"سبدبافی"؛ هنری که در اردستان به دست فراموشی سپرده شده است

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردستان، سبدبافی به عقیده بسیاری از محققان، پس از سنگ‌تراشی قدیمی‌ترین صنعتی است که انسان با آن آشنایی حاصل کرده و این صنعت منشا بسیاری از صنایع دستی دیگر از جمله پارچه‌بافی، گلیم‌بافی، بامبوبافی، سفال‌گری و کوزه‌گری است.

قدمت هنر سبدبافی در اردستان مربوط به پیش از اسلام است که انواع و اشکال مختلف سبد در مناطق روستایی اردستان با استفاده از ترکه درختان بادام کوهی و انار بافته می‌شود و دارای کاربردهای مختلفی است.

این هنر در بعضی اوقات به شکلی بافته می‌شد که می‌توان به صورت مختلف از آن استفاده کرد ولی امروزه شاهدِ به فراموشی سپردن این هنر زیبای منطقه اردستان هستیم و دلیلی که این هنر رو به فراموشی دارد می‌تواند عامل‌های فراوانی داشته باشد.

رضا صدوقی در گفت‌وگو با تسنیم ضمن اشاره تاریخچه سبدبافی اظهار داشت: در گذشته‌های دور وقتی ظروف فلزی و پلاستیکی در دسترس نبود و سیستم صنعتی به‌وجود نیامده بود مردم برای نگهداری مواد غذایی خود از سبدهای چوبی استفاده می‌کردند.

وی افزود: مردم برای پخت و پزهای روزانه خود از ظرف‌های مسی استفاده می‌کردند و برای نگهداری مواد غذایی از سفال و سرامیک استفاده می‌شد اما در منطقه اردستان سبدهایی بافته می‌شود که در گویش اردستانی به آن « سُده» می‌گفتند که از دور ریز پاجوش درخت‌های انار و یا سیاه درختان برای بافت آن استفاده می‌شد.

این مورخ اردستانی گفت: با توجه به اینکه پاجوش‌ها برای درختان یک تهدید محسوب می‌شود و موجب کاهش بار و میوه درختان می‌شود و کشاورزان با قطع پاجوش‌ها برای بافت سبدها استفاده می‌کردند که این بافت‌ها بیشتر توسط خانم‌ها صورت می‌گرفته است و در مناطق مختلف شهرستان اردستان این هنر انجام می‌شد و هنوز به صورت محدود هستند افرادی که برای نیاز خود یا به شکل سفارشی سبدهایی را می‌بافند.

صدوقی بیان کرد: سبدهای بافت شده که در شکل‌ها و انواع مختلف طراحی می‌شده هر کدام برای خود کاربردی داشته که برای نگهداری نان و مواد غذایی به سبک‌های بهداشتی از آن استفاده می‌شده است.

وی تاکید کرد: آنچه که در بافت این سبدها بود موردی است که مختص منطقه اردستان است که به آن «گمبی» می‌گویند که از آن می‌شود مواد غذایی همچون تخم مرغ، سیب زمینی، نان و پیاز را به مدت طولانی و سالم در آن نگهداری کرد که سطح بیرونی گمبی را سعی می‌کردند مرطوب نگهدارند تا اتفاقی که الان در کولر می‌افتد در گمبی هم شکل می‌گرفت.

این مورخ اردستانی تصریح کرد: کار سبد بافی در سال‌های طولانی در منطقه اردستان سابقه دارد و در بعضی روستاها بافته می‌شود و فرق آن با سبدهای شمالی این است که سبدهایی که در این منطقه بافته می‌شود مقاوم‌تر بوده و شاید تا 70 سال عمر کند و از بین نرود.

صدوقی افزود: در روستاهای بخش همبرات اردستان، برزاوند و خود اردستان این رشته صنایع دستی فعال بوده و زمانی که صنایع ماشینی آمد صنایع دستی کم کم به فراموشی سپرده شده است و استفاده دیگری ندارد.

