تحلیل و بررسی پیام حج رهبر معظّم انقلاب/ کارکردهای حج ابراهیمی در تحکیم وحدت امت اسلامی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، خدای متعال در طول زندگی انسان‏‌ها، صحنه‏‌هایی را برای رشد و ارتقای آنان قرار می‌دهد تا با قرار گرفتن در این صحنه‏‌ها، بهترین درس‏‌ها را بگیرند و دقیق‌ترین رفتارها را به نمایش بگذارند که این همان رشد و ارتقاء به معنای حقیقی است، از جملۀ این صحنه‌‏ها سفر نورانی «حج» است، به تعبیر دیگر، «حج» چون آسانسوری است که انسان با سوار شدن در آن به سرعت به سوی آسمان‌ها بالا می‌رود، آن هم نه برای افرادی محدود، بلکه برای تمام انسان‌ها­یی که به آن بهای لازم را بدهند، لذا باید به آن توجه ویژه‌­ای داشت.

غلامرضا گودرزی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) پیش از این در گفت‌وگو با تسنیم با بیان اینکه موضوع حج از موضوعات راهبردی اما مغفول در نظام جمهوری اسلامی و تمدن اسلامی است تأکید داشت اینکه می‌گوییم موضوع حج از موضوعات مغفول است، به این معنا نیست که سازمان یا بعثه‎ای درباره حج نداریم بلکه منظور این است که نگاه راهبردی نسبت به مسأله حج نداریم. اگر اهمیت معرفتی و راهبردی حج را درک کنیم، ملاحظه خواهیم کرد تاکنون بهره‎برداری لازم از این فضا را نبردیم.

لقاء امام(ع) نشانۀ حج کامل است

حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی در گفت‌وگو با تسنیم گفته بود: حج ابعاد مختلفی دارد، در واقع یک میزان حداقلی و حداکثری برای بهره‌مندی حجاج از حج وجود دارد. حداقل استفاده در ایام حج این است که فرد حج را به‌عنوان یک فریضه دینی و واجب شرعی در صورت استطاعت مالی برگزار کند که با رعایت آداب و مناسک مطرح‌شده در این سفر، عنوان «حاجی» بر او اطلاق می‌شود. مرتبه بعدی بهره‌مندی از حج این است که علاوه بر اینکه فرد تکلیف الهی را ادا کرده، بتواند در آن ایام خود را در محضر خداوند متعال و امام عصر(ع) به‌عنوان خلیفه الهی ببیند. بر اساس روایت، حاجی و عمره‌گزار مهمان خدا است و خدا نیز از مهمان خود پذیرایی می‌کند، خدا به آنان وعده‌هایی داده، خدایی که در هیچ‌گونه از وعده‌هایش تخلفی وجود ندارد «إِنَّ اللَّهَ لَایُخْلِفُ الْمِیعَادَ» (آل‌عمران9) و حداقل این وعده به مهمانانش، غفران گناهان و تطهیر قلوب آنان است.

مرتبه بالاتر این است که امام باقر(ع) فرمود: «تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَام»، تمام بودن حج به لقاء امام(ع) است‏ (صدوق، محمد، عیون ‌اخبار الرضا‌(ع)، ج2، ص262)، بنابراین می‌توان گفت لقاء امام(ع) و معرفت به ایشان، نشانۀ حج کامل است، چنین شخصی را می‌توان حاجی واقعی نامید. از یک جنبه شایسته است انسان بعد از اعمال حج، به زیارت امام(ع) برود، امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرماید: «إِذَا حَجَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْتِمْ حَجَّهُ بِزِیَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ تَمَامِ الْحَج» هرگاه کسی از شما به حج برود و مناسک خود را به‌جاى ‏آورد، به مدینه آید و ما اهل‌بیت را زیارت کند، زیرا این کار از تمامیّت حج است.

