استراتژی خاص امام عسکری (ع) برای مدیریت شرایط خفقان/ امام زمان (عج) چگونه بر پیکر پدر نماز خواند؟
تنها جانشین و امام هر زمان باید بر امام قبلی نماز میّت بخواند و او را به خاک بسپارد؛ این خود نشانی است هویدا تا جانشین واقعی از مدعی خلافت شناسانده شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در میان اهل‌بیت از جمله کسانی که نقش مهمی در قبال مهدویت بر عهده داشتند، امام حسن عسکری(ع) هستند که به جهت موقعیت زمانی ایشان، خوب است کمی بیشتر به دوران و اتفاقات آن موقع توجه کنیم؛ چراکه قرار بود تولد امام زمان (عج)، منجی عالم بشریت در این دوران و در این موقعیت زمانی و مکانی و در زمان این امام همان صورت گیرد. زمامداران عباسی از آنجا که از پیامبر(ص) و دیگر ائمه دربارۀ ظهور حضرت مهدی (عج) حکایت‌ها شنیده بودند، دریافته بودند که اگر به راستی این مولود به دنیا بیاید، بساطشان برچیده خواهد شد، به همین دلیل از هر موقعیت و فرصتی برای شناسایی و از بین بردن این مولود یعنی حضرت مهدی(ع) استفاده می‌کردند و محدودیت‌های بسیار زیادی را برای امام عسکری(ع) نیز ایجاد می‌کردند. در این زمینه گفت‌وگویی را با «احسان پوراسماعیل» استادیار مؤسسه آموزش عالی آرمان رضوی ترتیب دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
لطفاً دربارۀ شرایط زمانی امام عسکری (ع) و چگونگی تعامل حضرت با حکومت آن زمان یعنی حکومت عباسیان توضیح دهید.
با بررسی حیات امامان شیعه در می‌یابیم شرایط زندگی اهل بیت علیهم‌السلام با نزدیک شدن به آغاز عصر غیبت امام زمان علیه‌السلام دشوارتر از گذشته سپری شد؛ بدین منظور عملکرد امام هادی و امام عسکری علیهما‌السلام در این مقطع تاریخی باید به شکل مستقلی مورد پژوهش قرار گیرد؛ خوب می‌دانیم همة انبیای عظام الهی برای تحقق هدف آفرینش یعنی پیاده شدن یکتاپرستی در سراسر گیتی، تمام تلاش خود را به کار بسته‌اند اما عدم پذیرش امت‌ها مانع شکل‌گیری نظام توحیدی در جای جای کرة زمین شد؛ از این رو حجت‌های الهی همواره به موضوع مهدویت در آموزه‌های خود اشاره داشته‌اند و به امت خویش نوید ظهور شخصیتی را داده‌اند که توسط او عدالت فراگیر می‌شود و بشریت طعم زندگی در نظام توحیدی را می‌چشد.
این بحث به قدری در پژوهش‌های آخرالزمان حاوی مطالب فراوانی است که به عنوان «اصالت مهدویت» در آثار «مهدی پژوهان» قابل پیگیری است؛ به عبارت دیگر «اصالت مهدویت» درصدد بیان تلاش‌های اولیای خداوند در معرفی و شکل‌گیری باورداشت مهدویت در جامعه است؛ در اینجا نقش مهم امام عسکری علیه‌السلام به عنوان حلقة واصل میان میراث گذشته با امام زمان علیه‌السلام در موضوع مهدویت روشن می‌شود، چراکه ایشان از یک سو، پدر موعود آخرالزمان است که باید با وجود همة اختناق‌ها، امامی را که هم چون حضرت موسی علیه‌السلام مخفیانه به دنیا می‌آید حافظ باشد تا به سلامت دوران غیبت خود را شروع کند و از دیگر سو، تولد او را به خواص شیعیان اعلام کند و در مواردی علی‌رغم جوّ امنیتی حکومت عباسی از چهره او رونمایی کند تا شیعه صاحب خود را بشناسد و در حیرت دوران غیبت به او پناهنده شود.
