامت او را به صورت ماه شب چهارده برمی‌انگیزد و به فرزندش گفته می‌شود بخوان! پس هر آیه‌ای را که او بخواند، خداوند متعال به موجب آن یک درجه پدرش را بالا می‌برد تا به آخرین آیه‌ای که از قرآن می‌داند، برسد.»
تشویق به جای تحمیل
این احتمال وجود دارد که بعضی از کودکان یا نوجوانان از یادگیری قرآن خودداری کنند و یا اشتیاق این آموزش را نداشته باشند. در این صورت وظیفه والدین چیست؟ آیا می‌توانند با زور و اجبار آن‌ها را وادار به یادگیری کنند تا این حق را اجرا کرده باشند؟
زور و اجبار در دین اسلام هیچ جایی ندارد. درواقع هیچ کدام از آداب اسلامی با اجبار و تحمیل عملی نمی‌شوند. نمونه بارز آن سیره پیغمبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله است. آن حضرت در دوران تبلیغ دین اسلام، هیچ کسی را وادار به پذیرش و یادگیری قرآن و آداب اسلام نکردند.
حتی خدای تعالی در سوره مبارکه «ق» خطاب به آن حضرت می‌فرماید: «وَ مَا أَنتَ عَلَیهِم بِجَبَّارٍ؛ و تو مأمور به اجبار آن‌ها (به ایمان) نیستی.» همچنین در سوره مبارکه غاشیه تأکید می‌فرماید که: «فَذَکرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَکرٌ؛ لَّسْتَ عَلَیهِم بِمُصَیطِرٍ؛ پس تذکر بده که تو فقط تذکردهنده هستی؛ تو سلطه‌گر بر آن‌ها نیستی که (بر ایمان) مجبورشان کنی.»
از این آیات شریفه مشخص می‌شود که اگرچه پدر و مادر مسلمان باید فرزند خود را به سمت اسلام و یادگیری آموزه‌های اسلامی دعوت کنند اما نمی‌توانند فرزند خود را به این کار وادار کنند.
روش آموزش قرآن به فرزندان
پس با فرزندانی که از یاد گرفتن قرآن و احکام اسلامی طفره می‌روند، چه باید کرد؟
بهترین روش آموزش دادن قرآن و آداب اسلامی به کودکان و نوجوانان، همان شیوه پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله است.
چگونه؟
پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله به صورت مداوم زمینه آشنایی مردم با قرآن و احکام اسلامی را ایجاد می‌کردند تا مردم به یادگیری این احکام مشتاق شوند. زیرا آن حضرت به خوبی می‌دانستند که اگر بنای آموزش اسلامی بر اجبار و تحمیل قرار بگیرد، خیلی زود دچار شکست می‌شود و کمتر کسی مایل به روی آوردن به دین اسلام خواهد شد.
به همین ترتیب، پدر و مادر می‌توانند فضای خانه را طوری طراحی و اداره کنند که فرزندان، خود به خود نسبت به یادگیری قرآن علاقه‌مند شوند و با الگوبرداری از رفتار والدین، آداب اسلامی را یاد بگیرند. در این شیوه، پدر و مادر و بزرگ‌ترهای خانواده باید مراقب باشند تا از خطاهای احتمالی جلوگیری کرده و طوری رفتار کنند که کودک و نوجوان بتواند زیبایی و آرامش موجود در دین اسلام را درک کند و به ذهن بسپارد.
انتهای پیام/