یادداشت اقتصادی| CNG، فرصت بی‌بدیل سرمایه‌گذاری در جهت تنظیم سبد سوخت

خبرگزاری تسنیم - اگرچه که با افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس، کشور ایران از واردات بنزین خودکفا شده است، اما رشد مصرف سوخت به‌خصوص بنزین در پی پیشرفت اقتصادی از مسیر رونق تولید گریزناپذیر است. از آنجا که رشد مصرف بنزین در کشور ایران سریع‌تر از سایر سوخت‌ها بوده و پالایشگاه‌ها علاوه بر بنزین، فرآورده‌های دیگری هم تولید می‌کنند، لذا تأمین تقاضای بنزین بجز احداث پالایشگاه که نیاز به زمان و سرمایه زیادی دارد، از مسیرهایی دیگری هم ممکن است. مصوبه اخیر شورای اقتصاد که قرار است بر اساس آن حدود 1.5 میلیون خودرو دوگانه‌سوز شوند، از مصرف 18 میلیون لیتر بنزین در آینده جلوگیری خواهد نمود. در واقع این طرح 564 میلیون دلاری از هزینه تأسیس یک پالایشگاه 300 هزار بشکه‌ای به ارزش 6 میلیارد دلار جلوگیری کرده است، اجرای چنین طرح‌هایی که مبتنی بر مدیریت تقاضا و تأمین امنیت انرژی هستند در شرایط فعلی کشور به‌صرفه و حتی ضروری است.

انرژی یکی از پیشران‌های مهم در حرکت به سمت افزایش تولید است زیرا که هر محصول یا خدمتی از ترکیب سرمایه، فناوری، نیروی انسانی و انرژی حاصل می‎شود. یکی از محل‌های مهم مصرف انرژی در کشور ایران، بخش حمل و نقل است که این بخش نیز متأثر از رشد بخش تولید، از دو حیث توسعه پیدا خواهد کرد؛ یکی رشد حمل و نقل کالا و بار و دیگری رشد حمل و نقل رفاهی و مسافری.

تأمین انرژی بخش حمل و نقل عمدتا از طریق سوخت‌های مایع[1] انجام می‌گیرد که با توجه به قیمت‌های یارانه‌ای آن‌ها در ایران، هزینه زیادی به دولت تحمیل کرده و آلودگی هوا را نیز در پی می‌آورد. ضمن اینکه فشار تقاضا برای تأمین یک سوخت به‌خصوص، منجر به واردات سوخت و خروج ارز از کشور می‌شود. نمونه مشهود آن واردات 10 میلیارد لیتر بنزین در سال 1385 برای تأمین سوخت ناوگان سبک کشور بود. در کنار سیاست‌های قیمتی و اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین، ایجاد یک سوخت جایگزین به نام CNG یا همان گاز فشرده، راهکار ویژه‌ای بود که برای مهار رشد تقاضای سوخت مایع ،تنوع بخشی به سبدسوخت و امنیت انرژی در کشور اجرا شد.

مطالعات بر روی CNG از سال 1379 در ایران آغاز شده و این سوخت به عنوان یک سوخت جایگزین از سال 1384 به طور جدی وارد سبد سوخت کشور شد. ورود CNG باعث تنوع در سبد سوخت کشور شده که انعطاف‌پذیری خوبی به مدیریت تأمین سوخت کشور می‌دهد. به عنوان نمونه خودروهای مختلف با کاربری‌های گوناگون می‌توانند برای مصارف خود از سوخت‌های با ویژگی‌های متفاوتی بهره ببرند و از همین رو بسیاری از خودروهای خدماتی دوگانه‌سوز شدند. همچنین در زمان افزایش قیمت جهانی فرآورده‌های نفتی می‌توان کمی از فشار تقاضای داخلی برای سوخت‌های مایع کاست و جای آن را با CNG پر کرد تا فرصت کسب درآمد بیشتر برای صادرات فرآورده از دست نرود. همچنین در مقاطعی که تقاضای داخلی بیشتر از عرضه رشد می‌کند و به بخش عرضه زمان کافی برای پاسخگویی نمی‌دهد، یک سوخت جایگزین با منبعی غیر از منابع متعارف می‌تواند تنظیم‌کننده عرضه و تقاضا باشد. چنانچه CNG توانست واردات بنزین را تا حد بسیار خوبی کم کرده و با وجود این سوخت و جایگزینی بیش از 20 میلیون متر مکعب از آن با بنزین، کشور در سال 1398 به صادرکننده فرآورده‌های مایع تبدیل شده است.

