گفتگو با وزیر کار دولت رجایی| شهید رجایی به‌دنبال تاسیس "دولتِ رفاه" بود/ رویکرد توسعه‌گرای دولت ها موجب شکاف طبقاتی شد
محمد میرمحمد صادقی وزیر کار دولت شهید رجایی در گفتگو با خبرنگار تسنیم به رویکرد شهید رجایی در حوزه اقتصاد و عدالت و مقایسه آن با دولت‌های پس از جنگ پرداخت.
گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم - محمدحسن جعفری:شهید رجایی اگرچه 28 روز بیشتر رئیس‌جمهور نبود و در تاریخ هشتم شهریور ماه سال 60 توسط عامل نفوذی سازمان مجاهدین (منافقین) در دفتر نخست‌وزیری به شهادت رسید، اما عملکرد او به‌گونه‌ای بود که به عنوان رئیس‌جمهوری عدالت‌خواه و ضدفساد در تاریخ جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شود.
البته عملکرد چند ماهه رجایی در دوران نخست‌وزیری نیز در شناخت وی به عنوان مدیری انقلابی و عدالت‌خواه نقش داشت. به همین دلیل هم مردم ایران در مرداد ماه سال 60 و در دومین انتخابات ریاست‌جمهوری از او استقبال کردند و با 12 میلیون و 700 هزار رای به عنوان دومین رئیس جمهور نظام جمهوری اسلامی انتخاب کردند.
برای واکاوی دیدگاه‌های اقتصادی شهید رجایی و رویکرد اولین و دومین دولت جمهوری اسلامی ایران به مناسبت 8 شهریور سالروز شهادت شهیدان رجایی و باهنر به گفتگو با محمد میرمحمد صادقی وزیر کار و امور اجتماعی کابینه‌های شهید رجایی و شهید باهنر و کابینه دولت موقت آیت‌الله مهدوی کنی پرداختیم که متن آن را ادامه می‌خوانید:
تسنیم: ابتدا از اینکه وقت خود را در اختیار ما قرار دادید، تشکر می‌کنیم. سوال نخست ما این است که دولت شهید رجایی به دولت عدالت معروف است؛ با وجودی که تنها 28 روز بر سرکار بود. دولت شهید رجایی چه کارهایی در حوزه اقتصادی و عدالت انجام داد که خاطره دولتش اینگونه در اذهان باقی مانده است؟
میرمحمد صادقی: شهید رجایی یکی از فرزندان خالص انقلاب اسلامی بود و از درون انقلاب جوشید. رجایی برای نخستین بار در سال 1342 به دلیل انتشار و توزیع اعلامیه‌هایی به زندان‌های رژیم پهلوی افتاد و تا پیروزی انقلاب در دوره‌های مختلف متحمل سختی‌های زندان و شکنجه‌های بسیار شد.
ایستادگی و تلاش او برای پیروزی انقلاب ناشی از تفکرات و عقاید عمیق و پرمعنایی بود که بدان پای‌بند بود. تفکرات اسلامی شهید رجایی در مبارزه موجب شد، علیرغم اینکه همکاری‌ها و ارتباطاتی با سازمان مجاهدین خلق داشت، به هنگام تغییر ایدئولوژیک سازمان، از آن‌ها جدا و منتقدشان شود. او بر مبنای تفکرات امام خمینی (ره) و آیت‌الله طالقانی، نگاه اسلامی و ملیِ اجتماعی به مبارزه داشت.
عقاید او در رفتار و گفتارش متجلی و متبلور بود و به معنای واقعی به مردم و اسلام و قدرت عظیم آن باور داشت و معتقد بود که باید به مردم خدمت کرد و در کشور وفاق ملی و امنیت به وجود آورد.
مردم نیز نگاه مثبتی به شهید رجایی داشتند و او را فردی خدوم و انقلابی می‌دانستند؛ این شناخت مردم از سخنان و مواضع ایشان به دست آمد. توجه شهید رجایی به محرومان و مستضعفین برای مردم انقلابی ایران بسیار مهم بود. ضمن اینکه درگیری بین بنی‌صدر و رجایی، چهره انقلابی و مردمی این شهید بزرگوار را آشکارتر کرد.
