پرونده ویژه| اقتصاد دیجیتال در عراق؛ پایگاه‌های جنگ اقتصادی در همسایگی ایران
عراق به دلیل ویژگی‌های بکر به کشوری جذاب برای ایجاد پایگاه‌های جنگ اقتصادی غرب در همسایگی ایران تبدیل شده است.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم ، عراق کشوری با حدود 40 میلیون نفر جمعیت است که 70 درصد مردم آن شهرنشین بوده و 60 درصد آن‌ها افراد زیر 25 سال هستند. پس تقریبا شرایط برای راه‌اندازی یک زیست‌بوم نوآوری در آن آماده است.
به گفته نعیم الربایی، وزیر ارتباطات عراق میزان تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور تا پایان سال 2020 حدود 244 میلیارد دلار خواهد بود. همچنین ضریب نفوذ کاربران در بخش تجارت الکترونیک یا همان ای‌کامرس در سال جاری 40.3 درصد بوده و شاخص درآمدی هر کاربر در سال مبلغ 205 دلار از این روش است.
از طرفی گردش مالی این بازار 3 میلیارد دلار بوده و انتظار می‌رود تا سال 2022، حجم بازار ای‌کامرس در منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) رشد 3.5 برابری داشته و از 8.3 میلیارد در سال 2019، به 28.5 میلیارد برسد.
در عراق 29.82 میلیون نفر مشترک اینترنت وجود دارد و این نشان از ضریب نفوذ نسبتا بالا و 75 درصدی زیرساخت ارتباطی در کشور دارد. البته از سال 2019 تا 2020 بیش از 11 میلیون مشترک جدید به اینترنت متصل شده‌اند.
البته میزان استفاده مردم عراق از تلفن همراه بسیار بالا بوده و این کشور 40.89 میلیون مشترک در این بخش دارد. متوسط سرعت اینترنت موبایلی این کشور 9.81 مگابیت بر ثانیه بوده و اینترنت خانگی آن نیز 23.13 مگابیت بر ثانیه است. همچنین براساس آمار 77 درصد ترافیک اینترنت توسط تلفن‌های همراه مصرف شده و 21 درصد کاربران از رایانه شخصی برای اتصال به اینترنت استفاده می‌کنند.
مردم عراق زیاد به سپرده‌گذاری در بانک‌ها اعتقاد نداشته و فقط 20 درصد افراد دارای حساب بانکی هستند. همچنین 1.8 درصد آن‌ها از کارت بانکی برای پرداخت هزینه‌ها و جابه‌جایی پول استفاده می‌کنند. نکته مهم اما حجم بالای پرداخت یا خریدهای آنلاین به میزان 14 درصد در این کشور است.
در عراق فیلترینگ وجود ندارد. تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی 21 میلیون نفر است و اینستاگرام، فیسبوک، توییتر و یوتیوب جز پربازدیدترین‌ها در عراق هستند.
السوق المفتوح یکی از مهم‌ترین پلتفرم‌های عراق است که از سال 2012 تاسیس شده و در زمینه نیازمندی‌های آنلاین فعالیت می‌کند. این شرکت که مقر اصلی آن در اردن بوده و سرمایه‌گذار آمریکایی دارد.
السوق المفتوح حدود 250 نفر کارمند در عراق داشته و تاکنون در کشورهای عربستان، کویت، اردن، مصر، عراق، عمان، لیبی، ترکیه، یمن، فلسطین، امارات، قطر، سوریه، لبنان، سودان، موریتانی، بحرین، الجزایر، مراکش و تونس در حال فعالیت است.
عراق به واسطه شهرهای مذهبی، یکی از کشورهای توریست‌پذیر جهان به حساب می‌آید. همین دلیل سبب شده تا بازار تاکسی‌های آنلاین نیز در این کشور رونق خوبی پیدا کند. سرویس‌های کریم (Careem) و بولت (Bolt) دو شرکت ارائه دهنده سرویس تاکسی آنلاین در عراق هستند.
سرویس کریم در تابستان 2019 فعالیت خود را در بغداد، سپس شهرهای نجف و بصره (که حمل‌ونقل عمومی بسیار ضعیفی دارد) آغاز کرد و طبق برآوردها حدود 4 میلیون کاربر را در عراق هدف گرفته است. ضریب نفود واتساپ در عراق 80 درصد است و کریم با اتصال به واتساپ از طریق یک bot کار می‌کند. به این صورت که کاربر عراقی برای تاکسی گرفتن به هر یک از زبان‌های عربی یا انگلیسی به بات واتساپ پیام می‌دهد و اگر شماره تلفنش در دیتابیس کریم باشد، سپس با ارسال لوکیشن خود تاکسی در محل حاضر می‌شود. در پایان سفر نیز کاربر با ارسال عدد 1 تا 5 می‌تواند به راننده امتیاز دهد.