وی همچنین ارزان بودن ظروف پلاستیکی را در حال حاضر از دلائل عدم استقبال مردم از ظروف چوبی اعلام کرد و افزود: سبد چوبی با مشقت به دست می‌آید و کار دست بوده و دوام بیشتری دارد و بهداشتی و دوست‌دار محیط زیست نیز است و آسیبی هم به طبیعت نمی‌‌رساند اما پلاستیک و نایلون سال‌های درازی در طبیعت می‌ماند و به محیط زیست و آب‌های زیرزمینی آسیب می‌رساند.

این مورخ اردستانی معتقد است برای احیای این نوع صنعت دستی باید ابتدا آن را شناسایی و سپس با آموزش افرادی که علاقه‌مند باشند اقدام کرد و سپس بازار مصرفی به منظور رونق اقتصادی این صنعت تهیه شود و با حفظ وضعیت موجود نسبت به فروش آن به گردشگران اقدام کرد.

فرخنده داوری یکی از افراد معدودی که به رشته سبد بافی مشغول است، در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: هنر سبد بافی را از کودکی و از والدین خود در روستا فرا گرفته‌ام و با 70 سال سنی که از خداوند گرفته‌ام در طول عمر خود همیشه به این حرفه افتخار می‌کردم و چون یک کار دست است آن را بسیار دوست می‌دارم.

وی افزود: سبدی که بنده در حال حاضر آن را می‌بافم با شاخه‌ای نازک درخت انار و نوعی درخت بنام ساوه است که بعد از هرس و دور ریختن به این منظور برای بافت سبد معمولی استفاده می‌کنم که برای بافت یک سبد معمولی دو روز به شکل متناوب وقت نیاز است.

این هنرمند صنایع دستی گفت: در مدتی که بنده مشغول این هنر هستم از هیچ کجا حمایت نشدم و اخیرا توسط تعدادی از دوستان هنرمند تشویق شدم تا هنرهای بافته شده خود را بتوانم در نمایشگاهی که به همین منظور در اردستان برپا شده بود به فروش برسانم و با این حال حاضر هستم اگر افرادی مایل به یادگیری این هنر باشند آن را بصورت رایگان آموزش دهم زیرا خوشحال می‌شوم که این هنر به دست فراموشی سپرده نشود.

داوری با بیان اینکه در گذشته ما کمتر از ظروف دیگری برای کارهای روزانه در منزل استفاده می‌کردیم، تصریح کرد: در گذشته هر آنچه که در خانه برای استفاده نیاز بود از هنرهای دستی بود که با ارزانترین قیمت برایمان تهیه می‌شد اما در حال حاضر که این هنر به فراموشی سپرده شده قیمت‌ها نیز افزایش داشته که می‌توان با کمی حمایت این هنر را دوباره احیا کرد تا از لحاظ بهداشتی بودن هم مردم با خیالی آسوده از آن استفاده کنند.

مهدی مشهدی در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: از آنجایی که ایرانی‌ها از قدیم انسان‌هایی هنرمند و هنرپرور بوده‌اند و استفاده بهینه از وسائل طبیعی در محل زندگی خود را یک فرصت می‌دانستند از آن استفاده درستی را می‌بردند و در تولیدات وسائلی که در منازلشان کاربرد داشت، اقدام می‌کردند که یکی از این وسائل که در زندگی مردم شهرستان اردستان نمود داشته و هنوز هم آثاری از آن‌ها وجود دارد و پرکاربرد است، وسایل دستی سبد است که تعداد آن‌ها نیز خیلی زیاد است و وسائلی همچون گمبی و «نان بنده، وسیله‌ای برای زدن نان به تنور» را در کنار آن تولید می‌کردند.