اما روز گذشته پیام رهبر معظّم انقلاب به آحاد مسلمانان جهان به مناسبت ایام حج، منتشر شد. رهبر انقلاب هر سال به مناسبت برگزاری حج ابراهیمی خطاب به زائران بیت‌الله الحرام پیامی صادر می‌کردند که در مراسم برائت از مشرکین در صحرای عرفات قرائت می‌شد. امسال به دلیل شیوع جهانی ویروس کرونا و عدم حضور زائران کشورهای دیگر در سرزمین وحی و برگزاری مراسم حج به صورت محدود، این پیام از طریق رسانه‌ها خطاب به مسلمانان سراسر جهان منتشر شد.

حجت‌الاسلام روح‌الله شیرمهد مدرّس حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با تسنیم و‌‌ در تحلیل و بررسی پیام روز گذشتۀ رهبر معظّم انقلاب پرداخت اینطور توضیح داد:

همه ساله، فریضه‌ى حج، درس توحید و وحدت را، در کالبد این خانواده‌ى کهن­سال و ریشه‌دار تزریق مى‌کند و هر سال شکوفه‌هاى تازه‌اى، بیش از گذشته، تجدید بهار ایمان و حیات دینى و انس و مودّت اسلامى را، نوید مى‌دهد.(1) دعوت الهى به حج براى آن است که مؤمنان خود را در کنار یکدیگر ببینند و نمادى از وحدت پیکره‌ى مسلمین را به چشم خود بنگرند. حج براى تقرب دست­ه‌جمعى به خدا و برائت دست­ه‌جمعى از شیاطین انس و جن است. تمرین اتحاد و پیوستگى امت اسلامى است. و امت اسلامى هرگز مانند امروز به این برادرى با یکدیگر و برائت علنى از مشرکین و مستکبرین، نیاز نداشته است.(2)

حج باید مظهر اتحاد باشد، باید مظهر تفاهم باشد، باید مظهر گفتگو باشد، باید مظهر همدلى و همکارى و نزدیک شدن مسلمانان با یکدیگر باشد؛ باید حج را اینجورى پیش برد(3). این‌جا همه فرصت می‌یابند که برادری و یکرنگی و پرهیزگاری را تمرین کنند. این‌جا اردوگاه تربیت و تعلیم است؛ نمایشگاه وحدت و عظمت و تنوع امّت اسلامی است؛ آوردگاه مبارزه با شیطان و طاغوت است.(4) مسلمین جز در مراسم حج، در کجا مى‌توانند صداىِ واحدِ خود را در اعتراض به این همه نامردمى که در سرتاسر دنیا نسبت به آنها صورت مى‌گیرد، به گوش دنیا و سیاست­هاى خائن برسانند(5)؟ 

بیانات مقام معظم رهبری آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با مسؤولان و دست‌اندرکاران فریضه عظمیه حج و همچنین پیام‌های راهبردی هر ساله ایشان به کنگره بزرگ حج، بیانگر فرصت بی‌نظیر حج در تحقق تمدن نوین اسلامی و انسجام و اتحاد امت واحده اسلامی است. ایام حج را باید بهار شکوفایی امت واحده در تبلیغ و ترویج گفتمان واحد در جهت بازسازی وتقویت مشترکات مذهبی و ارتباط و اتصال ملت‌های مسلمان و خروش همه‌جانبه بر علیه توطئه‌ها و دسیسه‌های دشمنان امت اسلامی نامید که با درک درست از ظرفیت‌های این فریضه الهی می‌توانند تمام نقشه‌های دشمنان را خنثی کنند و با رویکرد وحدت و همدلی باعت تعالی و تقویت بنیان های امت واحده اسلامی شوند.