کریم با آگاهی از شرایط عراق این سیستم را در این کشور توسعه داده است. کریم توسط دو فرد اهل کشور پاکستان و دیگری سوئد در سال 2012 در دوبی کارش را آغاز کرد و اکنون تحت تملک شرکت آمریکایی تاکسی آنلاین "اوبر" است که به قیمت 3/1 میلیارد دلار خریداری شد. کریم سرویس‌های دیگری از جمله پرداخت و سفارش آنلاین غذا هم به مجموعه خدمات خود اضافه کرده و بزرگترین اپلیکیشن سفارش تاکسی در منطقه خاورمیانه است که دامنه نفوذ آن به فلسطین نیز می‌رسد.
بولت نیز یک سرویس تاکسی آنلاین است که در 35 کشور و 150 شهر غالبا اروپایی فعال است و از سال 2019 تنها در شهر بغداد عراق سرویس می‌دهد. بولت متعلق به کشور استونی است و توانست در 2018 به یک استارتاپ یونیکورن تبدیل شود. بولت همکاری استراتژیک با شرکت چینی Didi Chuxing دارد.
برسیمه (Brsima) نیز یک پلتفرم آنلاین غذا است که از سال 2017 در عراق تاسیس شده و با بیش از 10هزار نصب و 50 کارمندان در شهرهای سلیمانیه و اربیل خدمات ارائه می‌کند.
البته با توجه به ساختار قومی و قبیله‌ای این کشور، غیر از این سایت‌ها، بسیاری از مردم محلی از طریق پیج‌های فیسبوک خرید و فروش انجام می‌دهند.
از طرفی پلتفرم ای‌کامرس همچون دیجی‌کالا در ایران، در عراق وجود ندارد و عمده پلتفرم‌های فعال در زمینه نیازمندی‌های آنلاین (Classified) هستند. پلتفرم سفارش آنلاین غذا غالبا تلفنی و محلی هستند و تاکسی آنلاین بومی نیز به دلیل اینکه بیش از 80 درصد مردم خودروی شخصی دارند، جان نگرفته است.
با این وجود کشور عراق که پس از سال‌ها درگیری با جنگ‌های داخلی، به یک آرامش نسبی و هم‌بستگی ملی رسیده، مورد توجه شرکت‌های جهان برای سرمایه‌گذاری قرار گرفته است. در حال حاضر آمریکا، ایرلند، اردن، استونی و چین بازیگران اصلی اقتصاد دیجیتال این کشور بوده و به نوعی عراق را به مهره بعدی جنگ اقتصادی علیه ایران تبدیل کرده‌اند.
در مارکت سنتی عراق نیز کشورهایی همچون آمریکا، ترکیه، برزیل و چین در حوزه‌های مختلف حضور داشته و فعالیت می‌کنند. البته قرار بود ایران برنده مناقصه دکل‌های برق فشار قوی عراق باشد اما این پروژه به چین واگذار شد.
بازار اقتصاد دیجیتال در عراق از چهار جهت جمعیت جوان، آمار رو به رشد ضریب نفوذ اینترنت در کشور عراق (افزوده شدن 11 میلیون مشترک جدید در یک سال)، سرعت مناسب اینترنت و نبود پلتفرم‌های قدرتمند بومی بسیار جذاب و بکر است. نکته جالب در مورد تجارت الکترونیک عراق این است که در نبود یک فروشگاه آنلاین بزرگ همچون دیجی‌کالا در ایران، پلتفرم‌های نیازمندی آنلاین همچون دیوار در عراق رونق دارد و مبادلات آنلاین از طریق آن و پیج‌های فیسبوک صورت می‌گیرد که بزرگترین بازیگر فعال این عرصه «السوق المفتوح» از کشور اردن با سرمایه‌گذار آمریکایی است. عمده نفوذ شرکت‌های فناوری در عراق، آمریکایی و اروپایی است و فضای بکری برای ورود کشورهایی همچون ایران وجود دارد. اما در این میان موضوع امنیت برای کسب‌وکار در عراق بسیار کلیدی و مهم است.
نویسنده:عباس خاراباف، کارشناس اقتصاد دیجیتال
