جلوه‌ای از تواضع امام رضا (ع)/ "تقوا" عامل رشد انسان‌هاست
مردى به امام رضا (ع) عرض کرد: قسم به خدا روى زمین کسى از نظر نژاد بهتر از شما نیست، امام فرمود: بهتر از من کسى است که پرهیزکارتر از من باشد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، وقتی کسی از دیانت سخن به میان می‌آورد و ادعایی می‌کند، باید پای رفتن در این مسیر را نیز داشته باشد؛ اگر سخن او در حکم یک فرد عادی از جامعه باشد میزانی اهمیت پیدا می‌کند اما اگر او صاحب‌منصب محسوب شود و به‌عنوان امام جامعه اسلامی (امام رضا (ع)) نامش بر سر زبان‌ها جاری شده باشد جایگاه ویژه‌تری پیدا می‌کند و مراقبت‌هایش باید دوچندان باشد. امام معصوم علیه‌السلام به سبب همین رعایت‌ها و دقت‌هاست که می‌تواند هدایتگر مردم باشد و مردم نیز با شناختی که از او پیدا می‌کنند حاضر باشند برای او جان بدهند.
یکی از این اخلاق کریمه و رعایت‌های مؤمنانه که در وجود امامان معصوم علیه‌السلام با آن مقام رفیعشان نهادینه‌شده، تواضعی است که می‌توان از آنان در جای‌جای زندگی‌شان سراغ گرفت. وقتی پای سیره و سخن امام رضا (ع) که هم امام و راهنمای معنوی انسان‌ها بوده است و هم در پاره‌ای از زمان منصب حاکمیتی (هرچند تحمیلی) داشته است بنشینیم، به این عظمت و روح بزرگ بیش از هر زمان دیگری پی خواهیم برد.
در کتاب «عیون اخبار الرضا(ع)» روایت زیبایی نقل شده است که: «قَالَ رَجُلٌ لِلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ اَللَّهِ مَا عَلَى وَجْهِ اَلْأَرْضِ أَشْرَفُ مِنْکَ أَباً فَقَالَ اَلتَّقْوَى شَرَّفَتْهُمْ وَ طَاعَةُ اَللَّهِ أَحْظَتْهُمْ فَقَالَ لَهُ آخَرُ أَنْتَ وَ اَللَّهِ خَیْرُ اَلنَّاسِ فَقَالَ لَهُ لاَ تَحْلِفْ یَا هَذَا خَیْرٌ مِنِّی مَنْ کَانَ أَتْقَى لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَطْوَعَ لَهُ وَ اَللَّهِ مَا نُسِخَتْ هَذِهِ اَلْآیَةُ: وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اَللّهِ أَتْقاکُمْ؛[1] مردى به امام رضا (ع) عرض کرد: قسم به خدا روى زمین کسى از نظر نژاد بهتر از شما نیست، فرمود: تقوا و پرهیزکارى، آنان را به این مقام رسانده و اطاعت و بندگى موجب مقام آنان شده، دیگرى عرض کرد: به خدا تو از تمام مردم بهترى؛ فرمود: این قسم را نخور بهتر از من کسى است که پرهیزکارتر از من باشد و بیشتر از خدا اطاعت کند به خدا قسم این آیه نسخ نشده که "و تفاوت‌های مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا بزرگوار و با افتخارترین شما نزد خدا با تقواترین شمایند."»
امام رضا علیه‌السلام با وجود اینکه خود حجت خدا بر روی زمین است چون تواضع را در خود نهادینه کرده‌اند می‌توانند از نام و نشان‌ها عبور کنند و شانه‌های خود را برای هدایت مردمان جهان و رساندن آنها به منبع لایزال الهی فرود آورند. اگر غیر از این بود که به مقام امامت نائل نمی‌شدند. او امام است چراکه برای هدایت انسان‌ها خود را نمی‌بیند، از خود می‌گذرد و همه وجودش از هدایت انسان‌ها پر میشود.
