گزارش| خط آهن اتصالی ترکیه به موصل و اهداف آنکارا در عراق

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم ، نجم الجبوری استاندار نینوی به تازگی اعلام کرده که به‌زودی، یک مسیر راه‌آهن مدرن، شهر موصل در مرکز استان نینوی را به ترکیه متصل خواهد کرد.

الجبوری همچنین به این اشاره کرده که با دعوت گروهی از کارشناسان و مهندسین ترک، این پروژه به‌زودی وارد فاز اجرایی خواهد شد.

استاندار موصل عراق، در مورد ابعاد مالی و منبع تأمین اعتبارات این پروژه، جزئیاتی ارائه نداده، اما با توجه به اینکه عراق در شرایط کنونی، از وضعیت اقتصادی خوبی برخوردار  نیست، این احتمال وجود دارد که پروژه مذکور، با تأمین مالی بخش خصوصی ترکیه انجام شود که در این صورت، یک بازی کاملاً برد برد برای ترکیه خواهد بود.

یکی از ابعاد مهم سخنان استاندار نینوی این است که هدف اصلی احداث این خط ریلی جدید، کاستن از حجم سفرهای جاده ای از مرز ابراهیم خلیل یا خاپور است.

نگاهی به زمینه‌های مهم سیاسی و امنیتی منطقه و روند روابط عراق و ترکیه در سالیان اخیر، نشان‌دهنده این است که احداث شبکه ریلی مدرن و اتصال موصل و ترکیه، در چهارچوب اهداف سیاسی- اقتصادی ترکیه در عراق، از جوانب مختلف اهمیت دارد و شایان بررسی است.

یک رویای قدیمی

امپراطوری عثمانی در همان قرن نوزدهم و تنها چند سال پس از احداث نخستین خطوط راه آهن در جهان، به فکر این افتاد که در قلمرو وسیع خود، از یک شبکه عظیم خط آهن برخوردار شود.

اتصال شهر بیت‌المقدس فلسطین به سوریه و حجاز و مدینه، رؤیای پادشاه عثمانی بود و با ابتکار عمل اختصاص موقوفات دینی، بودجه این پروژه عظیم تأمین شد.

اگر چه بخش قابل‌توجهی از این رؤیا محقق شد، اما بارها در دوران جنگ جهانی نخست، مسیرهای ریل‌گذاری شده مورد حمله قرار گرفت.

اتصال خط راه آهن استانبول به بغداد نیز رؤیای شگرف دیگری بود که در دوران عبدالحمید دوم آغاز شد؛ اما او نتوانست شاهد تحقق رؤیای خود باشد و نخستین سفر بغداد استانبول، 17 سال بعد از انحلال سیستم پادشاهی – خلافتی عثمانی محقق شد.

شرایط پس از جنگ جهانی نخست، انحلال عثمانی و رویدادهای پس از سایکس پیکو و تأسیس عراق و سوریه، موجب آن شد که بخش عظیمی از تأسیسات خط آهن دوران عثمانی، خارج از تملک نظام جمهوری ترکیه بماند.

به نحوی که قبلاً خط آهن ترکیه به بغداد، از شهرهای شامات می‌گذشت که بعد از رویدادهای مزبور، خاک سوریه شد و این خط، برای ترکیه، اهمیت حیاتی و استراتژیک خود را از دست داد.

اما حالا شرایط به سمت و سویی رفته که ترکیه باز هم در اندیشه استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی و اجتماعی عراق است و اتفاقاً این عراقی ها هستند که اشتیاق بیشتری برای این رابطه نشان می دهند.

اهمیت موصل برای ترکیه

در دورانی که گروه تروریستی – تکفیری داعش با تمام توان خود به عراق حمله ور شده و استان نینوی را بیش از هر منطقه دیگری با خاک یکسان کرد، کنسول و تمام کارمندان کنسولگری ترکیه در موصل به اسارت داعشی ها درآمدند.

در همان دوران بود که ترکیه تلاش کرد تا با تاسیس یک نیروی شبه مسلح از عشایر سنی مذهب موصل، گروهی به نام حشد وطنی تشکیل دهد. اما این ایده به منزل و مقصود نهایی نرسید و ترکیه به عادت سالیان قبل، همچنان بر روی ترکمان های تلعفر و اطراف موصل حساب باز کرد و هنوز هم نفوذ عمیقی بر روی آنان دارد.

