امام رضا چگونه زمینه بیداری ملت ایران را فراهم آورد؟ / بهره‌ای که حاج قاسم از انوار ثامن الحج برد
مدیر بنیاد بین‌المللی تمدن ولایی معتقد است وقتی از تمدن‌ساز بودن سیره امام رضا علیه‌السلام سخن می‌گوییم، در واقع از تحول‌ساز بودن وجود مقدس ایشان سخن می‌گوییم. حرکت امام هشتم از مدینه تا مرو، حرکتی بود که جهان اسلام را متحول کرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، یکی از پر بحث‌ترین وقایع تاریخ ائمه اطهار علیهم‌السلام مسئله پذیرش ولایت‌عهدی امام رضا علیه‌السلام و هجرتشان از مدینه به سوی طوس است. در کنار برخی عللی که درباره حواشی این ماجرا بیان می‌شود، آنچه مهم است، اعتماد به علم لدنّی امام معصوم و حکمت سرشاری است که خداوند آن را مختص به ائمه اطهار کرده و خواست و مشیت خود را همان خواست عترت قرار داده است؛ همچنان که برخی از اندیشمندان به برخی ابعاد هجرت تمدنی امام رضا علیه‌السلام پرداخته و معتقدند این هجرت، ثمرات و برکات فراوانی را پیش روی جامعه اسلامی به ویژه شیعیان قرار داده است.
حجت‌الاسلام مصطفی الهیاری، مدیر بنیاد بین‌المللی تمدن ولایی در گفت‌وگو با تسنیم از جمله اندیشمندانی است که اعتقاد دارد هجرت امام رضا علیه‌السلام را باید از منظری تمدنی واکاوی کرد؛ از این منظر باید دانست زمانی که امام از مدینه به سمت مرو به اجبار حرکت کردند، ایشان با علم الهیِ خویش ماجرا را به گونه‌ای رقم زد تا زمینه‌ای برای بیداری اسلامی به عنوان پایه تمدن‌سازی در ایران ایجاد شود.
وی معتقد است امام رضا علیه‌السلام از یک سو با علم بی‌کران خود جامعه آن دوران و دوران‌های بعدی را منتفع کرد و ازدیگر سو حرکتی تمدنی را به سوی ایران انجام داد که برکاتش همواره در طول تاریخ جلوه‌گر شده است.
* موضوع ما درباره حرکت تمدنی امام رضا علیه‌السلام از مدینه به سوی ایران است. منتها قبل از شروع مقداری درباره تمدن و عناصر تمدن اسلامی صحبت بفرمایید.
رهبر معظم انقلاب در بیاناتی دو عنصر را لازمه تمدن نامیدند که شامل تولید فکر و پرورش انسان است و بعد فرمودند «تولید فکر در هر زمانی متناسب با نیاز آن زمان از این اقیانوس عظیم معارف ممکن است.»
یعنی قرآن در کنار عترت و سیره این بزرگواران، باید منابع مهم ما در سبک زندگی باشد. از این جهت ضروری است افرادی بنشینند و بر اساس منابع وحی، تولید محتوایی متناسب با شرایط روز تهیه کنند. تنها سیره امام رضا علیه‌السلام را بخواهیم بررسی کنیم، بسیاری از گزاره‌های تمدنی را درون آن می‌یابیم.
ایشان دومین شرط تمدن را پرورش انسان معرفی کردند و فرمودند «حال در آن‌جایی که فکر و انسان باید تولید شود، ببینید نقش‌آفرینان چه کسانی هستند. این نقش‌آفرینان کسانی هستند که باید بتوانند افکار را هدایت کنند ... چون این راه جز با پای ایمان و نیروی ایمان و عشق طی شدنی نیست، باید کسانی باشند که بتوانند روح ایمان را در انسانها پرورش دهند»
بنابراین محتوای تمدنی و انسانهای تمدن ساز لوازمی‌اند که همواره باید به آن التزام داشت. خود اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام واجد این گزاره‌ها بودند. از این روست که امام رضا علیه‌السلام از یک سو با علم بی‌کران خود جامعه آن دوران و دوران‌های بعدی را منتفع کرد و از دیگر سو حرکتی تمدنی را به سوی ایران انجام داد که برکاتش همواره در طول تاریخ جلوه‌گر شده است.
امام خمینی نیز به عنوان شاگرد مکتب عترت انسانی تمدن‌ساز بود که توانست با پرورش و تزکیه روحی بنایی را به اذن الله پایه‌گذاری کند که هیچ طوفانی قادر به شکستن پایه‌های آن نیست.