به همین دلیل به طور ویژه، شاهد زمینه‌سازی امام عسکری علیه‌السلام در آمادگی شیعه برای پذیرش شرایط جدید در عصر غیبت هستیم؛ خلاصه این اقدامات به این شرح است: سخنان امام عسکری علیه‌السلام دربارۀ امام آخر، کم کردن ارتباط خود با شیعیان، اتخاذ نظام وکالت، قربانی کردن در تولد فرزند خویش و نگارش نامه به خواص شیعه جهت عقیقه کردن برای امام زمان علیه‌السلام و نشان دادن حضرت علیه‌السلام به برخی از شیعیان.
بنی‌عباس در تحلیل عملکرد اسلاف خود، اقدام مأمون در هجرت تحمیلی امام رضا علیه‌السلام به خراسان را موفق ارزیابی کردند، اگر چه نمی‌توانستند بپذیرند امام شیعه به اندازة ولایتعهدی به قدرت حاکم نزدیک شود، بنابراین با رویکردی اصلاحی نسبت به مأمون با هدف کنترل لحظه‌ای امام هادی و امام عسکری علیهما‌السلام آنان را مجبور به تبعید خانگی در سامرا کردند، این تفکر شیطانی حداقل با دو هدف عمده برای امام یازدهم ادامه یافت: اول دور کردن امام از مدینه به عنوان مهم‌ترین پایگاه علمی اهل‌بیت علیهم‌السلام بعد از شهادت پیامبر (صلی الله علیه وآله) و دوم کنترل دقیق امام با هدف جلوگیری از تولد آخرین یادگار خاندان امامت؛ چراکه بر اساس روایات امامان شیعه، قرار بود با وجود همة اختناق‌ها، آخرین ذخیرة خدا از امام عسکری علیه‌السلام متولد شود، بنابراین امام عسکری علیه‌السلام سه سال از دوران 6 ساله امامتشان را در زندان خانگی گذراند که در اینجا ارزش اقدامات بی‌نظیر امام روشن می‌شود.
سیاست دومی که باز ریشه در اقدامات سلفِ جریان کفر داشت تصمیم به کشتن فرزند امام بود؛ قرآن کریم از عملکرد فرعون در قبال فرزندی که قرار بود تاج و تخت او را واژگون کند با صراحت سخن گفته است؛ همان عملکرد دربارة امام عسکری علیه‌السلام به کار گرفته شد با این تفاوت که خلفای عباسی این بار می‌دانستند که دقیقاً قرار است این فرزند از چه کسی زاده شود؛ بنابراین زندانی کردن امام به این منظور انجام شد که در نهایت منجر شد به اینکه اولین معجزة امام زمان علیه‌السلام یعنی تولد مخفیانة او محقق شد تا این خود، نشانی باشد بر اینکه قدرت خداوند مافوق همة قدرت‌هاست و زاده عسکری علیه‌السلام حجت خداست که در این شرایط امنیتی متولد می‌شود.
با توجه به جوّ اختناقی آن زمان، امام عسکری علیه‌السلام چگونه با شیعیان در آن فضای سخت ارتباط برقرار می کردند؟
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد امام عسکری علیه‌السلام در ایام حیاتشان ایجاد شبکة ارتباطی نوینی با شیعیان بود؛ از سویی این اقدام، آماده باش شیعه برای شروع دوران غیبت است و از دیگر سو امکان ایجاد شرایطی غیر از این نیز فراهم نبود.
در گام نخست امام، نمایندگانی از جانب خود به منظقه‌های شیعه‌نشین گسیل داشت. در سامرا حلقة اولیة شیعه در کنار امام به عنوان حرفه‌های مختلف در تبعیدگاه امام رفت و آمد داشتند؛ به عنوان نمونه «عثمان بن سعید عَمْری» به عنوان روغن فروش، نامه‌ها و وجوه شیعه را در ظرف‌ها و مشک‌های روغن قرار می‌داد و به حضور امام می‌رسید. «داود بن اسود» مأمور هیزم‌کشی و گرم کردن حمام خانة امام عسکری علیه‌السلام بود و با مراجعه به حضرت امور شیعه را از ایشان جویا می‌شد و اغلب در قالب نامه انتقال می‌داد.
