گزارش| جایگاه مصطفی کمال در ترکیه پس از ۸۲ سال

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، امروز هشتاد و دومین سالگرد درگذشت مصطفی کمال موسس جمهوری ترکیه و منحل کننده خلافت و امپراطوری عثمانی است. در چنین روزی و در دهم اکتبر سال 1938 میلادی، مصطفی کمال، رئیس و موسس جمهوری ترکیه، درگذشت.

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

نگاهی به روزنامه ­های امروز چاپ آنکارا، این واقعیت را نشان می دهد که نگرش جریانات سیاسی و آحاد مختلف جامعه ترکیه به شخصیت، نقش و جایگاه مصطفی کمال، همسان نیست و تفاوت های جدی در مواضع گروه های مختلف وجود دارد.

این تفاوت ها در حدی است که می توان گفت، یکی از مبانی و پایه های مهم دوقطبی سیاسی و اجتماعی موجود در ترکیه، رویکردهای متفاوت در مورد آتاتورک است. معمولاً احزاب محافظه کار، علاقه ای به آتاتورک ندارند اما منافع حزبی و سیاسی، گهگاه صورت رویکردها را عوض می کند.

مصطفی کمال، از سور تا لوزان

غازی مصطفی کمال چند سال پس از تاسیس نظام جمهوری و با تصویب قانون ثبت احوال، نام خانوادگی و لقب «آتاتورک» (پدر ترک) را برای خود برگزید. او پس از جنگ جهانی نخست و شکست سخت امپراطوری عثمانی، نقش مهمی برای حفظ قواره فعلی ترکیه ایفا کرد.

مصطفی کمال علاوه بر جنگ با بیگانگان، در مراحل بعدی تثبیت قدرت، با اعزام عصمت اینونو به مذاکرات حساس و تاریخی لوزان، عهدنامه سِور را ابطال کرد و با تاسیس نخستین نظام جمهوری در منطقه، ترکیه را در مسیری هدایت کرد که توانست با وجود همه تهدیدات و خلا به وجود آمده پس از انحلال خلافت، خود را سر پا نگه دارد.

بررسی اجمالی نقش مصطفی کمال آتاتورک در سومین دهه قرن بیستم میلادی برای ترکیه، از این نظر حائز اهمیت است که او توانست، آن چه را که از سرزمین و قلمرو بسیار گسترده عثمانی باقی مانده بود حفظ کند و به زعم خود و به روش خود، قدم در میسر ملت سازی بگذارد. چرا که پیش از آن و در چهارچوب نظام خلافت عثمانی، آن چه اهمیت والا و حیاتی داشت، نه ترک بودن و ملت بودن، بلکه بها دادن به امت و خلافت بود.

مردی با شعارهای تاریخی و اغراق آمیز

مصطفی کمال، پس از تاسیس جمهوری ترکیه، همه اجزای قومی و دینی ترکیه را برابر دانست. اما در عمل چنین نشد و رفته رفته، ترکیه به شدیدترین شکل ممکن، وارد فاز ناسیونالیسم افراطی و جان گرفتن و تقویت اندیشه پان ترکیسم شد.

مصطفی کمال با طرح شعارهای تاریخی و اغراق آمیزی همچون «یک ترک، به دنیا می ارزد» و «خوشبخت است آن که می گوید من ترک هستم»، عملاً جمهوری ترکیه را به کانونی برای تقویت باورهای ناسیوسنالیستی افراطی تبدیل کرد و به موازات آن، با برجسته کردن اصل مهم لاییسم، ارزش های دینی و اسلامی را به حاشیه راند.

در نتیجه، قشر محافظه کار جامعه، خانواده های دین دار، کردها، علویان، اعراب، ارامنه و دیگر گروه های قومی، مقهور و منزوی شدند.

در ذکر دلایل گرایش شدید آتاتورک و همرزمان او به پان ترکیسم و اندیشه های ناسیونالیستی افراطی، این دلایل را ذکر کرده اند:

1.شورش کردها به رهبری شیخ سعید پیران و پس از آن شورش کردهای علوی به رهبری سید رضا درسیمی، ترس از تجزیه ترکیه را بیشتر کرد و سرکوب، در دستور کار قرار گرفت.

2.تقویت اندیشه ملی گرایانه، راهی برای ایجاد اعتماد به نفس برای یک سرزمین تکه تکه شده و تحقیر شده بود.

3.گرایش شدید برخی از اطرافیان آتاتورک و در راس آنها عصمت اینونو به ناسیونالیسم افراطی و مدح و ستایش نازیسم و تحسین آلمان، پان ترکیسم را بیش از هر زمان دیگری تقویت کرد.