* اگر بپذیریم که حرکت امام رضا علیه‌السلام از مدینه به سوی طوس آغازی برای پایه‌گذاری تمدنی نو در ایران بود، چه شواهدی در اثبات این امر وجود دارد؟
ابتدا عرض کنم تمدن با تحول همراه است. از صدر اسلام تاکنون حرکت‌های تمدنی ویژه‌ای را شاهد بودیم. اولین حرکت تمدنی که در قالب هجرت اتفاق افتاد، همان هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه بود که این مسئله پایه‌گذار عصری نوین در تاریخ اسلام شد به گونه‌ای که آیات قرآن را به دو دسته مکی و مدنی تقسیم‌بندی می‌کنیم. در واقع شهر مدینه اعلان آغاز بنای اولین حکومت اسلامی توسط رسول خدا بود.
امتداد قیام امام حسین (ع) را در جریان اربعین و عصر ظهور ببینیم
همچنین قیام امام حسین علیه‌السلام از مدینه بسوی عراق حرکتی تمدنی است؛ یعنی امامی معصوم با نگاه ژرف و آینده‌گرایانه خویش حرکتی را آغاز کرد که اکنون امتداد آن را در جریان زیبای اربعینی مشاهده می‌کنیم؛ اربعینی که عناصر آن برگرفته از آرمان‌شهر ظهور است. در واقع امتداد قیام امام حسین علیه‌السلام را باید تا عصر ظهور امام عصر (عجل الله تعالی فرجه) و حتی رجعت شگرف امام همراه با اصحابشان در دوران پس از ظهور بدانیم که در این باره روایات متعددی وجود دارد.
امام رضا (ع) در مسیر هجرتشان زمینه بیداری اسلامی را رقم زد
درباره حرکت امام رضا علیه‌السلام از مدینه تا طوس ابتدا باید شرایط سخت آن حضرت را در نظر گرفت تا بتوان نسبت این حرکت با تمدن‌سازی مشخص شود. سپس می‌توان پیوند این ماجرا با شرایط فعلی را رصد کرد.
زمانی که حضرت از مدینه به سمت مرو به اجبار حرکت کردند، ایشان با علم الهیِ خویش ماجرا را به گونه‌ای رقم زد تا زمینه‌ای برای بیداری اسلامی به عنوان پایه تمدن‌سازی، ایجاد شود.
* آیا مأمون نمی‌دانست امام رضا علیه‌السلام در مسیر حرکت خود بسیاری از مردم را جذب خود می‌کند؟
مأمون کاملاً آگاهی داشت؛ از این جهت از همان ابتدا مأمورانی را به عنوان محافظ برای امام گماشت. به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده بود که امام از شهرهایی که شیعیان در آنجا مستقرند، عبور نکنند و یا اگر عبور می‌کنند، توقف نداشته باشند و یا به صورتی عبور کنند که ناشناس باشند، اما به خواست خدا این هجرت اثرگذار شد.
تعیین مسیر حرکت امام توسط مأمون مکارانه بود
این رفتار مأمون از نگاه سیاسی بجا بود؛ چرا که از جاذبه امام و علم و درایت ایشان بیم داشت. روایت است امام ابتدا به بصره و از آنجا به بغداد و بعد قم رفت و از آنجا به سمت مرو حرکت کردند، اما روایت قوی‌تر می‌گوید امام از بصره به اهواز رفتند. در آنجا یک ماه بیمار شدند و اطراق داشتند و بعد از شهرهای بهبهان، استخر و یزد عبور کردند و از مسیر طبس به سمت مرو حرکت کردند تا کمترین برخورد را با شیعیان داشته باشند. مأمون در تعیین مسیرِ سفر امام رضا (ع) حتی قصد آزار حضرت را داشت؛ چرا که مسیری خشک و بی آب و علف را تعریف کرده بود.
* با استدلالی که مطرح کردید، حرکت و قیام‌های عترت را باید در گذر زمان رصد کرد نه منحصر در تاریخ زندگانی‌شان.
اگر با این منظر نبینیم، نمی‌‌توانیم به سرّ رفتار اهل‌بیت علیهم‌السلام پی ببریم. اگر امام رضا علیه‌السلام این هجرت را انجام نمی‌دادند و پیرو آن، حضرت معصومه سلام‌الله علیها از مدینه به قصد برادرشان هجرت نمی‌کردند، برکاتی که از کنار مضجع شریف این بزرگواران نصیب شیعیان و محبان عترت شد، اتفاق نمی‌افتاد و حوزه علمیه قم حول محور این بانوی بزرگوار شکل نمی‌گرفت. حوزه‌ای که در طول غیبت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه) عالمان بزرگواری را تقدیم جهان اسلام کرد و منشأ خیرات فراوانی برای جامعه اسلامی شد. امام خمینی تنها یک نمونه بارز این این علما است که انقلاب را بر پا کرد. هرچند نمی‌‌توانیم قضاوت کنیم اگر این هجرت اتفاق نمی‌افتاد انقلابی برپا نمی شد و مردم منتفع نمی شدند، اما می‌توان گفت خداوند به بهانه هجرت امام رضا و خواهر بزرگوارشان منشأ خیرات فراوانی برای مردم ایران و جهان اسلام شد.