نگارش نامه به شیعیان، استراتژیک خاص امام عسکری علیه‌السلام برای مدیریت شرایط خفقان بود تا جایی که در محتوای این نامه‌ها گاهی عملکرد اصحاب در لحظه ترسیم می‌شد. به عنوان مثال: علی بن جعفر حلبی می گوید: ما در عسکر اجتماع کرده بودیم و منتظر ورود ابى محمد علیه‌السلام بودیم که می‌خواست به دیدار معتمد برود. در این هنگام، نامه‌اى از امام به دستمان رسید که در آن نوشته شده بود: «أَلَا لَا یُسَلِّمَنَّ عَلَیَّ أَحَدٌ وَ لَا یُشِیرُ إِلَیَ بِیَدِهِ وَ لَا یُومِئُ أَحَدُكُمْ فَإِنَّكُمْ لَا تَأْمَنُونَ عَلَى أَنْفُسِكُم» یعنى: مراقب باشید احدى از شما بر من سلام نکند و با دستش مرا نشان ندهد و اشاره هم نکند که در غیر این صورت جانش در خطر خواهد بود. (راوندی، الخرائج و الجرائج،ج1،ص439).
نگارش این نامه‌ها و رساندن آن به علمای شیعه یکی از مهم‌ترین اقدامات امام عسکری علیه‌السلام در انتقال علوم اهل بیت علیهم‌السلام به جویندگان آن بود. به عنوان مثال، یکی از نامه‌های امام به علی بن حسین بن بابویه قمی است که در آن نامه امام علیه‌السلام از وی با عناوین «شیخی»، «معتمدی» و «فقیهی» یاد می‌کند و برای تولد فرزندش یعنی شیخ صدوق دعا می‌کند: «وَ جَعَلَ مِنْ صُلْبِكَ أَوْلَاداً صَالِحِینَ بِرَحْمَتِه» و به او می‌فرماید: این پیام را به شیعیان ما برسان. امام حسن عسکری علیه‌السلام در این نامه، پس از حمد خدا و درود بر پیامبر و عترت طاهرینش می‌فرماید: «ای فقیه مورد اعتماد من، علی بن الحسین بن بابویه القمی، خداوند تو را به کارهای مورد رضایتش توفیق دهد و از نسل تو، اولاد صالح بیافریند.
تو را به رعایت تقوا و برپا داشتن نماز و ادای زکات وصیت می‌کنم، به رعایت تقوا و بر پا داشتن نماز و ادای زکات، زیرا کسی که زکات نپردازد، نمازش قبول نخواهد شد و نیز تو را سفارش می‌کنم به بخشایش گناه دیگران، و خویشتن‌داری به هنگام خشم و غضب، ارتباط با خویشاوندان، تعاون و همکاری با برادران دینی و کوشش در رفع نیازهای آنها در تنگدستی و گشاده‌دستی، بردباری و کسب آگاهی و معرفت در دین. در کارها ثابت قدم و با قرآن هم پیمان باش، اخلاق خود را نیکو گردان و دیگران را به کارهای شایسته امر کن و از پلیدی‌ها باز دار، زیرا خداوند فرموده است: «در بسیاری از سخنان آهسته و در گوشی آنها، هیچ خیری نیست مگر اینکه ضمن آن، به صدقه یا کار نیک و یا اصلاح بین مردم امر کنند» تو را سفارش می‌کنم به خودداری از تمام معاصی و گناهان.
نماز شب را ترک مکن، زیرا پیامبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله) در وصیت خود به علی علیه‌السلام سه مرتبه فرمود: «بر نماز شب مواظبت نما و هر کس نسبت به نماز شب بی‌اعتنا باشد، از ما نیست» پس ای علی بن الحسین، تو خود به سفارشات من عمل کن و شیعیان مرا نیز دستور ده تا عمل کنند.