برخی سرفصل‌های تأثیرگذار فرمایشات رهبر انقلاب با عنوان «کارکردهای حج ابراهیمی در تحکیم وحدت امت اسلامی»:

حج، براى آشنایى مسلمانان با یکدیگر، اتّحاد و تأمین منافع مشترک مسلمانان و احتراز از دشمنان مشترک، یعنى «برائت از مشرکین» است.(6)

حلّال مهم‌ترین گرفتاری­‌های سیاسی امت اسلامی

حج فریضه‌ای است که مهم‌ترین گرفتاری­هاى سیاسى امت اسلامى در آن و با آن قابل حلّ است...به طور خلاصه، حج، فریضه‌ى امت، فریضه‌ى وحدت، فریضه‌ى اقتدار مسلمین، فریضه‌ى اصلاح فرد و جمع و در یک کلمه: فریضه‌ى دنیا و آخرت است.(7)

خنثی­ کننده توطئه‌­های دشمنان بر ضد اسلام و مسلمانان

حجّ درست و کامل، مى‌تواند به وسیله‌ى نزدیک کردن دل­ها و تبادل آگاهی‌­ها و افشاى توطئه‌ها، خطرناک‌­ترین توطئه‌هاى دشمن علیه اسلام و مسلمین را خنثى کند. امروز دشمن اسلام یعنى سردمداران استکبار و صهیونیسم، تفرقه‌افکنى میان مسلمین و غوغاگرى در عرصه‌ تبلیغات را بر ضد هر کشور و دولت و جمعیتى که از بیدارى اسلامى و حاکمیت قرآن دم زند و داعیه‌ى عزّت مسلمین را داشته باشد، مهم­ترین کار خود مى‌داند. زیرا اگر بتواند بخش‌هاى فعّال و پرتحرک از امت اسلامى را از دیگر بخش‌هاى این امت جدا کند، مطمئن خواهد شد که در برابر خود پیکر عظیم و یکپارچه‌ى امت را نخواهد دید، و نقشه‌هاى خباثت‌آلودش درباره‌ امت اسلامى را بى‌دردسر پیش خواهد برد.(8)

حج در قله‌ اهتمام شارع مقدس است...ما به حج احتیاج داریم؛ براى اینکه روحیه‌هاى خودمان را تقویت کنیم، ترمیم کنیم، احساس کنیم که ما به خدا متوکلیم، به خدا متکى هستیم، ما عظیم هستیم، یک امت بزرگ هستیم. از این طرف تأثیر داخلى مهم است، از آن طرف تأثیر بین‌المللى مهم است؛ دشمن را تضعیف می‌‌کند، روحیه‌ دشمن را در هم می‌­شکند، عظمت اسلام را به رخ دشمن می­‌کشد، وحدت امت اسلامى را در مقابل دشمن آشکار می‌کند. ما به این احتیاج داریم.(9)

دیدن توده‌هاى عظیم حج گزار از نقاط گوناگون عالم، و با زبان­‌ها و رنگ‌­ها و نژادهاى گوناگون، افق دید مسلمان را گسترش مى‌دهد و از مرزهاى شخصى و قومى و ملّى فراتر مى‌برد، و وظیفه‌ اسلامىِ رفتار برادرانه، وى را با آنان به تعارف و همزبانى و همدلى مى‌کشاند، خبرهاى اختصاصى ملت­ها را به سراسر جهان اسلام مى‌بَرَد و توطئه‌ى تبلیغاتى دشمن را که همیشه، و امروز بیش از هر زمان، دست‌اندرکار قلب حقیقت و دروغ‌سازى و شایعه‌پراکنى است، خنثى مى‌کند و فاصله‌هاى مکانى و زبانى و پندارى را از میان برمى‌دارد. ⁽¹⁰⁾

