سه منّت و سه فرصت بزرگ خدا در کلام امام باقر(ع)
اى فرزند آدم! با سه چیز بر تو منت نهادهام: کارهایی از تو پرده‌پوشى کردم که اگر خانواده تو از آن آگاه می‌شد پرده‌پوشى نمی‌کرد؛ و گشایش به تو دادم و از تو قرض خواستم اما چیزى پیش پاى خود نفرستادى.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سعادت نهایی انسان نه در این دنیا بلکه در جهان آخرت رقم خواهد خورد. انسان باید در این دنیا با عمر خود به عنوان بزرگ‌ترین سرمایه در جهت تأمین سعادت آخرتش تلاش کند. خداوند متعال نیز از لطف و رحمت خود، فرصت‌های نابی را پیش روی او گذاشته است که بی‌توجهی در استفاده درست از این فرصت‌ها نه تنها موجب خسران انسان می‌شود بلکه می‌تواند به تهدیدی برای آخرتش تبدیل شود.
در روایت ذیل از امام باقر علیه‌السلام ضمن تشریح این فرصت‌ها، خطر تبدیل آنها به تهدید جدّی سعادت انسان را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
سه منّت و سه فرصت
امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَقُولُ یَا ابْنَ آدَمَ تَطَوَّلْتُ عَلَیْکَ بِثَلَاثٍ سَتَرْتُ عَلَیْکَ مَا لَوْ یَعْلَمُ بِهِ أَهْلُکَ مَا وَارَوْکَ وَ أَوْسَعْتُ عَلَیْکَ فَاسْتَقْرَضْتُ مِنْکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیْراً وَ جَعَلْتُ لَکَ نَظِرَةً عِنْدَ مَوْتِکَ فِی ثُلُثِکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیْراً؛ [1]
خداى تبارک و تعالى می‌فرماید: اى فرزند آدم! با سه چیز بر تو منت نهادهام: کارهایی از تو پرده‌پوشى کردم که اگر خانواده تو از آن آگاه می‌شد پرده‌پوشى نمی‌کرد؛ و گشایش به تو دادم و از تو قرض خواستم اما چیزى پیش پاى خود نفرستادى؛ و هنگام مرگ، اختیار یک سوم دارایی‌ات را به تو دادم اما تو به کار خیرى اقدام نکردی.»
پرده‌پوشی خدای مهربان
گرچه عمر انسان، بزرگ‌ترین سرمایه او برای تلاش در جهت آبادانی آخرتش است، اما اگر آبروی انسان در این دنیا خدشه‌دار شود بسیاری از آسایش‌ها و آرامش‌ها از او گرفته می‌شود و زندگی او در همین دنیا به جهنم تبدیل شده و خطر ناامیدی و فرو رفتن در منجلاب تباهی‌ها به شدت او را تهدید خواهد کرد.
به همین خاطر است که آبروی مؤمنان و انسان‌های نیکوکار نزد خدای متعال بسیار مهم و محترم شمرده شده است تا جایی که حتی خود آنها نیز مجاز به آسیب زدن عمدی به آبروی خود نیستند؛ چنانکه امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «وَ لَا تَجْعَلْ عِرْضَکَ غَرَضاً لِنِبَالِ [الْقَوْمِ] الْقَوْل؛ [2] آبرو و اعتبار خودت را آماج تیرهای حرف مردم قرار مده.»
بر این اساس، پرده‌پوشی خداوند مهربان نسبت به گناهان و رفتارها و بلکه افکار زشت و نادرست انسان، لطفی بزرگ و فرصتی برای اصلاح و زدودن زشتی‌های رفتاری اوست؛ البته به شرطی این فرصت، برای سعادت انسان مفید خواهد بود که موجب غفلت و جرأت یافتن بیشتر او نشود.
در صورتی که این لطف خدا، به انسان جرأت بدهد تا بار گناهان خود را سنگین‌تر کند به تهدیدی جدّی برای او تبدیل می‌شود تا جایی که دیگر نه به فکر جبران می‌افتد و نه فرصتی برای جبران دارد.
نعمت؛ فرصت یا تهدید
وسعت در نعمت‌ها، بهترین فرصت برای بهره‌برداری از آنها در جهت آبادانی آخرت است. امام علی علیه‌السلام به کسانی که از فرصت خدادادی ثروت و توانمندی خود در جهت توشه‌برداری برای آخرت خود استفاده می‌کنند تبریک گفته و می‌فرماید: «طُوبَى لِمَنْ أَحْسَنَ إِلَى الْعِبَادِ وَ تَزَوَّدَ لِلْمَعَاد؛[3] خوشا به حال آنکه به بندگان خدا نیکی کند و برای آخرت خود زاد و توشه برگیرد.»