بدین‌ترتیب مردم با شناختی که از شهید رجایی داشتند و ایشان را به عنوان مسئولی ساده‌زیست، عدالت‌خواه و فسادستیز می‌شناختند، با رای بالایی به عنوان رئیس جمهور برگزیدند. البته وقوع حادثه هفت تیر و شهادت آیت‌الله بهشتی و بسیاری از مقامات کشوری، مردم را جریحه‌دار و حضور آنان پای صندوق‌های رای را افزایش و مردم را به انتخاب چهره‌ای انقلابی و متدین برای ریاست‌جمهوری مصمم‌تر کرد.
تسنیم: اقتصادِ دولت شهید رجایی برچه مبانی استوار بود؟ ایده‌های اقتصادی دولت ایشان چه بود و آیا از نظر نظری ایشان یا شهید باهنر در مبانی اقتصاد اسلامی کار کرده بودند؟
میرمحمد صادقی: طبق قانون اساسی دولت باید نیازهای اساسی مردم و به خصوص طبقات ضعیف را تامین کند. اصل 43 قانون اساسی بر این امر تاکید دارد. دولت شهید رجایی نیز به دنبال تحقق این امر مهم بود. اما متاسفانه با رویکردهای اشتباهی که در دولت‌های بعدی اتخاذ شد، از این موضوع دور افتاده‌ایم.
** شهید رجایی به‌دنبال تاسیس دولت رفاه بود
شهید رجایی مردم‌گرا بود و به بیانی به دنبال تشکیل دولت رفاه براساس مبانی اسلامی بود. اما از دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی بیشتر دولت‌ها توسعه‌گرا بودند و به سمت توسعه و ابعاد آن حرکت کردند. توسعه‌گرایی می‌توانست در کشور موفق شود، اما به دلیل موازین غلطی که ایجاد شد، توسعه‌گرایی به نتیجه نرسید.
برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های غلط در حوزه توسعه موجب شد تا برخی دارای ثروت‌های بادآورده بشوند و شکاف طبقاتی آشکاری در جامعه ایران به وجود بیاید. متاسفانه همچنان هم دولت‌ها بر توسعه و همان سیاست‌های اشتباه گذشته تاکید دارند.
سیاست‌های توسعه‌ای دولت‌ها در حوزه اقتصاد، سرمایه‌دارانی را به وجود آورد که نه از راه تولید و صنعت، بلکه از طریق واردات، رانت و راه‌های غیرصحیح سرمایه‌دار شدند. این دسته از سرمایه‌داران نیز بر سیستم اقتصادی کشور حاکم هستند.
گرانی‌هایی که امروز در کشور به وجود آمده و مردم از این بابت بسیار شاکی هستند به دلیل پیگیری سیاست‌های توسعه‌ای در کشور است. توسعه‌گرایی کشور را به بن‌بست کشانده است. دولت شهید رجایی، دولت رفاه بود. او همه‌چیز را برای مردم و حاکمیت را از آنِ مردم می‌دانست و برای مردم هم برنامه‌ریزی و تلاش می‌کرد.
** مدیران دولت رجایی از دلِ فقر و مشکلات جامعه برآمده بودند
تسنیم: در دهه اول انقلاب به دلیل فضای ناشی از انقلاب و دفاع مقدس، شاهد عدالتی نسبی در کشور بودیم و مسئولان نیز تاحد زیادی ساده‌زیستی را رعایت می‌کردند. به طور مثال گفته می‌شود شهید رجایی گاهی با تاکسی به محل کار می‌رفت. چرا روند دهه شصت ادامه نیافت و شاهد یک دگرگونی در حوزه عدالت هستیم؟
میرمحمد صادقی: بله. آقای سرحدی‌زاده هم که چند هفته پیش به رحمت خدا رفت، اینگونه بود و با موتور سر کار می‌آمد.اگرچه ابتدای هر انقلابی اینگونه است و نسل اول انقلاب‌ها شکل متفاوتی نسبت به نسل‌های بعدی دارند، اما چون مسئولان آن دوره از دل مردم، فقر و مشکلات جامعه برآمده بودند، اینگونه بودند. از این رو هر آن چیزی که متعلق به طبقات میانی و پایین جامعه بود را نمایندگی می‌کردند که یکی از آنان ساده‌زیستی بود.
