گزارش|دو نگرش متفاوت به کودتا و کودتاگر در ترکیه

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ تاریخ ترکیه با چند کودتا به لرزه درآمده است. اما به قول رجب طیب اردوغان رئیس جمهور این کشور٬ مادر تمام کودتاها٬ همانی است که در سال 1960 میلادی روی داد و در جریان آن٬ نخست وزیر وقت ترکیه عدنان مندرس از سوی نظامیان در یک دادگاه نظامی محاکمه و در زندان جزیره ایمره‌آلی به دار آویخته شد.

با آن که دیروز٬ دقیقاً شصت سال از کودتای 27 می و اعدام مندرس سپری شد٬ اما هنوز هم مظلومیت مندرس و دو وزیر کابینه او در اذهان مردم ترکیه باقی مانده و در حافظه تاریخی این کشور ثبت شده است.

بسیاری از سران حزب عدالت و توسعه به عنوان حزب حاکم ترکیه٬ اعدام مندرس را لکه ننگی در تاریخ ترکیه می‌دانند اما لائیک‌ها و کمالیست‌ها٬ تمایل ندارند در این مورد٬ چندان اظهار نظر کنند. چرا که در هر حال٬ مندرس را به عنوان رهبری می‌شناسند که در سال 1950 میلادی به اقتدار تمامیت‌خواهانه و نظام تک حزبی حزب جمهوری خلق پایان داده و قدرت را از چنگ یاران مصطفی کمال آتاتورک درآورده و آن را به مدت 10سال در دست گرفت.

از مکان سیاه تا جزیره توریستی

دیروز رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه به همراهی دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی و شریک اردوغان در ائتلاف جمهور به جزیره‌ای رفت که آن را به یاد مندرس به نام جزیره آزادی و دموکراسی نام نهاده است.

این جزیره همان مکانی است که پیش‌تر به نام یاسی آدا شناخته می‌شد و در نزدیکی استانبول قرار گرفته است. این جزیره٬ شاهد محاکمه مندرس و دو وزیر کابینه او و محکوم شدن آنان به اعدام بود.

اما از 5 سال پیش به دستور اردوغان٬ پروژه تغییر سیمای آن آغاز شده و در جزیره چند هتل و مسجد ساخته شده و به یک مکان توریستی تبدیل شده است و دیروز با حضور اردوغان و باغچلی٬ این جزیره رسماً افتتاح شد.

اردوغان٬ بیشتر از هر سیاست‌مدار دیگری در مورد خطرات کودتا حرف می‌زند. چرا که او یگانه رهبر تاریخ جمهوری ترکیه است که توانسته دولت و حزب خود را از دام کودتا برهاند و قدرت را به کودتاگران واگذار نکند.

در هر 3 کودتای سالیان 1960 میلادی٬ 1980 میلادی و 1997 میلادی٬ ژنرال‌ها پیروز میدان بودند اما در سال 2016 میلادی و در جریان کودتای نافرجام ژنرال‌های تحت امر فتح الله گولن٬ مردم در حمایت از اردوغان و حزب او به میدان آمده و در برابر تانک‌ها ایستادند و چنین شد که ژنرال‌ها شکست خوردند و بیش از 150 تن از آنان٬ اخراج و زندانی شدند.

همزمانی دو رویداد مهم

همزمانی سالگرد کودتای 1960 میلادی و مرگ فرمانده کودتای پست مدرن 1997 میلادی و نگرش متفاوت به نقش ژنرال کارادایی٬ توجه رسانه‌های ترکیه را به سوی خود جلب کرد.

دیروز٬ ژنرال اسماعیل حقی کارادایی در سن 88 سالگی بر اثر سرطان درگذشت و نعش او با مراسم نظامی به خاک سپرده شد.

ژنرال اسماعیل حقی کارادایی بیست و دومین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه٬ در سال 1997 میلادی به اتفاق جمعی از مقامات نظامی و امنیتی دیگر٬ در نشست 7 ساعته شورای عالی امنیت ملی٬ به شدت نجم الدین اربکان نخست وزیر اسلامگرای ترکیه را به اتهام ارتجاع تحت فشار قرار داده و از او خواست تعهدنامه‌ای را امضا کند که به موجب آن٬ نگرش و اقدامات دولت به طور کامل تغییر خواهد کرد.

