فراز و نشیب جایزه قلم زرین؛ از کرونا تا کتابسازی‌ها/ پاسخ به چند ابهام درباره داوری آثار
کامران شرفشاهی، دبیر هجدهمین دوره جایزه ادبی قلم زرین، در گفت‌وگویی با تسنیم به تشریح روند برگزاری این جایزه و تأثیر عوامل بیرونی مانند کرونا و مشکلات صنعت چاپ بر این رویداد ادبی پرداخت.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، جایزه ادبی قلم زرین که از جمله جوایز باسابقه در حوزه ادبی است، هر ساله از سوی انجمن قلم ایران همزمان با روز قلم برگزار می‌شود. در این جایزه تمامی آثار ادبی در بخش‌های شعر کودک و نوجوان، داستان کودک و نوجوان، شعر بزرگسال، داستان بزرگسال و نقد و پژوهش که در سال قبل از برگزاری منتشر شده‌اند، ارزیابی و داوری می‌شوند؛ از این منظر جایزه قلم زرین را می‌توان از جمله جوایزی دانست که نما و شمه‌ای از وضعیت ادبی هر سال را نشان می‌دهد.
هجدهمین دوره این جایزه ادبی نیز قرار است روز شنبه، 14 تیرماه، با دبیری کامران شرفشاهی به کار خود پایان دهد. این در حالی است که جایزه امسال همانند دیگر بخش‌ها و رویدادهای کشور تحت تأثیر شیوع بیماری کرونا قرار گرفته است و از سوی دیگر، نشر کشور از ماه‌ها پیش با چالش‌های متعدد دست و پنجه نرم می‌کند. شرفشاهی، دبیر هجدهمین دوره جایزه قلم زرین، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، به تشریح روند داوری، کیفیت آثار این دوره و تأثیر عوامل بیرونی بر جریان برگزاری این رویداد ادبی پرداخت. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با او به این قرار است:
*تسنیم: صنعت نشر کشور در ماه‌های اخیر نوسانات و حوادث مختلفی را پشت سر می‌گذارد؛ از جمله کرونا که تمام ساختارها را بر هم زد. این نوع مسائل چه تأثیری بر جریان جایزه گذاشت؟
هجدهمین جایزه قلم زرین فعالیت خود را از اواخر پاییز سال گذشته آغاز کرد. در قدم اول اقدام به گردآوری کتاب‌های منتشر شده در سال 98 در پنج بخش شعر و داستان کودک و نوجوان، شعر و داستان بزرگسال و پژوهش و نقد کرد. این کار همانند سال‌های گذشته توسط هیئت داوران و به صورت تخصصی انجام شد. در هر کدام از این گروه‌ها سه داور حضور داشت که همگی از نویسندگان و پژوهشگران نامدار و پیشکسوت کشور بودند.
با اعلام فراخوان جشنواره، بسیاری از پدیدآورندگان و ناشران کتاب‌ها را برای بررسی به دبیرخانه ارسال کردند. با وجود اینکه مهلت ارسال آثار به دبیرخانه تا پایان اسفندماه تعیین شده بود، اما به دلیل شیوع بیماری کرونا و تأثیر آن بر فعالیت‌های مختلف، مهلت ارسال آثار تا آخر فروردین‌ماه تمدید شد.
جایزه، به دلیل شیوع بیماری کرونا، با مشکلاتی مواجه شد که یکی از این موارد، عدم برگزاری نمایشگاه کتاب تهران بود. معمولاً در سال‌های گذشته نیز این شیوه مرسوم بود که بخشی از کتاب‌هایی که به هر دلیلی به دبیرخانه نمی‌رسید و داوران تشخیص می‌دادند که کتاب خوبی است و بهتر است در بررسی آثار مورد ارزیابی قرار گیرد، از نمایشگاه خریداری می‌شد. اما در شرایط عدم برگزاری نمایشگاه کتاب، امسال مجبور شدیم با دفتر ناشران متعدد تماس بگیریم و از آنها بخواهیم که آثارشان را ارسال کنند که این کار زمان‌بری بود.