مظهرمقابله با اقدامات ضد وحدت 

حج باید مظهر بروز اراده و عزم راسخ امت اسلامى علیه این کارهائى باشد که به وحدت امت آسیب می‌­زند، یا به پیشرفت امت آسیب میی‌زند، یا به پرچم برافراشته‌ى اسلام در میان امت که امروز بحمداللَّه جمهورى اسلامى این پرچم را در دستان قوى خود دارد، می‌­‌خواهد ضربه‌اى وارد کند. باید در مقابل اینها حساس بود. اینها وظائف است؛ اینها چیزهایی است که برنامه‌ریزى‌هاى ما در اداره‌ کاروان­‌ها، در تبلیغ و در امورى از این قبیل، بایستى ناظر به این چیزها باشد. ما برنامه‌ریزى فرهنگى‌مان، برنامه‌ریزى سیاسى‌مان، برنامه‌ریزى مدیریت کاروان­‌هایمان، گزینش‌هایمان و مجموعه‌هاى حجّاجمان همه باید تابع این نیازها باشند و این نیازها حاکم باشد.(11)

تقویت‌کننده روحیه مسلمانان و تضعیف‌گر روحیه دشمنان

اولین تأثیر حج در درون امت اسلامى است، در دل­‌هاى خود ماست. ما به حج احتیاج داریم؛ براى اینکه روحیه‌هاى خودمان را تقویت کنیم، ترمیم کنیم، احساس کنیم که ما به خدا متوکلیم، به خدا متکى هستیم، ما عظیم هستیم، یک امت بزرگ هستیم. از این طرف تأثیر داخلى مهم است، از آن طرف تأثیر بین‌المللى مهم است؛ دشمن را تضعیف می‌­کند، روحیه‌ى دشمن را در هم می‌شکند، عظمت اسلام را به رخ دشمن می­کشد، وحدت امت اسلامى را در مقابل دشمن آشکار می‌کند. ما به این احتیاج داریم.(12)

یک نکته‌ی اساسی دیگر که باز نقطه‌ی قوّت حج است و مایه‌ اقتدار حج است، این است که فرهنگ اسلامی ناب میان مسلمانان تبادل پیدا کند، تجربیات اسلامی میان مسلمان­‌ها تبادل پیدا کند.از فلان کشور اسلامی ممکن است ما چیزهایی شنیده باشیم، امّا شنیدن فرق می‌کند با اینکه انسان با مردمی که اهل آن کشورند بنشیند، رویاروی از آنها بشنود؛ او هم آنچه را که درباره‌ی ایران اسلامی عزیز ما شنیده است، این را با آنچه که در شما می­‌بیند، از شما می­‌شنود، مقایسه بکند، بتواند حقیقت را کشف کند.(13)

غفلت‌­زدایی از آحاد امت اسلامی

حجّ یکى از برترین تدابیر اسلام در غفلت‌زدایی است. بین‌المللى بودن این مراسم، گویا این پیام را مى‌رساند که امّت اسلامى در هویت جمعى خود نیز، جدا از وظیفه‌ فردى هر مسلمان، موظف به غفلت‌زدایی از خویشتن است. ⁽¹⁴⁾

جمع شدن افرادى از همه‌ى ملت­ها در یک نقطه، آن هم یک نقطه‌ى مقدّس، فقط مى‌تواند یک فایده و یک معنا داشته باشد. آن فایده و معنا این است که دور هم جمع شوند تا درباره‌ى سرنوشت امّت اسلامى تصمیم‌گیرى کنند و در این مجمع، به حیث امّت، یک قدم خوب برداشته شود و کارى سازنده و مثبت صورت گیرد... در خلال این کنگره‌ى عظیم مردمى، از برگزیدگان ملت­ها، مجلسِ مفصّلِ چند هزار نفره‌اى تشکیل شود و این مجلس مصوّباتى داشته باشد و آن مصوّبات در همان کنگره‌ى عظیم به تصویب آحاد حجّاجِ آمده از کشورها برسد و بعد براى اجرا به دولت­ها و ملت­ها ابلاغ شود. این، بهترین کار است؛ که، متأسفانه امروز عملى نیست.(15)

