گزارش| افغانستانی‌ها در صدر دانشجویان خارجی محصل در ایران/ حذف یک مانع در جذب دانشجویان بین المللی

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری تسنیم، جذب دانشجوی خارجی در دنیا، امروز روند شتابانی را در پیش گرفته است و بسیاری از کشورها بر سر جذب دانشجوی خارجی رقابت تنگاتنگی دارند.

بنابر آمار، بیش از 6میلیون دانشجوی خارجی در دنیا مشغول تحصیل هستند که پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال 2025 به 8میلیون نفر افزایش یابد؛ چراکه در قطب‌های مختلف رقابت برسر جذب دانشجو وجود دارد و امروز به‌خاطر شرایطی که کرونا پیش آورده، این رقابت به جذب غیرحضوری تبدیل خواهد شد.

در سال 2017، 6.5میلیون دانشجوی غیرحضوری در کل دنیا مشغول تحصیل بودند که ممکن است به‌خاطر شرایط پیش‌آمده، این رقم افزایش پیدا کند.

در ایران، دو فاکتور جغرافیای محیطی و سلیقه، دو عامل مهم جذب دانشجویان خارجی برای تحصیل است و حتی پیش‌بینی می‌شود روند این جذب به‌صورت حضوری همچنان ادامه یابد و شیوه نیمه‌حضوری یعنی تلفیقی از حضوری و غیرحضوری برای دوران کرونایی انتخاب شود؛ اما آنچه محل بحث این گزارش است مشکلی است که تا چندی پیش تعدادی از دانشجویان خارجی مقیم ایران برای رفت و آمد خود به کشورهایشان داشتند.

به طور مثال یکی از دانشجوی افغانستانی دکترای علوم اجتماعی در دانشگاه تهران که دوره کارشناسی ارشد خود را نیز در ایران طی کرده، در مورد محدودیت اخذ خروج و مراجعت می‌گوید: «در مورد خروج و مراجعت‌ها چون خانواده ما افغانستان هستند، شاید لازم باشد سالی چهار یا پنج بار به افغانستان سفر کنیم؛ اما بیش از سه بار برای ما به‌صورت سالانه خروج مراجعت صادر نمی‌کنند و بیش از آن بسیار باید چانه‌زنی کنیم تا بیش از سه‌بار صادر شود. به‌خصوص دانشجوهای دکترا بعد از امتحان جامع و گذراندن امتحان زبان دیگر لازم نیست در محل دانشگاه حضور داشته باشند و باید بتوانند رفت و آمد کنند».

*موانع و مشکلات دانشجویان خارجی در ایران

در واقع صدور روادید رفت و برگشت برای اتباع خارجی که دارای پروانه اقامت معتبر مانند ویزای دانشجویی باشند؛ بر اساس ماده 3 آیین نامه اجرایی قانون ورود و اقامت اتباع بیگانه مصوب 12/3/1352 صورت می‌گرفت.

به همین خاطر از اوایل پاییز سال گذشته بر اساس درخواست سازمان امور دانشجویان در مورد رفع یکی از موانع جذب دانشجویان بین‌المللی به ایران، بحث و بررسی پیرامون محدودیت خروج و مراجعت دانشجویان بین‌المللی در کمیسیون روابط علمی و بین‌المللی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست  حمیدرضا امیری‌نیا و حضور نمایندگان نهادهای ذی‌ربط آغاز و پس از بررسی‌های انجام شده مرتفع شد که در ادامه به روند تغییر آن خواهیم پرداخت.

علیزاده مدیر کل امور دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم نیز سال گذشته در این خصوص گفته بود: «مهم‌ترین موانع جذب دانشجوی خارجی در ایران تعدد نهادهای سیاست‌گذار این حوزه، قوانین ورود و خروج و اقامت اتباع خارجی در ایران و قانون ممنوعیت تدریس به زبان غیرفارسی است.»

تبصره‌های این ماده  تا قبل از تغییر اعمال شده به قرار زیر بودند:

تبصره 1– روادید برای یک بار رفت و برگشت صادر خواهد شد.

تبصره 2 – مدت اعتبار روادید برگشت از تاریخ خروج از مرز سه ماه خواهد بود.

تبصره 3 – مدت اعتبار روادید رفت و برگشت برای خروج از کشور یک ماه می‌­باشد و قابل تمدید نیز خواهد بود.