** رویکردهای هاشمی موجب شد برخی بدون کار کردن درآمد داشته باشند
اما متاسفانه اکنون دیگر خبری از آن اخلاقیات و روحیات نیست و دلیل آن هم سیاست‌های دولت‌هاست. اخلاقیات و روحیات بر اساس سیاست‌های دولت‌ها شکل می‌گیرد. به طور مثال در دولت هاشمی که ارز دولتی 8 تومان بود، مصوبه‌ای به تصویب رسید تا به هر فرد که قصد مسافرت به خارج از کشور دارد، 500 دلار داده شود. بسیاری از افراد دلارها را می‌گرفتند، در فرودگاه‌ها مهر خروج از کشور را می‌زدند، اما از کشور خارج نمی‌شدند و برمی‌گشتند و آن دلارها را در بازار آزاد با قیمت 60 تومان می‌فروختند. آن افراد با فروش آن دلارها، درآمد خوبی کسب کردند. این مصوبه مردم را رانت‌خوار کرد و به آنان القا کرد که با کار نکردن نیز می‌توانید درآمد کسب کنید.
ممکن است تصویب برخی قوانین با هدف و انگیزه کمک‌رسانی به مردم بوده باشد، اما پیامدهای آن ثروتمند شدن افرادی بدون کار کردن بود. مهم این است که آن نگاه و رویکرد اشتباه بود.
تبدیل شدن جزایر کشور به مراکز وارادات نیز اقدام اشتباهی بود که در راستای همان رویکرد اشتباه انجام گرفت. در هیچ کجای دنیا معمول نیست که جزایر به مراکز واردات کالا تبدیل شوند، اما نتوانیم چیزی از آنجاها صادر کنیم. وارادات کالا از مبادی رسمی انجام می‌گرفت، اما جزایر هم به منافذی برای دلالان جهت وارد کردن کالا تبدیل شد.
تدوین چنین سیاست‌هایی بر فرهنگ مردم اثر گذاشت و آن نگاه‌هایی که در ابتدای انقلاب وجود داشت، تغییر داد. این موضوع در لباس پوشیدن اعضای هیات دولت‌ها مشخص است. اگر به پوشش اعضای هیات دولت شهیدان رجایی و باهنر نگاه بیاندازید و با پوشش وزرای کنونی مقایسه کنید، این تفاوت قابل ملاحظه است. وقتی ارز ارزان به واردات اختصاص داده می‌شود و بر توزیع آن کنترلی صورت نمی‌گیرد، فساد و ثروت‌های حرام به وجود خواهد آمد. در کنار کوه‌های ثروت حرام نیز فقر پدید خواهد آمد.
بیشتر توان دولت‌ها صرف توسعه شهرها و مال‌های تجاری شد. مال‌ها اکنون محل فروش محصولات خارجی و نه ایرانی است. خارجی‌ها برای اینکه بتوانند محصولات خود را در ایران بفروشند باید هزینه بسیاری انجام بدهند، اما با مال‌هایی که ما ساختیم، دیگر نیاز نیست آن هزینه را صرف کنند.
واردات کالاهای لوکس و غیرضرور به قدری گسترده شده و افزایش پیدا کرده که رهبر معظم انقلاب شخصاً در مورد یک کالا تذکر می‌دهند. مافیاهایی در این رابطه وجود دارد که باید مقابله شود. مافیاهای واردات ضربات جدی و سهمگین به تولید داخلی وارد می‌کنند.
درآمد دولت توسعه‌گرا باید متکی به مالیات باشد، اما اکنون بسیاری از ثروتمندان و سرمایه‌داران فرار مالیاتی دارند. شرکت‌ها و تولیدی‌هایی هم که به درستی کار می‌کنند، در این رابطه اذیت می‌شوند.
اگر امروز برخی به دنبال این هستند که چین را الگوی اقتصادی خود قرار بدهند، باید بدانند که چین ابتدا اقدام به تقویت اقتصاد روستاها و کشاورزی کرد. آن کشور صنایع کوچک خود را به روستاها و شهرهای کوچک منتقل و یک میلیارد جمعیت را دارای کار کرد. اما متاسفانه در ایران، در روستاهایش مردم شیر و پنیر بسته‌بندی شده و شرکتی مصرف می‌کنند.
