گزارش| بررسی ابعاد کودتای نافرجام ترکیه پس از ۴ سال

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ به مدد تحولاتی که در دنیای رسانه‌ و فضای مجازی طی سالهای اخیر روی داده و نیز با توجه به اشتراکات فرهنگی و دینی ایران و ترکیه٬ مردم ایران نیز در همان دقایق و ساعات نخست٬ اخبار کودتای روی داده در ترکیه را پیگیری کردند و کنجکاو بودند که نتایج و فرجام کودتا را ببینند.

صبح روز شانزدهم٬ رسانه‌های ترکیه٬ تصاویری از صدها سرباز و درجه‌دار را با دستبند پخش و اعلام کردند که برخلاف ادوار تاریخی مهمی همچون کودتای 1960 میلادی٬ کودتای 1980 و همچنین کودتای 1997 میلادی٬ این بار در ترکیه٬ کودتا شکست خورده و حکومتی که با رای مستقیم مردم بر سر کار آمده٬ همچنان قدرت را در دست دارد.

گولن از کجا سر برآورد؟

کسانی که با تاریخ٬ فرهنگ و ساختار اجتماعی و سیاسی ترکیه آشنایی دارند٬ می‌دانند که این سرزمین٬ همواره دیار سربرآوردن طریقت‌ها٬ گروه‌ها و نحله‌های مختلف بوده و در ادبیات دینی و سیاسی ترکیه٬ گروه‌های دینی و عرفانی٬ غالباً با لفظ «جماعت» نام برده می‌شوند.

از دوره سلجوقی گرفته تا اواخر عثمانی٬ جماعات مختلفی در ترکیه اعلام موجودیت کرده‌اند. در دهه‌های نخستین دوران تاسیس جمهوری ترکیه٬ برای مدتی٬ فعالیت طریقت‌ها و  جماعات٬ عملاً سخت و ناممکن بود.

اما بالاخره دوباره سربرآوردند. گروه فتح‌الله گولن نیز یکی از جماعات فعال بود که در 10 سال پایانی قرن بیستم٬ نه تنها در 81 استان ترکیه٬ بلکه در چند کشور اسلامی نیز صاحب تشکیلات و سازماندهی گسترده ای بود.

گولن در آغاز٬ دست بر مسجد و منبر گذاشت و سازماندهی‌های اولیه را از مساجد آغاز کرد و همچون یک شکارچی زیرک٬ اغلب وعاظ و سخنرانان دینی توانمند ترکیه را به سوی خود جلب کرد و وعظ و خطابه دینی آنان در محافل دینی ترکیه٬ میلیون‌ها لیره پول و هزاران جوان آماده به خدمت را روانه گروه گولن کرد.

او نیز فعالیت‌های خود را گسترش داد و نه تنها در ترکیه٬ عراق و دیگر کشورهای پیرامون٬ بلکه در آسیای میانه و اروپا نیز فعالیت‌های خود را گسترش داد و در فاز دوم و سوم توسعه کارهای تشکیلاتی٬ سراغ ایجاد مدارس٬ دانشکده‌ها و کلاس‌های کنکور رفت و در فاز سوم نیز٬ رسانه را در دست گرفت.

تئوری و تاکتیک سیاسی گولن٬ نفوذ و کنترل

در حالی که رهبران و سران احزاب ترکیه٬ برای به دست آوردن چند رای و چند شهردرای و کرسی مجلس٬ سر و دست شکسته و آستین و یقه رقبا را می‌دریدند٬ گولن به جای در دست گرفتن دولت به تئوری دیگری اندیشید: نفوذ در ساختار و کنترل دولت.

صدها نوجوان و جوانی که از سال 1990 به بعد در مدارس گولن پرورش یافتند٬ ظرف مدتی کوتاه٬ در ارتش و نیروهای مسلح ترکیه٬ پلیس٬ سرویس اطلاعاتی میت٬ قوه قضائیه٬ بهداشت و درمان٬ بانک‌ها٬ بازار٬ رسانه‌ها و دیگر حوزه‌ها٬ شبکه و مجموعه عظیمی از تکنوکرات‌های سازمان یافته و گوش به فرمان گولن را تشکیل دادند که اساساً نیازی به آن نداشتند که در انتخابات شرکت کنند و دولت را در دست بگیرند٬ چرا که در همه اجزای سیستم نفوذ کرده بودند و بعدها مشخص شد که حتی در اتاق خواب اردوغان نیز شنود کار گذاشته‌اند و بدون اذن آنان در هیچ نهادی٬ هیچ تصمیم اتخاذ نمی‌شد.

چرا اردوغان به گولن اجازه پیشروی داد؟

گولن٬ در دوران به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه٬ سپهر رسانه‌ای و تشکیلاتی عظیمی در دست داشت و نه تنها در ترکیه بلکه در بیش از یکصد کشور جهان٬ دارای تشکیلات مالی٬ مدارس٬ خانه فرهنگ٬ دانشگاه و رابط بود و از آنجایی که در کشورهای مختلف٬ غالباً فرزندان خانواده‌های قدرتمند سیاسی نیز در این مدارس درس می‌خواندند٬ گولنی‌ها ده‌ها رابط دیپلماتیک و نفوذی اطلاعاتی پیدا کردند که می‌توانستند در اقتصاد٬ دیپلماسی٬ اطلاعات و امنیت و دیگر حوزه‌ها٬ به کمک اردوغان و رفقای او بشتابند.