تبصره 4 – برای اتباع بیگانه‌ای که در خدمت وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی می‌باشند بنابر درخواست سازمان مربوط، اجازه رفت و برگشت برای یک یا چند بار در مدت اعتبار پروانه اقامت صادر خواهد شد.

تبصره 5 – برای اتباع بیگانه‌ای که در مؤسسات غیردولتی در ایران اشتغال دارند بنا به درخواست مؤسسه مربوطه و تعهد آن مؤسسه مبنی بر پرداخت مالیات بر درآمد مستخدم – اجازه یک یا چندبار رفت و برگشت در مدت اعتبار پروانه اقامت صادر خواهد شد.

در گذشته -مثلا در سال 1384- یک بخش‌نامه در کل کشور بدون مکانیزم‌های ارزیابی و سنجش وجود داشت که بر اساس آن به همه دانشگاه‌ها اختیار می‌داد که به جذب دانشجو بین‌المللی بپردازند. این مصداق حرکت به سوی بین‌المللی سازی بود اما به گونه‌ای که قاعده‌ای روشن بر آن حاکم نبوده و حرکت هرم بر روی راس آن قرار گرفته بود و قاعدتا تعادلی نداشته است.

طی یک دهه از سال 1384 تا 1394 به گواه آمارهای ارائه شده توانسته‌ایم سطح اتکای این هرم را از راس آن به یال آن منتقل کنیم و بنابراین این تعادل افزایش پیدا کرده است.

دانشجویان بین‌المللی طبق فرآیند جدول زیر که از سایت دانشگاه شهید بهشتی اخذ گردیده و در همه دانشگاه‌ها به صورت واحد اعمال می شود برای خروج از کشور اقدام می‌کردند.

البته باید اشاره کرد که مرحله سوم در دانشگاه‌های شهرستان‌ها در چند سال گذشته در دفاتر امور کنسولی واقع در بعضی از مراکز استان‌ها قابل انجام بود و نیازی به حضور در تهران نداشت.

این ماده از آیین‌نامه و فرآیند اجرای آن مسائلی را به همراه آورده بود که در زیر به آن‌ها می‌پردازیم.

تعداد خروج مراجعت صادر شده در یک‌سال: هر دانشجو در یک سال دو بار می‌تواند مجوز خروج و مراجعت بگیرد اما برای بیش از آن بایستی خارج از پروتکل عادی نسبت به توجیه مسئولین مربوطه اقدام نمایند.

موارد اضطراری: در مواردی که دانشجویان نیاز به خروج سریع از ایران و بازگشت به کشورشان جهت رسیدگی به مسائل شخصی یا خانوادگی‌شان را دارند، مدت زمان یک هفته تا 10 روز برای صدور مجوز خروج مراجعت، بسیار برای آنان مشکل آفرین می‌شود و تأثیر نامناسبی بر روحیه آنان جهت ادامه تحصیل در ایران می‌گذارد و گه‌گاه در مواردی دانشجویانی به خاطر همین محدودیت ترک تحصیل کرده‌اند و به ایران بازنگشته‌اند.

مدت اعتبار روادید برگشت: همان‌گونه که در تبصره 2 آیین‌نامه دیده شد این مدت از زمان خروج از مرز سه ماه می‌باشد. این مدت زمان برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا که قسمت عمده دوره تحصیل خود را به انجام پایان‌نامه می‌گذرانند و به خصوص کسانی که موضوع پایان‌نامه‌شان در مورد کشور خودشان می‌باشد، مشکل‌ساز می‌باشد. این افراد ترجیح می‌دهند مدت زمان بیشتری را در کشورشان با هزینه کمتر بر روی پایان‌نامه تمرکز نمایند تا ‌این‌که هر فصل یک بار به ایران برگردند و ناچار به پرداخت هزینه‌های سفر و اتلاف زمان شوند. شایان ذکر است برگشت پس از سه ماه به کشور مستلزم پرداخت جریمه خواهد بود.

