احتمال تغییر ژئوپلتیک در مرزهای شمالی و نگرانی از ساده‌انگاری‌ها در وزارت خارجه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، پس از 44 روز جنگ قره باغ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری پوتین به یک توافق آتش بس منتهی شد.

اگرچه طی این دوره 3 آتش بس شکست خورده را شاهد بودیم اما تفاوت چهارمی در این است که اولاً نیروهای ارمنستان به این نتیجه رسیدند که در صورت ادامه جنگ ممکن است خان کندی(مرکز قره باغ) را نیز از دست بدهند و در ثانی ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه شخصاً وارد میدان شده و نیروهای روسیه نیز تضمین این آتش بس را به عهده گرفته اند.

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

پس از این توافق بیانیه ای صادر شد که بندهای آن عبارتند از:

در بیانیه ای که از سوی پوتین منتشر شده مفاد توافق آتش‎بس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان به‌شرح زیر است:

1 ــ   همه عملیات‌های نظامی در قره‌باغ باید متوقف شود.

2 ــ   کنترل استان آغدام تا بیستم نوامبر امسال به جمهوری آذربایجان بازگردانده خواهد شد.

3 ــ   نیروهای حافظ صلح روسیه در امتداد خط تماس در قره‌باغ و در امتداد دالان لاچین استقرار پیدا می‎کنند.

4 ــ   مدت اقامت نیروهای حافظ صلح روسی پنج سال است که در صورت عدم اعتراض طرفین حضور نیروهای حافظ صلح قابل تمدید خواهد بود.

5 ــ   یک مرکز صلح برای نظارت بر آتش‌بس ایجاد خواهد شد.

6 ــ   ارمنستان استان کلبجر را تا پانزدهم ماه نوامبر و لاچین را تا اول دسامبر پس می‌دهد.

7 ــ   تمامی آوارگان رانده‌شده قره‌باغ و مناطق اطراف به وطن خود باز خواهند گشت.

8 ــ   تبادل اسرای جنگی و اجساد کشته‌ها و قربانیان انجام خواهد گرفت.

9 ــ   ارمنستان برای عبور و مرور شهروندان آذربایجانی و محموله‌های تجاری از منطقه نخجوان به جمهوری آذربایجان، گذرگاه امنی را در اختیار آذربایجان قرار می‌دهد و امنیت این گذرگاه را روسیه تأمین خواهد کرد.

10 ــ   تردد شهروندان ارمنی و محموله‌ها از منطقه قره‌باغ به جمهوری ارمنستان از طریق گذرگاه لاچین انجام خواهد شد.

بند نهم این توافقنامه موضوع مهمی است که کشور ما را نیز تحت تاثیر خود قرار می دهد. قرار بر این است که روسیه به همراه ترکیه (از سوی باکو اصرار بر حضور ترکیه بوده است) در ایجاد کریدورها و نیز حفظ صلح در منطقه نقش آفرین باشند. در همین راستا سرگرد "ایگور کوناشینکوف" سخنگوی رسمی وزارت دفاع روسیه در کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که واحدهای پیشرو نیروهای حافظ صلح روسی مستقر در منطقه قره باغ انجام وظایف خود را از پنجشنبه شب آغاز کرده‌اند. به گفته وی، بیش از 800 نظامی روسی از هم اکنون در قره باغ مستقر شده‌اند.

در همین حال ترکیه نیز تمام تلاش خود را به کار گرفته که در این منطقه نقش پررنگی داشته باشد. علیرغم اینکه سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه اعلام کرده که نیروهای ترک در کریدورها حضور نداشته و در منطقه دیگری در اتاق کنترل مشترک حضور خواهند داشت تا از طریق دوربینها و پهپادها وضعیت را رصد کنند، اما طرف ترک مدعی است که در گشت‌های مشترک کریدورها حضور خواهد یافت.