از سال 1391 که مصرف CNG به بلوغ خود رسید تا سال 1398 که پایان واردات بنزین کشور بود، صنعت CNG توانست روزانه به طور متوسط از واردات 20 میلیون لیتر بنزین به کشور جلوگیری نماید. این در حالیست که برای تولید این حجم از بنزین می‌بایست یک پالایشگاه با حداقل ظرفیت 300 هزار بشکه در روز احداث می‌شد. توسعه صنعت CNG برای جایگزینی بیشتر این سوخت با بنزین نسبت به ساخت چنین پالایشگاه‌هایی دارای مزایایی بشرح زیر است:

سرمایه‌گذاری: ساخت یک پالایشگاه 300 هزار بشکه‌ای در روز مطابق با مفروضات مد نظر ماده 5 آیین‌نامه اجرایی پتروپالایشگاه‌ها[2]، حدود 4.5 تا 7.5 میلیارد دلار سرمایه لازم دارد. در حالی که صنعت CNG با صرف سرمایه 3 میلیارد دلاری توسعه یافت و بیش از 50 میلیارد دلار صرفه جویی ارزی تا کنون داشته است. ذکر این نکته ضروری است که توسعه صنعت CNG از طریق سرمایه‌های خرد صورت می‌گیرد اما صنعت پالایش نیاز به سرمایه‌های عظیم و تجمیع‌شده دارد.

دانش بومی: صنعت CNG در کشور تقریبا به طور کامل بومی شده و صنایع مخزن‌سازی، کیت‌سازی، کمپرسورسازی، قطعه‌سازی و حتی موتورهای پایه‌گازسوز را به وجود آورده و گسترش داده است. این در حالیست که صنعت پالایش در ایران کاملا بومی نشده و برای ساخت یک پالایشگاه می‌بایست مقدار بسیار زیادی ارز از کشور خارج شود.

گستره اشتغال‌زایی: اشتغال‌زایی صنعت CNG نسبت به پالایشگاه بیشتر است و از طرفی افراد در هر منطقه از ایران می‌توانند با احداث یک کارگاه یا جایگاه به این صنعت بپیوندند در حالی که پالایشگاه، در یک نقطه متمرکز بوده و اشتغال‌زایی آن اغلب برای یک منطقه به‌خصوص است.

نفع صاحبان خودرو: با تبدیل خودروهای بنزین‌سوز به دوگانه‌سوز علاوه بر اینکه یارانه بنزین که به دولت تحمیل شده کاهش می‌یابد، صاحبان خودرو نیز از این امر منتفع می‌شوند. زیرا هزینه پیمایش با سوخت CNG کمتر از بنزین است. لذا هر چه رانندگان بیشتر از CNG در برابر بنزین استفاده کنند، در هزینه‌های خود صرفه‌جویی کرده‌اند.

در کنار همه این موارد صنعت CNG توانسته است که در کاهش آلایندگی هوا نقش مفیدی داشته باشد و جایگزین سوخت‌های مایع آلاینده بشود به ویژه در سال‌هایی که سطح استاندارد سوخت پایین‌تر از یورو4 بود. از طرفی صنعت CNG با تعاملی سازنده با صنعت خودروسازی، آن را به سمت تطابق با خود وادار کرد و از این تعامل بود که ابتکار موتورها و خودروهای پایه‌گازسوز ایجاد و نمونه‌های متعدد از آن تولید و روانه بازار شد.

