سبک زندگی و اخلاقی پیامبر(ص) می‌تواند جایگزین کتاب‌های روانشناسی محبوب شود

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، میان این همه هیاهوی روانشناسی رفتار که بازار داغی برای نظریه‌های غربی ساخته، مگر می‌شود آخرین دین آسمانی خداوند برای ما مسلمانان برنامه‌ای نداشته باشد؟ مگر می‌شود پیامبر صلی‌الله علیه و آله به عنوان آخرین نبی خدا برای رفتار با خانواده سفارشی نکرده باشد؟ یا خدا شیوه برخورد با همسر را به پیامبرش نیاموخته باشد. مسلماً همه ما خوب می‌دانیم که دین اسلام برای تمامی این سؤالات پاسخ کامل‌تری دارد و می‌تواند الگوی سالمی از سبک زندگی برای همه آدم‌های روی کره زمین باشد. رفتارهایی که از سیره و سنن پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله با تک تک افراد خانواده‌شان سرچشمه می‌گیرند نه‌تنها تکراری نیستند بلکه آن‌قدر قدرت دارند که در مقابل بازار داغ حرف‌های روانشناسان غربی قد علم کنند.

خبرگزاری تسنیم در گفتگویی که با حجت‌الاسلام علم الهدی، استاد حوزه و کارشناس دینی انجام داده، به بررسی سیره و سبک زندگی پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله پرداخته است. آن طور که این محقق دینی توضیح می‌دهد، از تمام رفتارهای پیامبر صلی‌الله علیه و آله که از لابه‌لای برخورد ایشان با تک تک اعضای خانواده برمی‌آید، درس‌های آموزنده بسیاری می‌توان گرفت. پیامبر صلی‌الله علیه و آله در مورد مدارا با اهالی خانه می‌فرمایند رأس عقل مداراست. درواقع رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در این حدیث عقل را به بدن انسان تشبیه کرده‌اند که پا و دست و... دارد و مرکزی‌ترین قسمت بدن که سر و مغز است مدارا با مردم است. یعنی عقل با مداراست که کامل می‌شود. مدارا با دیگران معیار سلامت عقلی انسان است. آن حضرت همچنین می‌فرمودند: «کسی که مدارایش با مردم و اعضای خانواده‌اش بیشتر است، عقلش سالم‌تر و بیشتر است.» ایشان نه تنها نسبت به اعضای خانواده بلکه نسبت به تمام مردم مدارا می‌کردند. مصداق این آیه را می‌توان در آیه 159 سوره آل عمران پیدا کرد که می‌فرماید: «خدا تو را با اخلاق نیکو و خوش‌رو گردانید چراکه اگر غیر از این بود، مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند.» باید توجه داشت که پیامبران گذشته هم برای تکمیل اخلاق آمده‌اند اما پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله تمام‌کننده همه آن‌هاست. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله می‌فرمایند به کسی که مدارا با مردم و ملایمت اعطا شده، خیر دنیا و آخرت هم اعطا شده. همین طور برعکس، اگر کسی بهره‌ای از ملایمت و خلق نیکو نداشته باشد، از خیر دنیا هم چیزی نصیبش نمی‌شود.

تربیت دینی در برخورد با پدر و مادر

یکی از اولین مسئولیت‌های انسان در آموزه‌های سبک زندگی مربوط به نوع رفتار در مقابل والدین است. در سیره نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله این آموزه چگونه مشخص شده است؟

قرآن کریم نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله را یتیم معرفی می‌کند، یعنی کسی که از نعمت پدر و مادر محروم است و در این خصوص در تنگنا قرار گرفته اما پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله به واسطه اینکه پدر و مادر خویش را ندیده بودند، از حقوق آنان چشم‌پوشی نکردند.

مصداق این احترام را می‌توان در نامه‌ای که حضرت به پادشاه ایران نوشتند به خوبی دید. حضرت در ابتدای نامه بعد از نام خدا می‌نویسند این نامه از جانب بنده خدا که فرزند عبدالله است و به عنوان پیامبر خدا هم برگزیده شده ارسال می‌شود.

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله با اینکه با آوردن نام پدر خویش در بالاترین کارهای خود هم از او یاد می‌کنند، بزرگ‌ترین افتخار خویش را که در بندگی خدا می‌دانند، به پدر خود هم نسبت می‌دهند و گواهی می‌دهند که او هم بنده خدا و یکتاپرست بوده. در موقعی هم که ایشان پدر را یاد می‌کنند، اشک می‌ریزند و در این رابطه به یکی از اصحابشان می‌فرمایند: «او واقعاً عبدالله بود.»

این رفتار محبت‌آمیز پیامبر صلی‌الله علیه و آله نه تنها نسبت به پدر بلکه نسبت به مادرشان هم رعایت می‌شد. پیامبر صلی‌الله علیه و آله همیشه نسبت به دخترشان حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها با احترام رفتار می‌کردند و می‌فرمودند از تو بوی مادرم آمنه را استشمام می‌کنم. پیامبر صلی‌الله علیه و آله علاوه بر آن احترام فراوانی به دایه خود (حلیمه) می‌گذاشتند و از او بار‌ها و به بهانه‌ها مختلف به نیکی یاد می‌کردند.