راه و رسم و حدود تواضع کردن را امام رضا علیه‌السلام به هر انسانی که می‌خواهد جایگاه حقیقی خود را در عالم هستی پیدا کند و سربلند از آزمون‌های دنیا خارج شود، تعلیم می‌دهد؛ در حدیث نورانی دیگری دربارۀ امام علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام این‌گونه می‌خوانیم: «قَالَ قُلْتُ مَا حَدُّ اَلتَّوَاضُعِ اَلَّذِی إِذَا فَعَلَهُ اَلْعَبْدُ کَانَ مُتَوَاضِعاً فَقَالَ اَلتَّوَاضُعُ دَرَجَاتٌ مِنْهَا أَنْ یَعْرِفَ اَلْمَرْءُ قَدْرَ نَفْسِهِ فَیُنْزِلَهَا مَنْزِلَتَهَا بِقَلْبٍ سَلِیمٍ لاَ یُحِبُّ أَنْ یَأْتِیَ إِلَى أَحَدٍ إِلاَّ مِثْلَ مَا یُؤْتَى إِلَیْهِ إِنْ رَأَى سَیِّئَةً دَرَأَهَا بِالْحَسَنَةِ کَاظِمُ اَلْغَیْظِ عَافٍ عَنِ اَلنَّاسِ «وَ اَللّهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ»؛[2] به حضرت عرض کردم: حد تواضع که چون بنده آن را بجا آورد، متواضع خواهد بود چیست؟ حضرت فرمود: تواضع درجاتى دارد: یکى از آنها این است که انسان اندازه خود را بشناسد و با قلبی سلیم خود را در آن جایگاه قرار دهد، دوست داشته باشد با مردم همان‌گونه رفتار کند که انتظار دارد با او رفتار کنند، اگر بدى دید آن را با خوبى جواب دهد، خشم خود را فرو خورَد و از مردم درگذرد، و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
آنچه در کلام امام رضا علیه‌السلام نمایان است این است که رسیدن به تواضع به‌صورت مرحله به مرحله است و انسان پس از یک حرکت شناختی و تبدیل کردن آن به باوری قلبی، می‌تواند به آن دست یابد و وقتی به آن جایگاه دست یافت از دل آن رفتارسازی متناسب هم صورت خواهد پذیرفت. یکی از بهترین این رفتارها در ساحت اجتماعی و در ارتباط با مردم شکل خواهد گرفت و آن اتخاذ بهترین نوع رفتار با مردم است رفتاری که پر است از صداقت و راستی، رفتاری که همراه با گذشت، ایثار و فداکاری است به آن میزان که حتی بتواند از حالت خشم و عصبانیت که یکی از بزرگ‌ترین کمینگاه‌های شیطان است به‌سلامت عبور کند.
تواضع ظاهری دارد که در افعال انسان نمود پیدا می‌کند و نمونه‌های آن را امام رضا علیه‌السلام بیان کردند اما همین تواضع نیز باطنی دارد که ارتباط تنگاتنگی با قلب سلیم برقرار می‌کند و سبب ترفیع مقام و استحکام جایگاه انسان میشود. برای به دست آوردن حقیقت تواضع و ترفیع مقامی که در آن قرار داده شده لازم است آن باطن را نیز تدارک دید و به‌ظاهر اکتفا نکرد که خدای‌ناکرده نحوه‌ای از زهد فروشی مذموم را برای فرد ایجاد کند.
کلید این مسئله را امام در خطابی که به صعصعه بن صوهان دارد بیان می‌فرماید: «یَا صَعْصَعَةُ لاَ تَجْعَلْ عِیَادَتِی إِیَّاکَ فَخْراً عَلَى قَوْمِکَ وَ تَوَاضَعْ لِلَّهِ یَرْفَعْکَ؛[3] اى صعصعه عیادت مرا مایه فخر بر قوم خود مکن و براى خدا تواضع کن تا خدا تو را بالا برد.» کوتاه‌سخن اینکه حقیقت و روح تواضع، الهی است و در ارتباط صحیح با خدا شکل خواهد گرفت، بنابراین وقتی که حضرت در جایگاه شناختی برای کسی که می‌خواهد تواضع داشته باشد قرار می‌گیرد، می‌فرماید قبل از هر کار جایگاه حقیقی خود را بشناس چراکه برای انسان اگر مشخص باشد که حقیقت این عالم و سبب خلقت انسان چیزی جز عبودیت و بندگی پروردگار متعال نیست جایگاه حقیقی او در ارتباط با خدا و بندگی او معنا پیدا خواهد کرد.
* حجت‌الاسلام مصطفی راهی استاد حوزه علمیه قم
===================
پی‌نوشت:
1.بحار الأنوار، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، ج 49، ص 95، انتشارات دار احیاء التراث العربی، بیروت.
2.الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج 2، ص 124، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1407 ه ق.
3.مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، میرزا حسین نوری طبرسی، ج 12، ص 90، انتشارات موسسه آل البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث، بیروت، 1408 ه ق.
انتهای پیام/