** شهید رجایی حقوق کارگر را افزایش و حقوق وزرا را کاهش داد
سیاست‌های توسعه‌ای غیرهم پیوسته‌ای که در ایران اجرا شده، چنین معضلاتی را به وجود آورده است. تمامی مشکلات کنونی در جامعه ما اعم از بیکاری، گرانی و تورم، زیر سر فساد است. فساد هم نتیجه سیاست توسعه‌ای غلط است. شهید رجایی که برخواسته از میان مردم و انقلاب بود به مشکلات مردم می‌اندیشید. حقوق کارگران با وقوع انقلاب اسلامی از 500 تومان به 1500 تومان افزایش یافت و حقوق وزرا از 25 هزار تومان به 7 هزار تومان کاهش پیدا کرد. در واقع سعی شد فاصله طبقاتی کاهش پیدا کند.
به نظرم در این رابطه فرد خاصی مقصر اصلی نیست، بلکه مقصر اصلی سیاست‌ها و رویکردها در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی است. این‌ها مشکل‌زا شده است.
تسنیم: مقام معظم رهبری اخیراً فرمودند ما در حوزه عدالت دچار عقب‌ماندگی هستیم. این عقب‌ماندگی ناشی از چیست؟ چقدر از این عقب‌ماندگی به مسئله عدم نظریه‌پردازی در حوزه عدالت برمی‌گردد؟
میرمحمد صادقی: به طور دقیق باید بررسی کرد که چرا در حوزه عدالت عقب‌ماندگی داریم. وقتی یک سال با موضوع تولید نامگذاری می‌شود، باید ابتدا بررسی کرد که چرا تاکنون تولید نشده و جهش تولید انجام نگرفته است. من در برخی از شهرک‌های صنعتی دیدم که نمادهایی از جهش تولید نصب کردند و حتی خیابان‌ها را هم به این نام تغییر دادند؛ در واقع هزینه‌ای را بر کشور سربار کردند، اما وقتی می‌پرسم که آیا وضعیت فرق کرده است، پاسخ می‌دهند: خیر.
این "چرا" باید بررسی شود و مورد تحلیل قرار گیرد؛ اینکه وضعیت اینگونه است مبتنی بر افراد است یا سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی؟ ملاحظات و مصلحت‌اندیشی‌ها را هم باید کنار گذاشت.
شهید رجایی انسان مصلحت‌اندیشی نبود. یک بار چند نفر از کارمندان بنیاد مستضعفان نزد من آمدند و در خصوص وضع بنیاد و مدیر آن که منصوب شهید رجایی بود، گلایه‌هایی داشتند. من آن گلایه‌ها را به شهید رجایی منتقل کردم. رجایی گفت: «فردی را که به عنوان رئیس بنیاد انتخاب کرده‌ام، انسان سالمی است و حدود 30 سال است که او را می‌شناسم، اما اگر برای من اثبات شود که مدیریت او دارای مشکل اساسی و فساد است، یک دقیقه هم اجازه نخواهم داد آنجا بماند.»
تسنیم: دولت‌های بعد از جنگ تا چه میزان با دولت شهید رجایی فاصله داشتند و برای بازتولید شخصیت‌هایی همچون رجایی و باهنر چه باید کرد؟
میرمحمد صادقی: حرف من این است که رویکردها و نگاه‌ها را باید تغییر داد. به هر حال هر دولتی به میزان کم یا زیاد دوست دارد که با فساد مبارزه کند اما تا وقتی رویکرد توسعه‌ای غلط حاکم باشد، با فساد مبارزه نخواهد شد. امثال رجایی و باهنر هم در این سیستم و سیاست نخواهند توانست با فساد مبارزه کنند. نیازمند این است که سیاست‌ها تغییر یابد تا رجایی‌ها و باهنرها آشکار شوند.
همانطور که فرد معضل نیست و بدان هم اشاره کردم، فرد هم نمی‌تواند منجی کشور باشد. سیاست و رویکرد باید تغییر یابد.
تسنیم: از اینکه وقت خود را در اختیار ما قرار دادید، تشکر می‌کنیم.
انتهای پیام/