مسئولین حج - مسئولین کاروان‌ها، روحانیون حج - مراقب باشند که از این وسیله‌ى وحدت، ابزارى براى تفرقه درست نکنند و دل‌ها را از یکدیگر پر از کینه و درد نکنند. من چیزهائى را که می‌تواند وسیله‌ى جدائى شود، نمی‌شمرم؛ خودتان فکر کنید، ببینید چه چیزى است که دل شیعه را نسبت به برادر مسلمان غیر شیعه‌ خود پر از کینه می­کند؛ دل سنى را نسبت به برادر مسلمان شیعه‌ى خود پر از بغض می‌‌کند؛ ببینید اینها چى است، این‌ها را بیرون بکشید، بیندازید کنار و حج را که وسیله‌ى التیام، وسیله‌ وحدت، وسیله‌ى یکسان‌سازى دل‌ها و نیت‌ها و عزم‌ها در دنیاى اسلام است، بعکس، وسیله‌ى جدا کردن، وسیله‌ى بغض ایجاد کردن نباید قرار داد.(16)

از سوى دیگر، شکوه و جلال این گردهمائى بى‌نظیر، مارا با واقعیت امّت عظیم اسلامى که فراتر از ملت­ها و نژادها و رنگ­‌ها و زبان­ها است، آشنا مى‌سازد. این جمع درهم تنیده و هماهنگ، این زبان­‌ها که همه به یک سخن مترنّم‌اند، این تَن‌ها و دل­‌ها که همه به یک قبله رو مى‌آورند، این انسان­ها که ده­‌ها کشور و ملّت را نمایندگى مى‌کنند، همه متعلق به یک واحد و یک مجموعه‌ى عظیم‌اند، و آن امّت اسلامى است.(17)

تجلی‌گاه مقابله با تفرقه

حج باید مظهر بروز اراده و عزم راسخ امت اسلامى علیه این کارهائى باشد که به وحدت امت آسیب می‌­زند، یا به پیشرفت امت آسیب می­زند، یا به پرچم برافراشته‌ى اسلام در میان امت که امروز بحمداللَّه جمهورى اسلامى این پرچم را در دستان قوى خود دارد، می­خواهد ضربه‌اى وارد کند. باید در مقابل اینها حساس بود.(18)

بنا بر نظر اسلام و دید اسلامى، اتّحاد دل­ها و جان­ها فقط در میدان سیاست و در جهاد نیست؛ حتّى رفتن به درِ خانه‌ى خدا و کنار هم قرار گرفتن دل­ها و با هم بودن تن‌ها و جان­ها نیز داراى اهمیت است..با هم بودن مهمّ است؛ دل­ها با هم، جان­ها با هم، فکرها با هم، تن‌ها در کنار هم. طوافى که مى‌کنید - این حرکت دایره‌وار بر گرد یک مرکز - نماد حرکت مسلمانان بر گرد محور توحید است. همه‌ کارها و اقدامات و همّتهاى ما باید بر گردِ محور وحدانیّت الهى و توجّه به ذات اقدس ربوبى باشد.(19)

فرصت ایجاد محبت و  وحدت بین مِلل اسلامی

غیر از مناسک حج و اعمالى که تشکیل‌دهنده‌ى صورت حج است، ادبى هم وجود دارد که روح حج است. بعضى این صورت را به‌جا مى‌آورند، اما از روح و حقیقت آن غافل مى‌مانند. ادب حج، برادرى و ایجاد محبت و وحدت است. فرصت ایجاد وحدت بین ملت­هاى اسلامى و شعوب اسلامى، فقط در حج فراهم مى‌شود. این همه انسان از اقصا نقاط عالم، همه به عشق کعبه، به عشق مرقد پیغمبر، به عشق ذکر الهى، به عشق طواف و سعى، خود را به آن‌جا رسانده‌اند؛ این فرصتِ برادرى مغتنم است.(21) حج باید آئینه‌ى اتحاد باشد، نه آئینه‌ى اختلاف.چقدر باید به ما بگویند تا باور کنیم که امروز بیش از گذشته اختلافات شیعه و سنى یکى از محورهاى اساسى است که دشمنان اسلام دارند رویش سرمایه‌گذارى مى‌کنند(21).