دانشگاه‌های مرزی: دانشگاه‌های واقع در مناطق مرزی از پتانسیل بالایی برای جذب دانشجو از شهرهای نزدیک به خود در آن‌سوی مرز برخوردارند به طور مثال شهر زابل در سیستان و بلوچستان تنها 40 دقیقه با شهر نیمروز در افغانستان فاصله دارد و افراد زیادی از بین کارمندان دوایر دولتی در نیمروز تمایل دارند برای گذراندن دوره تحصیلات تکمیلی به دانشگاه زابل بیایند و هر روز پس از پایان کلاس‌هایشان به شهر خود بازگردند. همین ظرفیت در مورد دانشجویان عراقی ساکن بصره و دانشگاه‌های آبادان و خرمشهر نیز وجود دارد. این ظرفیت به علت همین محدودیت در خروج مراجعت دانشجویان بین‌الملل تاکنون بالفعل نشده است.

در این راستا و برای رفع این مانع پیشنهاداتی از سوی گروه پژوهشی انجمن دیاران این حوزه، برای چندباره شدن امکان خروج دانشجویان بین‌المللی در طول تحصیل که در اصطلاح تخصصی به آن ویزای کثیر یا مالتی پل گفته می‌شود ارائه شد و همچنین درخواست شد تا مدت زمان مجاز برای مراجعت به کشور نیز برای دانشجویان از سه ماه به شش ماه افزایش یابد . پس از مطرح شدن موضوع در کمیسیون مربوطه و ستاد اجرایی نقشه جامع علمی کشور این پیشنهادات تصویب شد و برای تأیید نهایی به کمیسیون علمی، تحقیقاتی و فناوری هیئت دولت ارجاع شد تا پس از بررسی نهایی در صحن هیئت وزیران مطرح و تصویب گردد.

* ماده (3) آیین‌نامه اجرایی قانون ورود و اقامت اتباع خارجی در ایران اصلاح شد

سرانجام در تاریخ 18/03/1399 اصلاحات زیر در متن ماده (3) آیین‌نامه اجرایی قانون ورود و اقامت اتباع خارجه اعمال شد و علاوه بر اصلاحاتی در کلیت مقررات خروج و مراجعت اتباع خارجی در تبصره‌های 1 و 2، دو تبصره نیز به این ماده از آیین‌نامه اضافه شد که به موجب آن برای دانشجویان غیر ایرانی حاضر در کشور پروانه اقامت به مدت طول دوره تحصیل و مضمن اجازه خروج و مراجعت مکرر صادر خواهد شد و علاوه بر آن به خانواده دانشجویان متأهل نیز پروانه اقامت به مدت طول دوره تحصیل داده خواهد شد.

علاوه بر این، به گفته علیزاده مدیر کل امور دانشجویان غیر ایرانی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سامانه‌ای در حال طراحی است تا اجرای این موارد جدید بر بستر الکترونیک و با بیش‌ترین سرعت ممکن انجام پذیرد تا مشکلات دانشجویان برای خروج از کشور در مواقع اضطراری مانند آنچه در پایان سال گذشته در اوج بحران کرونا اتفاق افتاد به حداقل ممکن برسد.

آخرین آمار از دانشجویان خارجی در ایران مربوط به سال تحصیلی 97-98 است. در شهریور ماه 1398 بالغ بر 21000 دانشجوی بین المللی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های ایران بودند.

اگر دانشجویان را به تفکیک کشورهای مبدأ رده‌بندی کنیم در ابتدا دانشجویان افغانستان قرار دارند. سپس دانشجویان عراق، لبنان، سوریه، چین و پاکستان قرار دارند.

در واقع باید گفت 95 درصد دانشجویان بین‌المللی حاضر در ایران از این 6 کشور می آیند و دو سوم دانشجویان نیز افغانستانی هستند.

از طرف دیگر، یکی از وجوه مهم جذب دانشجوی خارجی کسب درآمد است به طور مثال:  استرالیا در سال 2018 حدود 38 میلیارد دلار از این طریق کسب درآمد کرده است یا کشور دوردست نیوزلند در سال 2012، 6 میلیارد دلار درآمد داشته است یا در مالزی صنعت آموزش عالی پس از صنعت پالم و گردشگری سومین منبع درآمد این کشور محسوب می‌گردد.

نظام آموزش عالی ایران نیز هم اکنون در یک دوره گذار از یک سیستم سنتی ملی به یک سیستم مدرن بین‌المللی در حال حرکت است و دانشگاه‌ها باید به تدریج ظرفیت‌های خود را برای همراه شدن با این تغییرات تقویت کنند.

انتهای پیام/