وی افزود: کشاورزان در زمستان که درختان خواب هستند پاجوش‌ها و ترکه‌های اضافی درخت انار و سیاه درختان را که برای درخت مفید نیست قطع کرده و از آن‌ها به عنوان مواد اولیه استفاده می کردند و با دو نوع شاخه انار و بادام کوهی بیشتر اقدام به بافت آن‌ها می‌کردند.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان اردستان گفت: این تولیدات در آن زمان جزء ابزارهای زندگیشان بوده اما ما به آن فعلا صنایع دستی می‌گوییم و سبدهایی بوده که برای استفاده ترازو هم کاربرد داشته و الان حالت تزئینی دارد که در شهر اردستان و روستاهای جنوبی شهر همچون گونیان، دوک و روستاهای بخش نیسیان و نهوج افراد زیادی را داریم که فعال هستند و برای خیلی از آن‌ها کارت شناسایی صادر شده تا بتوانند از تسهیلات میراث فرهنگی استفاده کنند.

مشهدی بیان کرد: میراث فرهنگی اقدام به فروش محصول‌های این هنرمندان کرده و در نمایشگاه‌های صنایع دستی آن را به فروش می‌رسانند و حتی با فروشگاه‌های بزرگ در اصفهان و تهران ارتباط برقرار شده تا بتوانیم این محصول‌ها را در آنجا به فروش برسانیم.

وی تاکید کرد: تولیدات سبد در شهر اردستان هم رونق دارد و برای احیای این رشته دو جلسه با فرماندار شهرستان اردستان در وزارت میراث فرهنگی با مدیرکل های حوزه ترویج میراث برگزار کردیم و در نمایشگاه تهران محلی برای فروش داشتیم و پیشنهاد ثبتی برای اردستان به عنوان شهر سبد بافی عنوان شد که مورد موافقت هم قرار گرفته است.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان اردستان تصریح کرد: پیشنهاد شده که در آینده جشنواره سبد بافی را در فصل زمستان یا اول بهار که تولید آن زیاد است در اردستان برگزار کنیم که دهیاران و شوراهای روستا می‌توانند ما را کمک کنند تا افرادی که علاقه دارند نسبت به این کار ترغیب شوند و بتوانیم اردستان را به عنوان یک برند شهر سبد بافی به ثبت برسانیم.

مشهدی افزود: میراث فرهنگی در صورت استقبال مردم از این رشته صنایع دستی استقبال کرده و افرادی که در این زمینه کار می‌کنند می‌توانیم تولیداتشان را پیش خرید کنیم و بازار فروش آن وجود دارد اما موردی که مهم است اینکه تولید کم است و فقط در اندازه نیازهای خود تولید می‌کنند.

وی با بیان اینکه یادگیری این رشته زیاد سخت نیست افزود: افراد ماهر و با تجربه‌ای داریم که مایل هستند در مدت دو روز آموزش‌های لازم را به افراد بیاموزند و سپس اقدام به تولید کنند و مواد اولیه آن هم که در کل منطقه وجود دارد و اکثر روستاها این هنر را بلد هستند و بیش از 40 خانه‌ای که ما بازدید داشتیم زن و مرد در حال بافت و تولید این محصول بودند.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان اردستان همچنین از پایین بودن قیمت سبدها نام برد که مردم به جهت تعهد و با ایمان بودن خود حاضر به فروش اجناس خود با قیمت بالا نیستند که با ترغیب ما توانستیم قیمت‌ها را به قیمت‌های واقعی نزدیک کنیم.

مشهدی تاکید کرد: با توجه به اینکه محصول سبد بافی به جایی عرضه نشده نتوانسته‌اند آن را رونق دهند که با فراوری این محصول و با تزئینات نوین می‌توان آن را با قیمت بالاتر به فروش رساند و بازارهای بزرگی را به دست آورد که با تنوع محصول این کار امکان‌پذیر خواهد بود.

گزارش از حمید فرخی

انتهای پیام/802/ ز