نیز تو را به صبر و پایداری و انتظار فرج توصیه می‌کنم، زیرا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بهترین کارهای امت من، انتظار فرج است». شیعیان ما همواره در غم و اندوه به سر می‌برند تا فرزندم ظهور کند، همان کسی که پیامبر(صلی الله علیه و آله) بشارت آمدنش را داده است. او زمین را از عدل و داد پر می‌کند، همانگونه که از ظلم و ستم پر شده است.
پس بار دیگر ای علی بن بابویه، تو را به صبر و استقامت توصیه می‌کنم و تو نیز به همة شیعیان و پیروان مرا به صبر و استقامت فرمان بده. «انّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یورِثُها مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» یعنی: به راستی زمین از آن خداست و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد به ارث می‌دهد و عاقبت از آن پرهیزگاران است. سلام و رحمت و برکت حق بر تو و بر همه شیعیان ما، و درود خداوند بر محمّد و آل او». (ابن بابویه، الامامه و التبصره من الحیره، ص21).
جریان نماز امام زمان علیه‌السلام بر پیکر پدر بزرگوارش چگونه رخ داد؟
بر اساس باور شیعه تنها جانشین و امام هر زمان باید بر امام قبلی نماز میّت بخواند و او را به خاک بسپارد؛ این خود نشانی است هویدا تا جانشین واقعی از مدعی خلافت شناسانده شود، بنابراین در ناگوارترین شرایط ممکن مانند جریان عاشورا باز شاهد حضور امام سجاد علیه‌السلام برای دفن پیکر پاک سیدالشهداء علیه‌السلام هستیم؛ درباره امام عسکری علیه‌السلام هم این اتفاق رخ داد؛ اما آنچه این رویداد را مهم می‌کند، حضور آخرین امام بر پیکر پدر است که حاکی از تولد ایشان و معجزه‌ای دیگر به جهت حفظ حجت خدا از آسیب دشمنان قسم خوردة او هستیم.
«ابوالادیان» از خدمتگزاران خانه امام حسن عسکری علیه‌السلام است که اتفاقاً او نیز در کنار خدمت در منزل امام، سرپرستی برخی نامه‌های حضرت و رساندن آن به شهرهای مختلف را به عهده داشت؛ او میگوید: در آن بیماری که منجر به فوت حضرت شد، نامههایی نگاشت و فرمود: «آنها را به مداین برسان. چهارده روز آنجا نخواهی بود و روز پانزدهم وارد سامرا خواهی شد و از آنجا صدای واویلا میشنوی و مرا در محل غسل مییابی.» میگوید: از جانشین ایشان پرسیدم، حضرت سه نشانه به من فرمود:
قائم کسی که 1ـ پاسخ نامه‌های مرا از تو خواهد خواست 2ـ کسی است که بر من نماز بخواند و 3ـ کسی است که از درون همیان خبر می‌دهد...
ولی وقتی ابوالادیان در روز پانزدهم به سامرا می‌رسد ابتدا جعفر بن علی برادر امام را در خانه حضرت عسکری علیه‌السلام می‌بیند؛ باتوجه به سابقة شراب‌خواری، قماربازی و تار زدن او با خود میگوید: «اگر این امام است که امامت باطل خواهد بود»؛ به هر حال جعفر بن علی پیش می‌رود تا بر برادرش نماز بگزارد! به هنگام گفتن تکبیر، کودکی گندمگون با گیسوانی مجعّد و دندانهای پیوسته بیرون می‌آید و ردای جعفر بن علی را می‌گیرد و میگوید: «ای عمو! عقب برو که من به نمازگزاردن بر پدرم سزاوارترم».
جعفر با چهرهای رنگ پریده و زرد، عقب می‌رود و آن کودک پیش آمده و بر امام عسکری علیه‌السلام نماز می‌گزارد. سایر نشانه‌ها هم در این میان محقق می‌شود... به این ترتیب امام زمان علیه‌السلام یکبار دیگر در هنگام دفن پدر خود امام عسکری علیه‌السلام دیده می‌شود تا تولد او جای هیچ شک و شبهه‌ای برای تردیدکنندگان باقی نگذارد.
انتهای پیام/