کریدور اتصالی نخجوان به جمهوری آذربایجان کجا خواهد بود؟

فارغ از اینکه ترکیه و روسیه در خاک جمهوری آذربایجان و ارمنستان به عملیات حفاظت از صلح مبادرت خواهند ورزید و این نکته ای است که باید به آن توجه ویژه ای داشته باشیم؛ موضوع مهمتر این است که کریدور اتصالی نخجوان به آذربایجان از کجا عبور خواهد کرد.

بر اساس نقشه هایی که در فضای رسانه ای ترکیه و روسیه منتشر شده، این کریدور از نزدیکی مرزهای شمالی ایران عبور می کند؛ البته برخی نقشه ها نیز این کریدور را روی مرز ایران و ارمنستان نشان می‌دهد که این موضوع نمی تواند با واقعیت منطبق باشد زیرا تغییر خطوط مرزی کشورها در دوره کنونی بسیار بعید است.

اما نکته مورد توجه این است که اگر این کریدور با فاصله کمی از مرزها نیز شکل بگیرد باز هم تاثیر قابل توجهی روی ایران خواهد داشت. طول مرز زمینی ایران و ارمنستان حدود 35 کیلومتر است که ایجاد کریدور روی آن می تواند بر مبادلات تجاری و اقتصادی دو کشور تاثیر عمیقی بگذارد.

حتی اگر طرف سوم به باز بودن کریدور بین ایران و ارمنستان تضمین دهد نیز با توجه به تحت نظر بودن این منطقه از سوی روسیه و ترکیه، مسائلی برای تهران و ایروان به وجود خواهد آمد.

واکنش مقامات مسئول

سید عباس عراقچی مدتی پیش به عنوان نماینده ویژه ایران در امور قره باغ به کشورهای درگیر جنگ و نیز ترکیه و روسیه سفر کرد تا طرح ابتکاری ایران را به این کشورها ارائه دهد؛ طرحی که اگرچه با سیاست‌های گذشته ایران تفاوتهایی داشت اما بسیار با تاخیر مطرح شد و عملاً نتوانست نتیجه چندانی برای تهران داشته باشد. هر چند مقامات دستگاه سیاست خارجی عنوان می کنند که این توافق شباهتهایی به طرح آنها داشته اما در حقیقت باید گفت که این طرح پوتین است که اجرایی شد. 

پس از آن، با آنکه از 3 روز قبل و با اعلام نقشه راه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان رسانه‌های کشور تلاش داشتند تا با بررسی ابعاد این توافقنامه و تبعات آن برای کشور، مقامات را نسبت به این موضوع هوشیار کنند اما تا شب گذشته اتفاق خاصی به ظاهر رخ نداده بود تا اینکه سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه کشورمان به آن واکنش نشان داده و توضیحاتی در این خصوص ارائه داد.

در اظهارات عراقچی آمده است: "هیچ تغییری در مسیرهای ترانزیتی ایران به سمت ارمنستان یا آذربایجان ایجاد نخواهد شد. متأسفانه اطلاعات غلط و گمراه کننده همراه با نقشه‌های جعلی در فضای مجازی در حال انتشار است و ادعاهایی همچون قطع مرز ایران با ارمنستان،  ایجاد کریدور در داخل خاک ارمنستان یا حتی داخل خاک ایران، تغییر ژئوپلتیک منطقه و... مطرح شده است که از اساس واقعیت ندارد و با "اغراض خاص سیاسی و تبلیغاتی" صورت می‌گیرد. 

چنانچه نقشه اصلی مشاهده می شود، بحث ایجاد یک نوار جغرافیایی در حاشیه مرز ایران با ارمنستان که زیاد مطرح  شده است کاملاً بی مبنا است. آنچه در توافق آتش بس قره باغ آمده ایجاد یک کریدور جاده ای، یا بهتر است گفته شود یک مسیر ترانزیتی، داخل خاک ارمنستان از نخجوان به سمت خاک اصلی آذربایجان است که امنیت آن توسط روسیه تضمین خواهد شد و مسیر دقیق آن نیز هنوز مشخص نیست.  