جایجای حج، مظهر اتحاد و انسجام اهل‌قبله و رنگ‌باختنِ تفاوت­های طبیعی و اعتباری، و برجسته‌شدن وحدت و برادری حقیقی و ایمانی آنها است(22).  در بُعد سیاسی، محور اصلی در حج، نمایش هویت متحد امّت اسلامی است.(23)

حج یکى از مظاهر حبل‌الله است؛ به این حبل و ریسمان مستحکم الهى چنگ بزنید جمیعاً؛یعنى با هم.با هم باشید. نه فقط شما ایرانى‌ها با هم باشید، بلکه شما امت اسلام با هم باشید. مسلمان­ها، از آفریقائى‌اش،تا آسیائى‌اش،تا اروپائى‌اش،سیاه و سفیدش،در هر نقطه‌ى دنیا که هستند،یک تن واحدند. این، آن نگاه عظیم و عمومى و جهانى است. ارتباط برقرار کنید، حرف بزنید، خبر بدهید، خبر بگیرید، روحیه بدهید، روحیه بگیرید؛ حقایقى را که درباره‌ى استکبار، مستکبرین، معاندین، مخالفین می­دانید- شما سى سال تجربه دارید - براى آن برادرانى که تازه وارد این میدان شده‌اند،تشریح کنید.(24)

تضمین‌کننده‌ى اهداف­‌هاى بزرگ امّت اسلامى

تضمین‌کننده‌ى همه‌ى هدف­هاى بزرگ امّت اسلامى، توکل به خداوند و اعتماد به وعده‌ى حتمى قرآن و تحکیم اتّحاد اسلامى است، و فریضه‌ى حج با مایه‌ى غنى و کارساز «ذکراللَّه(25)» و با اجتماع متراکم و عظیم مسلمانان در مناسک آن، مى‌تواند نقطه‌ى آغاز و سکوى پرش این نهضت فراگیر باشد. و برائت در قول و عمل از سردمداران کفر و استکبار در این فریضه، الگوى عمل و نخستین گام در این راه شود.(26)

اینکه خداى متعال امر به تجمّع همه‌ مسلمانان در این نقطه، آن هم در یک مجموعه از روزها داده است، براى چیست؟ نکته‌ى اساسى و مهم همین است.بدیهى است تجمّعى با این کیفیت، به خاطر آن است که آحاد مردم مسلمان، خود را در کنار یکدیگر بیابند. یعنى احساس وحدت و جماعت کنند و در بعدى وسیع­تر، احساس عظمت ناشى از اجتماعِ ملت­ها و شعوب، بر همه حاکم شود. اگر این احساس مورد توجّه نبود، لزومى نداشت که ایام معلومات و معدودات در حج مقرّر شود.(27)

مظهر قدرت و عزت و اتحاد مسلمین

در میان فرایض دینى، حج، بزرگترین فریضه‌یى است که در آن هر دو جنبه‌ى فردى و اجتماعى به شکلى نمایان، گنجانیده شده است. در جنبه‌ى اجتماعى، حج در میان همه‌ى فرایض اسلامى بى‌همتا است؛ زیرا مظهرى از قدرت و عزت و اتحاد امت اسلامى است. هیچ فریضه‌ى دیگرى بدین‌سان به آحاد مسلمان، درباره‌ى مسائل امت اسلامى و جهان اسلام، درس و عبرت نمى‌آموزد و آنان را در روحیه و واقعیت، به قدرت و عزت و وحدت نزدیک نمى‌کند.(28) اگر مسلمانان قدر حج را بشناسند و از این نقطه‌ى التقا و مرکز اجتماعِ همه‌ساله، بدرستى بهره ببرند بخش مهمّى از این حصار نومیدى و تلقین ضعف که بر گرد ملت­ها کشیده شده است ویران خواهد شد.(29)