اما شواهد نشان می دهد که در شرایط کنونی، موصل برای ترکیه، فقط عبارت از یک خاطره تاریخی قدیمی، مرزهای میثاق ملی و موضوع ترکمان ها نیست، بلکه می خواهد با استفاده از ظرفیت اهل سنت و دسترسی های جغرافیایی، یک بازار مصرف بزرگ پدید بیاورد و عراق از بسیاری جهات از منظر اقتصادی، به ترکیه وابسته شود.

بنابراین احداث یک خط راه آهن مدرن و امروزی که بتواند موصل را به ترکیه متصل کند، آورده اقتصادی و توریستی قابل توجهی برای ترکیه خواهد داشت.

معمای گذرگاه کُردی – عربی

یکی از اعتراضات مداوم تجار و بازرگانان ترک این است که کالاهای آنان برای ورود به بازار عراق، منوط به پرداخت دو بار هزینه گمرکی است. یک بار در دروازه ابراهیم خلیل یا خاپور و از ترکیه به اقلیم کردستان عراق و یک بار از قلمرو اقلیم به داخل خاک عراق.

به همین خاطر، سالهاست که ترک ها تلاش می کنند تا با احداث گذرگاه اُوا کوی، این مشکل را حل کنند و کالاهای خود را فقط با یک بار هزینه گمرکی به داخل عراق بفرستند.

اما پیچیدگی سیاسی و جغرافیایی این مسئله این است که بخش قابل توجهی از نقطه آغاز گذرگاه اُوا کوی در داخل قلمرو اقلیم کردستان است و وجود یک دندانه در نقشه، کار را برای ترک ها خراب کرده است!

البته این مسئله از منظر حقوقی و سیاسی پیچیدگی های دیگری هم دارد و ظاهراً در دو دهه اخیر، آمریکایی ها نیز از مخالفین جدی چنین طرحی بوده اند.

حالا چنین به نظر می رسد که احداث خط آهن جدید و پیشرفته موصل و اتصال آن به داخل خاک ترکیه، عملاً باعث شود که نیاز به اُوا کوی هم رفع شود و انسان و کالا از طریق همین مجرای ریلی به طور مستقیم وارد عراق شود و در این میان، صد البته، این سران اقلیم کردستان هستند که اصطلاحاً، سرشان بی کلاه خواهد ماند و بخش قابل توجهی از درآمد گذرگاه ابراهیم خلیل، از دست خواهد رفت.

ترکیه و اصل رقابت

پروفسور مایکل تانچوم، از تحلیلگران سیاسی بین المللی نوشته است: «راه آهن بین موصل عراق و ترکیه با حمایت شرکت های ترک ساخته خواهد شد. این نمونه مهمی از رقابت برای اتصال تجاری جدال ژئوپلیتیکی جدید برای خاورمیانه است».

اگر چه شکل بیان تانچوم در مورد میزان اهمیت راه آهن موصل به ترکیه تا حدودی اغراق آمیز است، اما واقعیت این است که از منظر سران آنکارا، عراق، میدان مهمی برای رقابت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است و کیست که نداند، ترکیه در این حوزه، همواره نگاهی به میزان نفوذ و محبوبیت ایران داشته و به این موضوع مهم اندیشیده است.

درک اهمیت این موضوع زمانی میسر می شود که به خاطر بیاوریم، مسئولین استان سلیمانیه در اقلیم کردستان عراق نیز، تمایل نشان داده اند که برای اتصال ریلی به شبکه راه آهن جمهوری اسلامی ایران، اقدامات لازم انجام شود و در این زمینه، درخواست های رسمی خود را با مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق نیز در میان نهاده اند.

یکی از مزیت های فنی و اجرایی ترکیه در بحث توسعه خطوط ریلی، تجارب سالیان اخیر و استفاده بهینه از خطوط راه آهن سریع السیر برقی است که توانسته ظرفیت های تازه ای را در ترابری ریلی ترکیه به وجود بیاورد.

از این گذشته، بخش خصوصی ترکیه نیز نشان داده که به درآمدهای امن این حوزه تمایل دارد و از سرمایه گذاری در توسعه خطوط ریلی ابایی ندارد.

حال باید دید، دولت مرکزی عراق چه نگاهی به این موضوع دارد و آیا در شرایطی که این کشور در آستانه برگزاری انتخابات پیش از موعد قرار گرفته، به شرکت های ترک اجازه داده می شود که نان خود را به تنور موصل بچسبانند یا این موضوع نیز همچون گذرگاه اُوا کوی، مشمول گذر زمان خواهد شد.

انتهای پیام/