احمد یاووز از ژنرال‌های ارتش ترکیه در مصاحبه با روزنامه جمهوریت گفته است: «این خود دولت آکپارتی بود که به گروه گولن اجازه داد در تمام ترکیه تبدیل به یک دولت دوم شوند و یک جمهوریت جدید برای خودشان تاسیس کنند. تا زمانی که گروه گولن٬ تیرهای خود را به سوی آکپارتی نشانه نگرفت٬ کسی مانع از اقدامات آنان نشد و هر کاری دلشان خواست کردند.»

چراکودتا روی داد؟

حنفی آوجی که قبلاً رئیس کل تشکیلات پلیس ترکیه بوده و از مهم‌ترین چهره‌های امنیتی این کشور است٬ در مصاحبه با شبکه تلویزیونی قرار گفته است: «ساختار امنیتی و اطلاعاتی ما٬ در کشف خطرات  گروه گولن٬ خیلی دیر عمل کرد. دولت هم کاری نکرد. با وجود آن که ما و رفقایمان هشدارهایی دادیم٬ کسی حرف ما را جدی نگرفت.»

نخستین جرقه از تعطیلی کلاسهای تقویتی کنکور زده شد. اردوغان اعلام کرد که درآمدهای چند صد میلیونی گروه گولن از محل اداره کلاس‌های کنکور باید جمع شود.

اما واقعیت این است که این فقط آغاز ماجرا بود و در همان دوران نیز٬ اردوغان می‌دانست که مساله٬ فقط اقتصاد و آموزش نیست و گروه گولن در همه جا رخنه کرده است.

او بعدها اعلام کرد که فریب گولنی‌ها را خورده است. اما شواهد فعلی نشان میدهد که اردوغان در اندیشه حمله گسترده برای جمع کردن بساط گولنی‌ها بود. ولی آنان پیشدستی کردند و برای در دست گرفتن دولت و حکومت٬ با سلاح و تانک٬ به میدان آمدند.

چرا کودتا شکست خورد؟

بدون شک٬ اصلی‌ترین دلیل شکست کودتا٬ مبارزه شجاعانه مردم ترکیه برای دفاع از دولت منتخب بود. برای نخستین بار٬ شهروندان ترکیه در برابر تانک خوابیدند و سینه خود را در برابر تفنگ کودتاگران٬ سپر کردند.

اما گذشته از این عامل مهم و حیاتی٬ شکست کودتا٬ دلایل دیگری نیز داشت که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

1.نفوذ برخی از ماموران سرویس اطلاعاتی میت ترکیه در گروه‌های واتساپی کودتاگران و پی بردن به نقشه‌ها و تصمیمات آنان.

2.ناشی‌گری برخی از فرماندهان و ناتوانی در هدایت نیروها.

3.انشقاق و اختلاف در اتاق فکر کودتاگران.

4.عدم همراهی احزاب مخالف اردوغان با جریان کودتاگر.

5.وفاداری برخی از فرماندهان بلندپایه ارتش و افسران به حزب حاکم.

جناح سیاسی کودتا کجاست؟

بر اساس آمارهای رسمی٬ تاکنون بیش از 20 هزار نفر از نظامیان و بالغ بر 80 هزار کارمند و پلیس٬ به خاطر ارتباط با گروه گولن٬ اخراج شده‌اند. اما از دستگیری فعالان سیاسی مرتبط با گولن٬ خبری نیست. 

حالا و در چهارمین سالگرد کودتای نافرجام٬ منتقدین و مخالفین حزب حاکم می‌پرسند: چرا با وجود آن که 4 سال از کودتای نافرجام سپری شده٬ هنوز هم جناح سیاسی کودتا٬ شناسایی و معرفی نشده‌اند؟

سیحون افشار از تحلیل‌گران روزنامه جمهوریت٬ در این مورد نوشته است: «در تلاش گروه فتح‌الله گولن برای دست زدن به یک کودتای خونین در ترکیه٬ 251 شهروند ما جان خود را از دست دادند و 2 هزار و 196 نفر نیز مجروح شدند. با وجود آن که 4 سال تمام از کودتای نافرجام 2016 سپری شده است٬ اما این پرونده هنوز هم یک نقص جدی دارد و کسی حاضر نیست به این سوال پاسخ دهد: گروه نظامی کودتا٬ اعم از ده‌ها ژنرال و صدها افسر و هزاران درجه‌دار٬ دستگیر و زندانی شدند. اما گروه سیاسی چه شد؟ مگر نه این است که این شبکه کودتاگر٬ بین احزاب ترکیه نیز صدها دوست و همراه و همفکر نفوذی داشته؟ چرا اسامی آنها افشا نمی‌شود و به زندان نمی‌افتند؟»

از کودتای نظامی تا کودتای اجتماعی

حسن جمال روزنامه نگار مشهور ترکیه و از تحلیل‌گران مخالف حزب حاکم ترکیه٬ امروز به مناسبت چهارمین سالگرد کودتای نافرجام نوشته است: «هیچوقت آن شب را از یاد نمی‌برم. کودتاگران به تلویزیون تی‌.آر.تی حمله کردند و جلو دوربین رفتند. فوراً گوشی‌ام را برداشتم و سه توییت منتشر کردم. در اولی٬ سه بار نوشتم نه به کودتا. در دومی نوشتم: کودتا هیچگاه برای این کشور دوران خوبی را رقم نزده است. در سومی هم نوشتم: راه مبارزه با اقدامات نادرست آکپارتی و اردوغان٬ کودتای نظامی نیست٬ مبارزه دموکراتیک است. حالا و پس از 4 سال٬ اعلام می‌کنم: همچنان که با کودتای نظامی مخالف بوده و هستم٬ با کودتای اجتماعی و پایمال کردن حقوق اجتماعی و مدنی مردم هم مخالفم.»

انتهای پیام/