در مجموع می‌توان گفت که CNG یک راهکار مناسب برای مدیریت تقاضای سوخت در بخش حمل و نقل کشور بوده و همچنان نیاز است که راهکارهای مدیریت تقاضای انرژی در کشور در همه بخش‌ها پیاده‌سازی شود. زیرا که پیشرفت از مسیر جهش تولید نیازمند انرژی است و الزاما همه انرژی مورد نیاز تولید لازم نیست با هزینه گزاف از منابع زیرزمینی استخراج و تبدیل شوند، بلکه می‌توان با سرمایه‌گذاری کمتر و مدیریت دقیق تقاضا، انرژی عمده‌ای از منبع اتلاف انرژی استحصال و مصرف کرد.

یکی از مصوبات شورای اقتصاد در جلسه فوق‌العاده روز دوشنبه ١١ آذرماه 1398 بنا بر پیشنهاد مشترک وزارت نفت و سازمان برنامه و بودجه به استناد ماده ١٢ قانون رفع موانع تولید، گامی در این زمینه برداشته شد. بر اساس مصوبه «حمایت از تولید و تبدیل کارخانه ای و کارگاهی یک میلیون و 460 هزار دستگاه خودروی تاکسی، ون (تاکسی)، وانت و مسافربر شخصی بنزینی به CNGسوز» با اعتباری 6500 میلیارد تومانی قرار است که بخش عظیمی از خودروهای خدماتی که تا کنون دوگانه‌سور نشده‌اند به صورت رایگان دوگانه‌سوز شوند.

با اجرای کامل این طرح، حجمی معادل 18 میلیون لیتر در روز در مصرف بنزین صرفه‌جویی خواهد شد. چنانچه پیش‌تر نیز یاد شد، برای تولید این مقدار بنزین لازم است تا یک پالایشگاه 300 هزار بشکه‌ای احداث شود که به طور متوسط 6 میلیارد دلار معادل 120 هزار میلیارد تومان[3] هزینه دارد. این در حالیست که گره همیشگی تنظیم عرضه و تقاضای سوخت در کشور یعنی تأمین بنزین، با یک طرح 564 میلیون دلاری باز خواهد شد و 109 هزار میلیارد تومان صرفه‌جویی در هزینه‌ها به ویژه در شرایط کنونی به صورت گرفته است.

ایران با توجه به انرژی‌های در دسترس جامعه ایرانی، موقعیت جغرافیایی، فناوری‌های متعارف، سرمایه، و شرایط همسایگان خود، می‌باید در مورد سیاست‌گذاری انرژی، بیشتر از گذشته و هماهنگ‌تر عمل نماید. علاوه بر برنامه‌ریزی برای ازدیاد تولید حامل‌های انرژی، باید به صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف نیز توجه کافی نمود. البته چنان که ذکر شد، تنها مزیت طرح دوگانه‌سوزکردن رایگان خودروهای عمومی که بر مدیریت تقاضا تمرکز کرده است نسبت به راهکارهایی که بر افزایش عرضه تمرکز دارند، تنها سرمایه نیست، بلکه در صنعت CNG دانش فنی نیز کاملا بومی شده و دوباره مانند سال‌های ابتدایی توسعه این صنعت، با تمام قدرت و البته با دانش جدید فعال خواهد شد. ضمن اینکه علاوه بر تأمین امنیت انرژی کشور در بخش حمل و نقل، اشتغال‌زایی این طرح بسیار بیشتر بوده و به وسعت ایران است. از طرفی چنانچه شرایط تحریم فروش نفت خام ادامه داشته باشد، CNG فرصت جایگزینی با سوخت‌های مایع را تثبیت کرده و باعث می‌شود تا توان صادرات آن دسته از حامل‌های انرژی که ساده‌تر از صادرات نفت خام هستند، پایدار بماند.

*  ‌عباس ملکی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف و محمد جواد ساکت، کارشناس ارشد حوزه انرژی

[1] پنج فرآورده اصلی پالایشگاه‌ها شامل بنزین، گازوئیل، نفت سفید، نفت کوره و گاز مایع می‌باشد.

[2] https://petrorefinery.mop.ir/Portal/Home/

[3] نرخ برابری ارز 20 هزار تومان در نظر گرفته شده است.

انتهای پیام/