مدارا کنید تا خدا با شما مدارا کند

نوع برخورد آن حضرت با اعضای خانواده خود چگونه بود؟

از تمام رفتارهای پیامبر صلی‌الله علیه و آله که از لابه‌لای برخورد ایشان با تک تک اعضای خانواده برمی‌آید، درس‌های آموزنده بسیاری می‌توان گرفت. پیامبر صلی‌الله علیه و آله در مورد مدارا با اهالی خانه می‌فرمایند رأس عقل مداراست. درواقع رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در این حدیث عقل را به بدن انسان تشبیه کرده‌اند که پا و دست و... دارد و مرکزی‌ترین قسمت بدن که سر و مغز است مدارا با مردم است. یعنی عقل با مداراست که کامل می‌شود. مدارا با دیگران معیار سلامت عقلی انسان است.

آن حضرت همچنین می‌فرمودند: «کسی که مدارایش با مردم و اعضای خانواده‌اش بیشتر است، عقلش سالم‌تر و بیشتر است.» ایشان نه تنها نسبت به اعضای خانواده بلکه نسبت به تمام مردم مدارا می‌کردند. مصداق این آیه را می‌توان در آیه 159 سوره آل عمران پیدا کرد که می‌فرماید: «خدا تو را با اخلاق نیکو و خوش‌رو گردانید چراکه اگر غیر از این بود، مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند.»

باید توجه داشت که پیامبران گذشته هم برای تکمیل اخلاق آمده‌اند اما پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله تمام‌کننده همه آن‌هاست. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله می‌فرمایند به کسی که مدارا با مردم و ملایمت اعطا شده، خیر دنیا و آخرت هم اعطا شده. همین طور برعکس، اگر کسی بهره‌ای از ملایمت و خلق نیکو نداشته باشد، از خیر دنیا هم چیزی نصیبش نمی‌شود.

در این مورد باید به روایت استناد کرد که طبق آن، پیامبر صلی‌الله علیه و آله با مردم و اعضای خانواده خویش به ملایمت برخورد می‌کردند، به طوری که هیچ‌یک از اعضای خانواده کمترین شکایتی از ایشان نداشتند.

پیامبر صلی‌الله علیه و آله حتی به ابولهب بی‌احترامی نکردند

می‌دانیم که ابولهب به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دشمنان اسلام، عموی پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله بود. برخورد آن حضرت با عمویشان چگونه بود؟

نبی مکرم اسلام نه تنها با افراد درجه یک خانواده رابطه بسیار خوبی داشتند بلکه با بستگان دیگر هم صمیمی بودند. ازجمله این ارتباط می‌توان به رابطه ایشان با عموهایشان اشاره کرد. یکی از عمو‌های پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله حمزه بود و دیگری ابولهب. ابولهب نماد کفر و دشمنی با آن حضرت است و تا اندازه‌ای عداوت می‌ورزد که خداوند متعال در قرآن کریم در مورد او سخن گفته و سوره مسد را نازل فرموده است.

از طرفی جناب حمزه نماد خوبی و جوانمردی است. خدمات ایشان در صدر اسلام بر کسی پوشیده نیست. این دو از نظر شخصیتی در تضاد کامل و مغایر هم بودند. تمام این سخنان برای این بود که رفتار پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در مواجهه با این دو نشان داده شود.

ابولهب با اینکه دشمن پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله بود، به گواهی اسناد تاریخی هیچ‌گاه از جانب آن حضرت اذیت نشد. یعنی پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله به هیچ وجه به او بی‌احترامی نکردند و حرمت او را نگه می‌داشتند.

آیا این احترام از خویشاوندی نشأت می‌گرفت؟

این احترام تنها به واسطه خویشاوندی نبود چراکه در فرهنگ اسلامی بحث برادر دینی بودن بالاتر از خویشاوندی است. حال اگر این خویشاوندی با کفر و شرک هم آمیخته باشد اما پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله حقوق ابولهب را ضایع نکردند.

ایشان همچنین در حق حمزه هم به صورت مداوم دعا می‌کردند، از رشادت‌های او نام می‌بردند و شهادتش را ضایعه سنگینی برای اسلام و مسلمین می‌دانستند و در فراق او غمگین می‌شدند. درواقع پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله با اینکه حمزه را بیش از ابولهب دوست داشتند اما احترام هر یک را نگه می‌داشتند و حقوقشان را رعایت می‌کردند.