موسم حج، سرشار از رحمت و برکت، فرارسید... این‌جا همه فرصت می‌یابند که برادری و یکرنگی و پرهیزگاری را تمرین کنند. این‌جا اردوگاه تربیت و تعلیم است؛ نمایشگاه وحدت و عظمت و تنوع امّت اسلامی است؛ آوردگاه مبارزه با شیطان و طاغوت است. این‌جا را خدای حکیم و قدیر، جایگاهی قرار داده است که مؤمنان منافع خویش را در آن مشاهده خواهند کرد. آن‌گاه که ما چشم خرد و عبرت را بگشاییم، این وعده‌ی آسمانی همه‌ی گستره‌ی زندگی فردی و اجتماعی ما را فرا می‌گیرد. (30)

تجسّم همزیستی امت واحده در زیر لوای توحید

موسم حج بار دیگر نمایشگاه عظیم خود را در پایگاه وحى و نبوت بر سر پا کرده و صحنه‌ى شگفت‌آور و شورانگیزى پدید آورده است. رودهاى خروشان ملت‌­هاى مسلمان از همه سوى جهان در این اقیانوس فرو مى‌ریزند و هم­زیستى امت واحده را در زیر لواى توحید مجسم مى‌کنند. احساسات در هم تنیده‌ى این مجموعه‌ى بشرى، نمایشگر آرزوها و نیازها و دردها و توانائی­هاى امت عظیم اسلامى است...هر مسلمانى در هر بخشى از عالم اسلام، در موسم حج، یک بار دیگر باید این حقیقت را بشناسد که شکوفائى و سربلندى و کامیابى همه جانبه‌ى کشورهاى اسلامى تنها در سایه‌ى این دو به دست خواهد آمد: توحید با همه‌ى ابعاد فردى و اجتماعى و سیاسى آن، و وحدت با مفهوم درست و قابل تحقق آن در دنیاى امروز.(31)

بدیهى است تجمّعى با این کیفیت، به خاطر آن است که آحاد مردم مسلمان، خود را در کنار یکدیگر بیابند. یعنى احساس وحدت و جماعت کنند و در بعدى وسیع­تر، احساس عظمت ناشى از اجتماعِ ملت­ها و شعوب، بر همه حاکم شود. اگر این احساس مورد توجّه نبود، لزومى نداشت که ایام معلومات و معدودات در حج مقرّر شود.(32)

نمایش قدرت اسلام در برابر کفر

 کیست که، توحید - شعار معنویت و وحدت مسلمین - را در حج ببیند و نفهمد که این اجتماع عظیم، براى این است که اسلام و توحید به رخ کفر کشیده شود؟! به خلاف آنچه امروز دشمنان مى‌خواهند، در حج، توحید در مقابل شرک سینه سپر مى‌کند. ببینید امریکا با چه فضاحتى با جمهورى اسلامى دشمنى مى‌کند! این دشمنى براى چیست؟ براى این است که نمى‌خواهد کلمه‌ى حق و معنویت و اسلام، در جایى سینه سپر کند و خودش را نشان دهد.(33) بین ملت­‌هاى صاحب نژادهاى مختلف، که همه مسلمانند، آنچه مشترک است، چیست؟ آن، آرمان­ها، آرزوها، اهداف و عشق­هاى اسلامى است، که اسلام براى آنها معین کرده است. پس، حج مى‌خواهد این را تأمین کند.(34)

دعوت الهى به حج براى آن است که مؤمنان خود را در کنار یکدیگر ببینند و نمادى از وحدت پیکره‌ى مسلمین را به چشم خود بنگرند. حج براى تقرب دست­جمعى به خدا و برائت دست­جمعى از شیاطین انس و جن است. تمرین اتحاد و پیوستگى امت اسلامى است. و امت اسلامى هرگز مانند امروز به این برادرى با یکدیگر و برائت علنى از مشرکین و مستکبرین، نیاز نداشته است.(35)