کارادایی و حامیان او٬ معتقد بودند که اربکان٬ ترکیه را در مسیر تبدیل شدن به یک کشور اسلامی رهبری می‌کند و اصول لائیسم و کمالیسم را از بین می‌برد. البته او تنها نبود و خانم تانسو چیللر شریک اربکان در دولت ائتلافی و مرال آکشنر وزیر کشور و بسیاری دیگر از مقامات نیز حامی ژنرال کارادایی بودند و اصطلاحاً هیچکدام از آنان نمی‌خواستند که سر به تن اربکان باشد.

به دستور کارادایی٬ چند تانک و خودرو زرهی از پادگان‌های آنکارا و استانبول خارج شده و راه خیابان‌ها را در پیش گرفتند و اربکان نیز ناچار به استعفا شد. به همین خاطر٬ اسلام‌گرایان و شاگردان اربکان٬ کینه عظیمی از ژنرال کارادایی به دل دارند و در سال 2013 میلادی٬ حزب عدالت و توسعه تلاش کرد تا کارادایی را 16 سال پس از کودتا محاکمه کرده و او را به زندان بیاندازد. اما قضات٬ حاضر به پذیرش توصیه‌های دولت نشدند و همچنان که ژنرال کنعان اورن مسئول کودتای 1980 میلادی نیز به زندان نرفته بود٬ ژنرال کارادایی نیز آزاد شد.

دیروز و پس از انتشار خبر مرگ فرمانده کودتای 1997 میلادی٬ روزنامه‌های ترکیه و احزاب سیاسی این کشور٬ در مورد این نظامی سابق٬ دو نگرش متفاوت و کاملاً متضاد را به نمایش گذاشتند.

روزنامه‌های طرفدرا حزب عدالت و توسعه و اسلام‌گرایان٬ در مورد خبر مرگ کارادایی٬ تیترهای سوگیرانه و حاوی از خشم به کار بستند و با جملاتی همچون «ژنرال کودتاگر مُرد»٬ نشان دادند که واقعه 1997 میلادی را فراموش نکرده‌اند.

اما روزنامه‌های کمالیست همچون جمهوریت و سوزجو٬ چنین تیترهایی به کار بردند: «ژنرال کارادایی را از دست دادیم»٬ «ژنرال کارادایی وفات کرد».

روزنامه آیدنلک٬ ارگان حزب کمونیستی وطن نیز از کارادایی به عنوان یکی از قهرمانان تاریخ ترکیه یاد کرد که در برابر آمریکا ایستادگی کرده و اجازه نداده که در عراق یک دولت کُردی بر سر کار بیاید. اما روزنامه ملی گازته ارگان حزب اسلام‌گرای سعادت یعنی حزب شاگردان اربکان و صاحب عزای اصلی در ماجرای کودتای 1997 میلادی٬ با تنفر از کارادایی یاد کرده و از این که نعش او بر اساس پروتوکول نظامی با خودرو نظامی کِشنده توپ حمل شده٬ انتقاد کرد.

نگرش‌های متفاوت در مورد ژنرال کارادایی فرمانده معمار کودتای 1997 میلادی و همچنین عدم اتخاذ مواضع شفاف در قبال کودتای 1960 میلادی از سوی کمالیست‌ها٬ نشان دهنده این است که اولاً آنان هنوز هم از اصل فکر و ذهنیت ساقط کردن دولت اسلام‌گرای اربکان دفاع کرده و آن را اقدامی لازم و ضروری می‌دانند و دوم این که تمایل ندارند در مورد ژنرال‌ها٬ به شکل شفاف موضع‌گیری کنند.

این در حالی است که حزب عدالت و توسعه و تیم اردوغان٬ تمایل دارد که همواره ترس از کودتا را به عنوان یک موضوع مهم مطرح کند و در همین حال٬ شکست کودتای نافرجام سال 2016 میلادی را به عنوان سند حمایت گسترده مردمی از دولت اسلام‌گرا٬ به نمایش بگذارد.

انتهای پیام/