رفتار با همسر

نوع برخورد و رفتار رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله با همسر خود چگونه بود؟

موضوع رفتار با همسر، رابطه مستقیمی با تربیت کودک دارد. با استناد به سیره و روایات پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله مشخص می‌شود که آن حضرت به قدری در رفتار پدر و مادر با فرزند حساس بودند که مرتب به والدین تأکید می‌کردند در حضور بچه‌ها رعایت حریم خصوصی را بکنند و در مقابل فرزندان خود با همسر رفتار محبت‌آمیز افراطی نداشته باشند.

البته این به معنای بی‌احترامی به همسر نیست بلکه حفظ جایگاه هر فرد در نظام خانواده است. باید توجه داشت که خلاف این مطلب از زمانی در کشور ما بروز پیدا کرده که سخنان روانشناسان غربی ـ که بعضاً هیچ مناسبتی با دین ندارند ـ رواج پیدا کرده و به بهانه روشنفکری مورد استقبال قرار گرفته است.

در صورتی که رفتار پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در هر دوره‌ای از زندگی می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مشکلات اجتماعی و خانوادگی ما باشد.

شاید بهتر باشد برای بررسی رفتار نبی مکرم اسلام با همسرانشان خصوصاً حضرت خدیجه سلام‌الله علیها نخست فضای آن زمان اعراب بادیه‌نشین را مروری کنیم.

آن زمان مردسالاری بیداد می‌کرد و زنان از چندان حقوقی برخوردار نبودند اما پیامبر صلی‌الله علیه و آله رفتاری کاملاً مغایر از خود نشان می‌دادند و حرمت و شخصیت والای زن را در خانواده رعایت می‌کردند و همیشه علاقه‌شان را به حضرت خدیجه سلام‌الله علیها نشان می‌دادند.

حتی وقتی که قبل از تولد حضرت زهرا سلام‌الله علیها، جبرئیل به پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله گفت چهل روز شهر را ترک کند و چله‌نشین شود، حضرت از این دوری غیرمنتظره از حضرت خدیجه سلام‌الله علیها ناراحت بودند، طوری که بعد از چند روزی که در غار حرا بودند پیغامی را توسط عمار یاسر برای همسر خود فرستادند.

در این پیغام حضرت فرموده بودند ای خدیجه! از این جدایی من گمان بد مبر و آن را نشانه بی‌علاقگی من به خودت مپندار بلکه این به امر الهی است و خداوند خواسته امرش تحقق یابد. پس جز گمان نیک چیزی به قلبت راه مده چراکه خداوند به افتخار تو هر روز به طور مکرر به فرشتگان بزرگ خود افتخار می‌کند.

در روایت دیگری هم آمده روزی از یکی از همسران پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله می‌پرسند اخلاق پیامبر داخل خانه چطور است؟ همسر پیامبر صلی‌الله علیه و آله می‌گوید: «اخلاق ایشان کاملاً مطابق با فرموده‌های قرآن است.»

پشتیبان هم باشید

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله علاوه بر آنکه توصیه‌هایی به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام برای رعایت حقوق برادر بزرگ‌تر دارند، قاعده‌ای کلی برای رفتار با بزرگ‌تر بیان می‌کنند تا هم ارتباط بین افراد گرم باشد و هم احترام همه حفظ شود. روایت است که ایشان فرموده‌اند: «شوخی از ناحیه بزرگ‌تر به کوچک‌تر لطف است اما از طرف کوچک‌تر به بزرگ‌تر بی‌ادبی است».

روزی امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در حضور پیامبر صلی‌الله علیه و آله با هم کشتی گرفتند ولی آن حضرت امام حسین علیه السلام را بیشتر تشویق کردند. یکی از اصحاب دلیل این طرفداری را پرسید. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در پاسخ فرمودند: «حسین کوچک‌تر است. در ضمن در آینده سختی‌های بسیاری را تحمل خواهد کرد.»

این رفتار پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله علاوه بر اینکه نشانه حمایت از کوچک‌تر است، به نحوی اشاره به ماجرای کربلا هم دارد. پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در انتهای همان مسابقه، دست هر دو را بالا می‌برند و هر دو را پیروز معرفی می‌کنند.

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در رابطه با رفتار با برادر کوچک‌تر به امام حسن علیه السلام توصیه می‌کردند که همیشه به برادر کوچکش محبت کند و پشتیبان او باشد. همچنین می‌فرمودند که برادر بزرگ‌تر باید ارحم الراحمین باشد.

منظور از اینکه برادر بزرگ‌تر باید ارحم الراحمین باشد، چیست؟

اینکه برادر ارحم الراحمین باشد، یعنی اینکه گذشت کند و تجربیات خود را در مسیر زندگی به برادر کوچک‌تر انتقال بدهد. البته رابطه میان برادر و خواهر هم باید در همین چارچوب باشد. حتی خواهر باید بیشتر محترم شمرده شود چراکه اگر در رابطه برادر و خواهر سهل‌انگاری‌ای صورت بگیرد، چه‌بسا ممکن است آسیب بیشتری از نظر روحی به خواهر وارد شود. درواقع حمایت از دختر باید بیشتر باشد.

انتهای پیام/