همچنین پس از حضرت معصومه سلام‌الله علیها شاهد هجرت بسیاری از امامزادگان به سوی امام رضا بودیم. امامزاده شاخصی که وجود دارد، احمد بن موسی الکاظم (ع) برادر امام رضا است که اکنون در شیراز به شاه چراغ معروف است. هرساله خیل مشتاقان امام رضا علیه‌السلام جهت تبرّک، به مضجع شریف این امامزاده مشرف می‌شوند.
خود حرم امام رضا علیه‌السلام نیز به عنوان بزرگترین مرکز دینی فرهنگی ممتاز جهان محسوب می‌شود. حتی در هند که بیش از یک میلیار و سیصد میلیون جمعیت دارد، معابدشان به این گستردگی مورد استقبال قرار نمی گیرد. اینچنین نیست که معابد آنها هندوها مثل حرم امام رضا بیست و چهار ساعته در طول سال زائر داشته باشد به گونه ای که معمولاً برای زیارت مضجع شریف، باید از جمعیت فراوانی عبور کنید.
جریان علمای ما ارتباط مستقیمی با هجرت امام رضا به طوس دارد
بنابراین وقتی از تمدن‌ساز بودن سیره امام رضا علیه‌السلام سخن می‌گوییم، در واقع از تحول‌ساز بودن وجود مقدس ایشان سخن می‌گوییم. امام علیه‌السلام وجود انسانها را متحول می‌کند. حرکت امام رضا از مدینه تا مرو، حرکتی بود که جهان اسلام را متحول کرد. جریان علمای ما و رشد معنوی آنها ارتباط مستقیمی با این هجرت امام داشت. عمده مکانهایی که امام رضا علیه‌السلام پا گذاشت، اکنون تبدیل به محل علم و معرفت و دانش شده است. حتی امامزادگانی که منسوب به امام رضا علیه‌السلام بودند وقتی در پی امام به طوس آمدند و در بین راه فوت کردند و یا به شهادت رسیدند، مورد توجه و اکرام مردم قرار گرفتند.
کلام عترت در سبک زندگی و تحول انسان اثرگذار است
* در حال حاضر در منابع دینی‌مان احادیث فراوانی از امام رضا علیه‌السلام و سبک زندگی ایشان یافت می‌شود. چگونه می‌توان این احادیث را عصری‌سازی و در زندگی عموم مردم کاربردی کرد؟
کلام عترت به تنهایی در سبک زندگی و تحول انسانها اثرگذار است همچنان که فرمود «فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا؛ اگر مردم زیبایی کلام ما را بدانند، از ما پیروی می‌کردند» منتها پیش‌شرط آن را احیای امرشان معرفی کردند؛ یعنی افرادی باید باشند علوم ما را تعلیم دهند و این علوم را به مردم بیاموزند. «يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا النَّاس»
دو سال قبل در شهر بصره برنامه‌ای باعنوان «مسابقه تمدنی زندگی با امام رضا علیه‌السلام» برگزار کردیم. 20 حدیث از احادیث امام رضا علیه‌السلام را برگزیدیم. فرمی تهیه کردیم و در هر فرمی سؤالاتی طرح کردیم و به صورت کلی پرسیدیم این حدیث در کجای زندگی شما قرار دارد و آیا به آن عمل کردیم یا خیر؟ 20 روز فرصت داشتند به آن حدیث عمل کنند؛ خانواده‌ها حتی محل برگزاری مباحثات خود را با تصاویر جلسات خانوادگی ارسال کردند.
مثلاً یکی از احادیث، درباره اهمیت انتظار فرج امام عصر عجل الله تعالی فرجه بود. یکی از آقایان بصری نقل می‌کرد دختری 6 ساله به نام حوار دارد. می‌گوید وقتی این حدیث را توضیح می دادم که انتظار فرج به نشستن نیست و باید با عمل‌مان ثابت کنیم که منتظریم، دخترش شکلاتی از کمد برداشت و دو نیم کرد و یک قسمت آن را به برادر کوچکترش داد؛ یعنی با این حرکتش قصد داشت به این حدیث عمل کند؛ بنابراین وقتی از کودکی یاد بگیریم که با احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام اینطوری برخورد کنیم و وارد سبک زندگی‌مان کنیم، خیلی از مشکلات‌مان برطرف می‌شود.
موضوع بعد، استفاده فردی است. نقل است شهید حاج قاسم در فرصتی که به ایران باز می‌گشتند، به زیارت امام رضا علیه‌السلام مشرف می‌شدند. برای ایشان انوار مقدس امام رضا نقطه عطف روحی و نقطه آرامش بود. این آرامش روحی در تصمیم‌گیری ایشان مؤثر بود. این شهید بزرگوار این آرامش را از مضجع شریف ائمه اطهار (علیهم‌السلام) دریافت می‌کرد.
انتهای‌پیام/