روش مبارزاتی امام باقر(ع) با انحرافات اعتقادی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نتیجه یکصد سال انحراف در خلافت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و زمامداری حاکمان بنی‌امیه، ایجاد فرقه‌های انحرافی متعدد و تشکیل احزاب و گروه‌های عقیدتی گوناگون در جامعه‌ اسلامی بود. در این دوران به دلیل اختناق به وجود آمده بعد از واقعه‌ عاشورا، شیعیان به شدت در تنگنا قرار گرفته بودند و ائمه اطهار علیهم‌السلام تا سال‌ها نتوانستند فعالیت گسترده‌ تبلیغی برای مبارزه با این انحرافات انجام دهند.

امام محمد باقرعلیه‌السلام با ایجاد تشکیلاتی مخفی، سعی در ایجاد سازمانی قوی و همگانی داشتند. ایشان از طریق تربیت و گزینش نیروی انسانی توانمند و گسیل داشتن این افراد به اقصی نقاط ممالک اسلامی، مردم را با معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام آشنا می‌‌کردند. ایشان در عین حال، پایه‌گذار جنبشی علمی بودند که در زمان امام صادق علیه‌السلام به اوج خود رسید. یکی از شیوه‌های امام باقر علیه‌السلام برای این منظور، انجام مناظرات رودر رو با فرقه‌های مختلف بود.

در منابع روایی و تاریخی، مناظرات فراوانی از آن حضرت نقل شده است، به طور مثال:

1. مناظره با نافع بن ازرق
«نافع بن ازرق» غلام عمر بن خطاب بود. سالی که هشام به حج آمده بود، نافع بن ازرق همراه هشام بود که چشمش به حضرت امام محمد باقر علیه‌السلام افتاد. امام در کنار کعبه نشسته بود و عده‌ای گرداگرد ایشان بودند. نافع از هشام پرسید: این شخص کیست؟ هشام گفت: امام اهل کوفه، محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب است. نافع گفت: اکنون از او سؤالاتی می‌پرسم که جز پیامبر و وصی او، نمی‌توانند به آن جواب دهند. هشام گفت: برو و بپرس! شاید بتوانی او را خجالت زده کنی.
نافع پیش آمد و درباره‌ فاصله‌ زمانی بین حضرت عیسی علیه‌السلام و رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و ارتباط آن با آیه 45 زخرف سؤال پرسید. امام علیه‌السلام پاسخ کاملی دادند. سؤالات دیگری هم رد و بدل شد و در نهایت نافع به امامت ایشان اعتراف کرد.[1]

2. مناظره با حروری
حروری یکی از گروه‌های خوارج هستند که در منطقه حروراء در نزدیکی کوفه اعلام موجودیت کردند. امام باقر علیه‌السلام با یکی از افراد این گروه در حضور تعدادی از فقهای آنها مناظره‌ای داشته است. موضوع این مناظره، افضلیت امیرالمؤمنین علیه‌السلام بر ابوبکر بود که در نهایت حروری از پاسخ‌های دندان‌شکن امام علیه‌السلام درمانده شد و نتوانست کلامی بگوید.[2]

3. مناظره با قتاده
«قتاده بن دعامه» یکی از بزرگ‌ترین فقها و مفسّران اهل‌سنت است، او به محضر امام باقر علیه‌السلام رسید، امام درباره‌ تفسیر قرآن کریم، سؤالاتی را از او پرسید. قتاده اشتباه تفسیر کرد و امام تذکراتی را درباره‌ تفسیر قرآن به او دادند. سپس قتاده سؤالی فقهی از امام پرسیدند و امام نیز پاسخ داد. قتاده اشکالی مطرح کرد و امام با مثالی زیبا به او پاسخ داد.[3]

4. مناظره با طاووس یمانی
طاوس یمانی یکی از علمای مشهور اهل‌سنت و از شاگردان ابن‌عباس و ابوهریره است. مناظره امام باقر علیه‌السلام با طاووس یمانی، در 15 سؤال و جواب در کنار کعبه اتفاق افتاد. موضوع این سؤالات بسیار متنوع بود، در واقع این سؤالات به گونه‌ای معماگونه و رمزآلود طراحی شده بود؛ امام باقر علیه‌السلام به 15 سؤال پیچیده و معماگونه طاووس یمانی پاسخ فرمود و حاضران را از جواب خود مات و مبهوت کرد.[4]