این ایده  جدیدی نیست و طرح آن سابقه طولانی دارد و اگر هم عملی شود، که با هزار اما و اگر همراه است، هیچ تغییری در مسیرهای ترانزیتی ایران به سمت ارمنستان یا آذربایجان ایجاد نخواهد کرد. با این حال رایزنی های ما با همه طرف ها ادامه دارد. عصر چهارشنبه گفتگوی طولانی با سفیر روسیه در تهران در همین خصوص داشتم." (پایان نقل قول از آقای عراقچی)

پس از آن نیز بلافاصله سید عباس موسوی، تازه سفیر ایران در جمهوری آذربایجان این اظهارات عراقچی را تکرار کرده است.

در اظهارات عراقچی چند نکته قابل توجه است:

- تغییر ترانزیتی در مسیر ایران به ارمنستان به وجود نخواهد آمد

- اخبار و گزارشهایی که درباره احتمال تغییر ژئوپلتیکی مطرح و نوشته شده با اغراض سیاسی و تبلیغاتی صورت می گیرد

- امنیت این منطقه در دست روسیه خواهد بود

- در گذشته نیز این مسیر مد نظر بوده اما عملیاتی نشده است

- مقام مسئول در وزارت خارجه و دولت(عراقچی) با سفیر روسیه در حال رایزنی های فشرده است.

کارشناسان ترک درباره کریدور قره باغ چه می گویند؟

در حالیکه معاون وزیر خارجه رسانه ها را به داشتن اغراض سیاسی متهم می کند بد نیست نگاهی نیز به اظهارات احمد اویسال رئیس مرکز مطالعاتی ORSAM (مرکز مطالعات غرب آسیا و شمال آفریقا در ترکیه) داشته باشیم که آورده است:

اهمیت استراتژیک توافق قره باغ آنطور که باید روشن نشده است:

- این توافق، راه زمینی آسیای مرکزی برای ترکیه را باز و کوتاه می کند

 - از محکوم بودن در حصار ایران خارج می شویم و صادراتمان سرعت بیشتری می گیرد و مالیاتش نیز کاهش می یابد

- اقتصاد نخجوان، قره باغ و آذربایجان را متحول خواهد کرد

این اظهارات نشان از اراده‌ای جدی در طرف ترک برای یک تغییر در عرصه ژئوپلتیک منطقه ای در مرزهای شمالی ایران دارد و این نشانه های تغییر در حالی یکی یکی سر بیرون می آورند که مقام مسئول در این حوزه با تخفیف ماجرا یا تکذیب کلی آن  اقدام به واکنش کرده است. پس از عراقچی نیز، به تبع وی، بلافاصله تازه سفیر کشورمان در جمهوری آذربایجان همین اتهامات را روانه رسانه‌ها کرده است.

اینکه عده‌ای ممکن است با غرض‌های سیاسی در فضای مجازی نقشه‌های بدلی و جعلی منتشر کنند و یا قصد سوءاستفاده از مسائل جاری را داشته باشند، مسئله‌ای بدیهی است و سخنان آقای عراقچی تا آنجا که رد این غرض‌ورزی‌هاست مسئله مناسبی است؛ اما تا آنجا که در مواجهه با این غرض‌ورزی‌ها، اسیر ساده‌انگاری نیز نشویم! ساده‌انگاری به همان اندازه‌ی غرض‌ورزی‌های برخی‌ها و حتی بیش از آن می‌تواند مشکل‌ساز باشد.

از آقای عراقچی به عنوان نماینده ویژه ایران در امور قره‌باغ انتظار می‌رود ضمن مقابله با غرض‌ورزی‌ها، بر ساده‌انگاری‌های احتمالی هم چیره شوند و اجازه ندهند تغییر ژئوپلتیکی در منطقه اتفاق بیفتد.  اگر سیاست آقای عراقچی و برخی دوستانش صرفاً تمرکز بر مخالفت با منتقدین در داخل باشد، چه بسا همچون برجام، نهایتاً خسارت بزرگی نصیب کشور شود.

انتهای پیام/