کار داوری آثار در پایان خردادماه به اتمام رسید و سرگروه‌های پنج بخش اعلام شده، کاندیدای نهایی و کتاب برگزیده خود را طی بیانیه‌ای اعلام کردند. در حال حاضر هم مشغول تدارک برنامه اختتامیه هستیم که به دلیل بهتر شدن شرایط، قرار است به صورت حضوری برگزار شود. اما تلاش کردیم تا تعداد میهمانان در جلسه را محدودتر کنیم و مراسم نیز با رعایت پروتکل‌های بهداشتی اجرا شود.
علاوه بر کرونا، موضوع دیگری نیز در جریان داوری و بررسی آثار قابل تأمل بود و آن، وضعیت فعلی چاپ و نشر در کشور است. صنعت چاپ در ماه‌های گذشته در کشور با مشکلات فراوانی روبرو است. این مسئله موجب شده تا تعداد عناوین منتشر شده نسبت به دوره قبل کاهش داشته باشد. امیدواریم با همت مسئولان مربوطه این مشکلات برطرف شود.
*تسنیم: نظر داوران درباره کیفیت آثاری که در حوزه شعر و داستان نوشته شده بود، چه بود؟ کیفیت آثاری که در سال قبل منتشر شده، چطور ارزیابی شد؟
ما در حوزه کتاب‌های ادبی با یک جریان کتابسازی مواجه هستیم. علاوه بر این، ورود تکنولوژی چاپ دیجیتال این امکان را فراهم کرده تا بسیاری از افراد کتاب‌های خود را با قیمت و هزینه کم به چاپ برسانند. انبوهی از کتاب‌هایی که علی‌رغم درج نام شعر و داستان بر پیشانی خود، به لحاظ ادبی و اشراف پدیدآورنده بر مسائل ادبی، در مرتبه بسیار نازلی قرار دارند. این نکته کار داوری را تا حدودی با مشکل مواجه کرد؛ زیرا آنها مجبورند تا همه این کتاب‌ها را بخوانند.
از سوی دیگر، افزایش هزینه‌های چاپ و نشر، قیمت تمام شده پشت کتاب‌ها را افزایش داده است. این منجر شده تا پدیدآورندگان، به خصوص آن دسته از افرادی که آثار ارزنده‌ای دارند، نتوانند کار خود را به چاپ برسانند. هزینه‌های بالا موجب بی‌رغبتی ناشران به چاپ آثار جدید شده است. علاوه بر این، ما شاهد کاهش حمایت‌های نهادهای مختلف هستیم. البته به قول معروف «عیب می جمله بگفتی، هنرش نیز بگو»؛ باید تأکید کنم که در مجموع ما در زمینه شعر و داستان شاهد تلاش‌های ارزنده‌ای بوده‌ایم. در سال گذشته نیز مانند سال‌های پیشین، آثار فاخری در این زمینه منتشر شد. نباید توقع داشت که همه آثار در حد شاهکار ادبی باشند، اما بررسی‌ها نشانگر این است که تلاش و انگیزه در جامعه ادبی ما برای رسیدن به مراحل بالاتر وجود دارد. امیدواریم این جریان همچنان ادامه‌دار باشد.
*تسنیم: نقد ادبی همواره یک ابزار بیرونی برای ارتقای کیفی آثار ادبی بوده است، اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر ساحت نقد ادبی کمرنگ‌تر از گذشته شده و گاه با معرفی کتاب و یا تحسین‌های معمول یکی انگاشته می‌شود. کیفیت این دست از آثار در سال گذشته به چه صورت بود؟
پژوهش و نقد ادبی یکی از بخش‌های مهم در جایزه ادبی قلم زرین است که با هدف تقویت نگارش نقد ادبی و تحقیق برگزار می‌شود. لازمه نگارش اثری در حوزه نقد و پژوهش، احاطه نویسنده بر موضوعاتی چون روش تحقیق، نگارش متن و ... است. هر ساله شمار آثاری که در این زمینه منتشر می‌شود، در مقایسه با سال‌های گذشته، کمتر می‌شود؛ چون فعالیت در چنین ساحتی نیازمند دانش فراوان است. از این منظر نمی‌توان توقع داشت که شمار آثار منتشر شده در حوزه نقد، همانند دیگر بخش‌ها باشد.