5. مناظره با عبدالله معمّر لیثی
این شخص از علمای اهل‌سنت است. لیثی، خدمت امام باقر علیه‌السلام رسید و درباره‌ ازدواج موقت از ایشان سؤال پرسید. حضرت به شیوه‌ای بسیار جالب پاسخ او را داد و در آخر، عبدالله در برابر بیان مستدل و کوبنده امام لبخندی زد و گفت: «تصور نمی‎کنم جز اینکه سینه‎های شما مرکز رویش درختان علم است که میوه آن درخت‎ها، برای شما است و برگ‌هایش برای مردم.»[5]

6. مناظره با حسن بصری
حسن بصری از علمای مشهور اهل‌سنت است. او 300 نفر از صحابه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را درک کرد و با 70 نفر از حاضران در غزوه بدر مصاحبت داشت و بسیاری از احادیث را از آنان فرا گرفت و برای دیگران روایت کرد. نقل شده: روزی حسن بصری به نزد امام باقر علیه‌السلام آمد، حضرت درباره‌ اعتقاد حسن بصری به تفویض با او بحث و احتجاج کرد و در نهایت درباره‌ «امر بین الامرین» که سخن صحیح در بحث قضا و قدر است، برایش توضیح دادند.[6]

7. مناظره با عالم مسیحی
مناظره‌ای بین حضرت و اسقف بزرگ مسیحیان در شام رخ داد. موضوعات مختلف و متعددی در این مناظره مطرح شد و امام به همه آنها پاسخ داد. اسقف هر سؤال مشکلی به نظرش می‌رسید همه را پرسید و جواب قانع‌کننده‌ای شنید و چون خود را عاجز یافت، به شدت ناراحت و عصبانی شد و گفت: «‌مردم! دانشمند والامقامی را که مراتب اطلاعات و معلومات مذهبی او از من بیشتر است، به اینجا آورده‌اید تا مرا رسوا کند و مسلمانان بدانند پیشوایان آنان از ما برتر و داناترند!! به خدا سوگند دیگر با شما سخن نخواهم گفت و اگر تا سال دیگر زنده ماندم، مرا در میان خود نخواهید دید!» این را گفت و از جا برخاست و بیرون رفت.[7]

امام باقر علیه‌السلام با اندیشمندان متعددی ـ چه مسلمان و چه غیرمسلمان ـ مناظره و احتجاج می‌کرد، این امر در نهادینه کردن معارف اسلامی و ترویج و تبلیغ اسلام حقیقی بسیار مؤثر بود. امروزه نیز مناظره‌های امام، یکی از منابع غنی معارف دینی به حساب می‌آید اما باید توجه داشت که بیشتر مناظرات آن حضرت با اندیشمندان اسلامی صورت گرفت، زیرا در عصر ایشان فرقه‌های مذهبی و گروه‌های سیاسی و مذهبی متعددی مانند: معتزله، خوارج و مرجئه فعالیت داشتند؛ لذا امام باقر علیه‌السلام با مناظره و گفت‌وگو با آنها پایگاه‌های فکری و عقیدتی آنان را در هم می‌کوبید و بی‌اساس بودن عقایدشان را با دلایل روشن ثابت می‌کرد.
* حجت‌الاسلام ابوالفضل توسلی‌زاده استاد حوزه علمیه قم
------------------
پی‌نوشت:
[1]. علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، دار الکتاب، چ3، قم، 1404ق، ج‏2، ص284.
[2]. محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربی‏، چ2، بیروت، 1403ق، ج 27، ص 321، ح 4.
[3]. بحارالانوار، ج‏46، ص349.
[4]. بحارالانوار، ج 46، ص 351، ح 5.
[5]. بحار الانوار، ج 46، ص 356، ح 10.
[6]. بحار الانوار، ج 24، ص 232، ح 1.
[7]. کلینی، الکافى، دار الکتب الاسلامیه، چ4، تهران، 1407ق، ج‏8، ص123.

انتهای پیام/