در غیر این صورت، این نعمت‌ها به وبال و دردسر برای او تبدیل می‌شوند؛ چنانکه امیرالمؤمنین علیه‌السلام هنگام توصیه به فرزند خویش امام حسن علیه‌السلام می‌فرماید: «فَلَا تَحْمِلَنَّ عَلَى ظَهْرِکَ فَوْقَ طَاقَتِکَ فَیَکُونَ ثِقْلُ ذَلِکَ وَبَالًا عَلَیک؛ [4] پس بیش از قدرتت بر خود بار مکن، که سنگینىاش وزر و وبالت شود.»
در ادامه، مولای متقیان، راهکار رهایی از چنین سنگینی بار مسئولیت و دردسری را این چنین تشریح می‌کنند: «اگر محتاجى را یافتى که قدرت بر دوش نهادن زاد و توشهات را تا قیامت دارد و در فرداى محشر که به آن توشه نیازمند شدى در اختیارت بگذارد، وجودش را غنیمت بدان و زاد و توشهات را بر دوشش بگذار، و در حالى‌که قدرت اضافه کردن زاد و توشه را بر دوشش دارى تا می‌توانی اضافه کن، چه‌بسا با از دست رفتن فرصت، چنین شخصى را بجویى و نیابى. به روز داشتن دارایى اگر کسى از تو وام خواست وامش بده تا در روز تنگدستى‌‌ات ادا کند.»[5]
وصیت؛ فرصت یا تهدید
یکی دیگر از فرصت‌های نابی که خدای متعال برای مؤمنان در جهت آبادانی آخرتشان قرار داده است، وصیت کردن است. این در حالی است که بسیاری از افراد از این فرصت خود استفاده نمی‌کنند و زمینه حسرت خود در آخرت را به وجود می‌آوردند. بدتر اینکه؛ عدم استفاده از یک سوم مال برای وصیت در راه خیر، حتی در شرایطی می‌تواند به ختم عمر او با گناه بینجامد چنان که امام باقر علیه‌السلام در روایت دیگری در همین زمینه می‌فرماید: «مَنْ لَمْ یُوصِ عِنْدَ مَوْتِهِ لِذَوِی قَرَابَتِهِ مِمَّنْ لَا یَرِثُهُ فَقَدْ خَتَمَ عَمَلَهُ بِمَعْصِیَةٍ؛ [6] هر کس هنگام مرگ خود براى خویشاوندانش که از او ارث نمى‌برند وصیّت نکند عمل خود را به معصیتى ختم کرده است.» از خدای متعال می‌خواهیم که بتوانیم ضمن استفاده بهینه از تمام فرصت‌هایی که در اختیار ما قرار داده است از بهترین عاقبت و سعادت اخروی و رضای پروردگار بهره‌مند شویم.
* حجت‌الاسلام محسن رفیعی استاد حوزه علمیه
===========
پی‌نوشت:
[1] محمد بن علی ابن‌بابویه، الخصال (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، 1416)، ج 1, 136, حدیث 150.
[2] محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، 1414)، 459, نامه 69.
[3] علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ (موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر: قم، 1376)، 313, حدیث 5469.
[4] شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح)، ص398، نامه 31.
[5] «وَ إِذَا وَجَدْتَ مِنْ أَهْلِ الْفَاقَةِ مَنْ یَحْمِلُ لَکَ زَادَکَ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَیُوَافِیکَ بِهِ غَداً حَیْثُ تَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَاغْتَنِمْهُ وَ حَمِّلْهُ إِیَّاهُ وَ أَکْثِرْ مِنْ تَزْوِیدِهِ وَ أَنْتَ قَادِرٌ عَلَیْهِ فَلَعَلَّکَ تَطْلُبُهُ فَلَا تَجِدُهُ وَ اغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَکَ فِی حَالِ غِنَاکَ لِیَجْعَلَ قَضَاءَهُ لَکَ فِی یَوْمِ عُسْرَتِک» [نهج البلاغه، ص398، نامه 31.]
[6] محمد بن حسن طوسی، تهذیب الأحکام (دار الکتب الإسلامیة: تهران، 1365)، ج 9, 174, حدیث 8.
انتهای پیام/