بخشی از مسئولیت رفع این مسئله بر عهده دانشگاه‌ها است که می‌توانند در تربیت و آموزش دانشجویان منتقد و پژوهشگر نقش مفیدی داشته باشند. این موضوع تا حدودی در جامعه ما مغفول ماند هاست. از سوی دیگر، ما با مشکل کمبود منتقد و پژوهش‌های علمی متداول در رسانه‌هایمان نیز مواجه هستیم.
*تسنیم: سال گذشته نقدی بر روند داوری آثار مطرح و پیشنهاد شده بود که خوب است پس از اتمام جایزه، 100 اثر راه‌یافته به بخش دوم داوری اعلام شود و معیار داوران برای تایید یا رد یک اثر نیز مشخص شود. آیا این دوره جایزه قصد دارد که روند داوری را اینطور شفاف اعلام کند؟
خیر، به این صورت امکانش وجود ندارد. به هر حال بخشی از امتیازی که داوران در جوایز مختلف به آثار می‌دهند، به سلیقه آنها بازمی‌گردد که در این رابطه نمی‌توان کاری کرد. به نظرم در نهایت باید به جوایز اینطور نگاه کرد که جایزه ادبی متعلق به تمام خانه ادبیات است و بهانه‌ای است برای تقدیر از تمام کسانی که در این زمینه فعالیت کرده‌اند. از این جهت باید نگرشمان را به جوایز تغییر دهیم.
چنین جوایزی مشکلی از مشکلات ما حل نخواهد کرد؛ بنابراین بهتر است به جنبه‌های معنوی این جوایز نگاه کنیم.
*تسنیم: مثلاً امسال در بین نامزدهای اعلام شده، نام یک ناشر بیشتر از دیگر ناشران به چشم می‌خورد. در یک بخش از میان پنج اثر، چهار اثر از این ناشر انتخاب شده است. ممکن است این برای دیگر ناشران و نویسندگان این سؤال را ایجاد کند که این آثار بر اساس چه متر و معیاری انتخاب شده و دیگر آثار کنار گذاشته شده‌اند.
این به سخت‌گیری ناشران در چاپ هر اثر بازمی‌گردد. برخی از ناشران هستند که کتاب‌های زیادی چاپ می‌کنند اما وقتی به سراغ آثار می‌رویم، می‌بینیم که چاپ کتاب‌ها بدون کارشناسی بوده و ناشر صرفاً با دریافت مبلغی پول حاضر به چاپ اثر شده است. در سوی دیگر این میدان، ناشرانی هم هستند که شورایی دارند و اگر بخواهند کتابی چاپ کنند، حتماً باید با تأیید این شورا صورت گیرد. به همین دلیل ما در بین نامزدها عموماً از کتاب‌هایی یاد شده که ناشرش در چاپ اثر حساسیت‌های ویژه‌ای به کار برده است.
از سوی دیگر، باید این نکته را هم اضافه کنم که متأسفانه برخی از ناشران هستند که نسبت به رویدادهای ادبی بی‌تفاوت هستند و حاضر نیستند تا آثارشان را به دبیرخانه ارسال کنند. مهلت ارسال اثر به جایزه تمدید شد، اما برخی از ناشران همکاری نکردند و آثارشان را نفرستادند. برخی دیگر نیز نگاه کاسب‌کارانه داشتند. ما از آنها دعوت به ارسال اثر کردیم، اما به صراحت گفتند که اگر پول می‌دهید، کتاب را بفرستیم. بخشی از مشکلات جایزه قلم زرین به تعامل با این دست از ناشران اختصاص دارد.
*تسنیم: درباره تعداد برگزیدگان هم توضیح بفرمایید. قرار است از چند نفر تجلیل شود؟
در حال حاضر در هر بخش پنج کاندیدا را معرفی کردیم و در روز برگزاری نفرات برگزیده را اعلام خواهیم کرد. در سه بخش از جشنواره از سه برگزیده تجلیل خواهد شد. در دو بخش نیز از دو نفر به صورت مشترک تقدیر خواهد شد.
انتهای پیام/