ترکیه و آتاتورک پس از 82 سال

یک نگاه ساده به نسخه امروز روزنامه های سوزجو و جمهوریت، بسیاری از واقعیت های کنونی مربوط به هواداران آتاتورک را به ما نشان می دهد.

روزنامه سوزجو در حال حاضر، پرتیراژترین روزنامه ترکیه و مهم ترین تریبون مخالفین اردوغان است و در این روزنامه، جمعی از نویسندگانی قلم می زنند که در گرایش فکری و سیاسی خود، کمالیست دوآتشه به شمار می آیند.

در روزنامه جمهوریت نیز که به درازای جمهوری ترکیه یعنی 97 سال عمر دارد، کمالیسم اندیشه محبوبی است اما اندکی دُز تمایلات چپ و دموکراتیک در این روزنامه بیشتر از هویت خواهی تماماً ترکی روزنامه سوزجو است.

تیتر روزنامه سوزجو در مورد مصطفی کمال آتاتورک چنین است: «دوست نداریم کسانی را که تو را دوست ندارند.» این تیتر به خوبی روشن می کند که هنوز هم پس از 82 سال، دوست داشتن آتاتورک و اعتقاد به مبانی فکری و سیاسی او، برای کمالیست های دوآتشه، یک معیار مهم است و قطعاً بر اساس همین معیار، با کل محافظه کاران، مخالف هستند و تمایل ندارند که حزبی غیر از جریان کمالیست، قدرت را در دست بگیرد.  

اما روزنامه های دیگری هم هستند که از سویی دیدگاه حماسی و سیاسی خود را در مورد آتاتورک بیان کرده اند و برخی دیگر هم، آن را به وقایع روز ربط داده اند.

روزنامه آیدنلک متعلق به حزب کمونیستی وطن و دوغو پرینچک، که علاقه ویژه ای به روسیه و چین دارد، اعلام کرده که وصیت آتاتورک، این بوده که ترکیه دوستی با روسیه را رها نکند. اما در مقابل، روزنامه ینی چاغ، متعلق به حزب راست افرطی خوب و به رهبری مرال آکشنر، هویت ترکی را برجسته کرده و گفته است: قلب تو که با آتش «ترک بودن» در تپش بود، حالا در وجود ما می تپد.

اما با وجود آن که امروز اغلب روزنامه ها و شبکه های تلویزیونی ترکیه، عکس آتاتورک را منتشر کرده و از او یاد کردند، چند روزنامه و رسانه هم با سکوت و بی اعتنایی از کنار این رویداد گذشتند.

امروز برخی از روزنامه های نزدیک به آکپارتی همچون صبح، ملیت، حریت، تقویم و آکشام، همچون روزنامه های کمالیست، به مدح و ستایش آتاتورک روی آورده و نشان دادند که در میان نحله های سیاسی و اجتماعی محافظه کار و رسانه های طرفدار آکپارتی نیز در مورد آتاتورک، دیدگاه واحدی وجود ندارد.

به عنوان مثال، دو روزنامه ینی آکیت و ینی شفق، در صفحه نخست، در حد یک جمله کوتاه و بدون انتشار عکس به موضع سالگرد درگذشت آتاتورک پرداختند، روزنامه ترکیه هیچ اشاره ای به این موضوع نکرد، روزنامه ملی گازته متعلق به شاگردان اربکان در حزب سعادت، بی اعتنا از کنار این موضوع گذشت و روزنامه های دیریلیش پوستا، میلاد و ینی آسیا نیز، به این موضوع، توجهی نشان ندادند.

در پایان باید گفت، اندیشه کمالیسم به عنوان مبنا و پایه اصلی نگرش سیاسی حزب جمهوری خلق که توسط خود مصطفی کمال آتاتورک تاسیس شده، در سالیان اخیر نتوانسته پوست اندازی کند و حالا کمالیسم در میدان سیاست، قدرت تعیین کننده ای ندارد، اما هنوز هم در بین اقشار مختلف جامعه ترکیه و رسانه های هوادار تفکرات کمالیستی، مصطفی کمال در فضایی حماسی و غالباً اغراق آمیز مورد توجه قرار می گیرد و جالب اینجاست که از این منظر، کمالیست ها با اردوغان و آکپارتی دچار تقابل شده اند و برای آن که نشان دهند اردوغان را نپذیرفته اند، در بیان علاقه خود به آتاتورک، بیش از پیش، سنگ تمام می گذارند و غلو می کنند.

انتهای پیام/