آمریکا و خروج از عراق؛ حفره‌هایی برای تضمین ادامه حضور
با توجه به حجم فعالیت‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا در عراق و نفوذ در لایه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این کشور به نظر می‌رسد پایان حضور آمریکا تنها منوط به اتمام فعالیت نظامی نباشد و حفره‌های تضمین حضور باقی است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، ایالات‌متحده پس از افزایش فشارها در کشور عراق برای خروج نظامی از این کشور تصمیم به کاهش نظامیان خود در عراق گرفته است. با توجه به اجرای برنامه‌های نفوذ نرم ایالات‌متحده در کشور عراق طی سالیان گذشته به نظر می‌رسد پروژه خروج آمریکا از عراق صرفاً نیازمند خروج نظامی نباشد و برای خروج کامل این کشور از عراق باید خروج اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی آمریکا از عراق هم اتفاق بیفتد.
پس از شهادت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس به وسیله تروریست‌های آمریکایی در کشور عراق، فشارها بر دولت آمریکا برای خروج نظامی از این کشور افزایش یافت تا جایی که ترامپ پس از دیدار روز 20 اوت (30 مرداد) با مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق اعلام کرد: ما نیروهای خود را به‌سرعت از عراق خارج می‌کنیم و من منتظر روزی هستم که ایالات‌متحده مجبور به ماندن در آنجا نباشد.
خبرگزاری رویترز در 18 نوامبر(28 آبان) در این باره گزارش داد: «کریستوفر میلر» سرپرست وزارت دفاع آمریکا خبر داد که بخشی از نیروهای آمریکایی طی ساعت‌های آینده خاک عراق و افغانستان را ترک می‌کنند. وی که در کنفرانس خبری صحبت می‌کرد، افزود: «تعداد نظامیان آمریکا در عراق از 3200 نفر به 2500 نفر کاهش می‌یابد.» بر اساس گفته سرپرست وزارت دفاع آمریکا، کاهش نظامیان آمریکایی در عراق و افغانستان تا 2500 نفر تا 15 ژانویه 2021 (26 دی ماه) انجام خواهد شد.[1]
اما آیا با فرض خروج کامل نظامی آمریکا از عراق دست این دولت استکباری از این کشور کوتاه می‌شود؟
برای پاسخ به این سؤال لازم است نگاهی دقیق‌تر به فعالیت‌های سازمان‌های مختلف آمریکایی فعال در عراق بیندازیم. پروژه نفوذ ایالات‌متحده در کشور عراق شامل دو بخش نفوذ سخت و نفوذ نرم می‌شود. در حوزه نفوذ سخت، آمریکا پس از حمله به این کشور در سال 2003 و از بین بردن حکومت حزب بعث شروع به حمایت‌های مالی برای بازسازی ارتش از طریق ایجاد صندوق‌های گوناگون، آموزش نیروهای نظامی و فروش تسلیحات به این کشور و تلاش برای بازسازی نیروی زمینی، دریایی و هوایی عراق، استفاده از شرکت‌های امنیتی خصوصی و مبارزه با تروریسم نمود.
نفوذ نرم آمریکا در عراق
پس از اشغال نظامی عراق توسط ایالات‌متحده در سال 2003 میلادی، هم‌زمان با انجام عملیات نظامی، استفاده از قدرت نرم نیز در دستور کار نیروهای اشغالگر قرار گرفت. در این راستا و با تغییر مفهوم، ماهیت، نوع و ابزار قدرت در دنیای معاصر و اهمیت یافتن شیوه‌های جنگ نرم، به‌کارگیری از منابع فرهنگی – اجتماعی، سیاسی و اقتصادی قدرت نرم مورد توجه ایالات‌متحده بوده است. در پرونده عراق هم‌زمان باروی کار آمدن باراک اوباما در سال‌های 2007 - 2008 سرعت و شدت این فعالیت‌ها افزایش یافت. سازمان اصلی و اثرگذار در برنامه‌ریزی و اجرای پروژه نفوذ نرم آمریکا در عراق آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده (USAID[2]) است. این آژانس مغز متفکر فعالیت‌های آمریکا در عراق قلمداد می‌شود.
آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده
آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده، در سال 1961 و در دوران ریاست جمهوری « جان اف کندی» به‌منظور کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای جهان ایجاد شد و در سال 2007 رسماً به‌عنوان آژانس همکار با وزارت امور خارجه و وزارت دفاع ایالات‌متحده در چارچوب یک طرح راهبردی فعالیت خود را گسترش داد.
آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده برنامه‌ریزی، بودجه‌بندی، مدیریت دیپلماسی و فعالیت‌های توسعه‌ای را برای دستیابی به اهداف خود، به‌عنوان بخشی از دکترین اجرایی‌اش در کشورهای حوزه هدف جای داده است. این مرکز، یک آژانس مستقل و فدرال است که دفتر مرکزی آن در واشنگتن قرارگرفته است.
این آژانس با بیان سرپوش‌هایی مانند بهبود زندگی در کشورهای درحال‌توسعه به‌عنوان هدف خود به پیشبرد اهداف و منافع ایالات‌متحده در کشورهای هدف می‌پردازد. آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده امکاناتی را برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، و ارائه کمک‌های بشردوستانه در سراسر جهان در راستای حمایت از اهداف سیاست خارجی ایالات‌متحده فراهم می‌کند.
از نظر سازمانی این مرکز در راستای معاونت‌های وزارت امور خارجه آمریکا قرار دارد و به‌عنوان بازوی اصلی این وزارتخانه غالباً در امور فرهنگی و اقتصادی در حوزه بین‌الملل عمل می‌کند. باید توجه داشت که آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده بدون محدودیت با دولت‌ها، نهادها، جوامع مدنی و بخش خصوصی در کشورهای مختلف همکاری کرده و امکان ارائه خدمات توسط متخصصین آمریکایی را در کشورهای دیگر به‌منظور ارتقای سطح توسعه و استانداردهای زندگی مردم فراهم می‌نماید.
در عین اینکه این آژانس زیرمجموعه وزارت خارجه آمریکا است اما از نظر شرح وظایف، مستقل از آن عمل می‌کند. به‌بیان‌دیگر اینکه، این مجموعه بودجه خود را از وزارت امور خارجه دریافت می‌کند اما نسبت به وزیر لزوماً پاسخگو نیست و ریاست آن با هماهنگی رئیس‌جمهور تعیین می‌شود و پاسخگو به شخص رئیس‌جمهور است. این امر نشان‌دهنده اهمیت آژانس در بعد فعالیت‌های برون‌مرزی ایالات‌متحده است.[3]
آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده در عراق
این آژانس در سال‌های 2007 تا 2012 به پیاده‌سازی یک طرح راهبردی مشترک بین خود و وزارت خارجه آمریکا در عراق پرداخت. این طرح مشترک منطبق با موقعیت‌های سیاسی مد نظر در استراتژی امنیت ملی آمریکاست که در سال 2006 منتشر شد. علاوه بر این چگونگی اجرای سیاست خارجی ایالات‌متحده و تلاش برای پیشرفت، توسط وزارت امور خارجه و آژانس توسعه را بیان می‌کند.
هفت هدف راهبردی در این طرح ترسیم شده است که شامل چارچوب برنامه‌ریزی راهبردی برای وزارت خارجه و آژانس می‌باشد. این چارچوب و چارچوب راهبردی برای همیاری خارجی همراه با مواردی که شامل می‌شود، به عنوان پایه‌ای برای طرح‌های عملکرد سالیانه هر دو سازمان در سطوح دپارتمانی، دفتری و ماموریتی، ارائه می‌شود.
در این طرح، این نهاد اولویت‌های راهبردی خود در این سال‌ها را « ارائه چشم‌انداز مثبت از آمریکا»، « تمرکز بر رهبران دینی، جوانان، دختران و زنان، معلمان و روزنامه‌نگاران»، « گسترش منافع و ارزش‌های مشترک» بیان می‌کند. در بخش اهداف این طرح راهبردی، اهداف مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و نظامی دنبال می‌شود.
در راستای اجرای این طرح راهبردی در عراق طی سالیان گذشته پروژه‌ها و برنامه‌های مختلفی در ابعاد مختلف در این کشور انجام‌گرفته است. برنامه‌هایی از جمله « برنامه تربیت معلم»، « دوره‌های آموزشی – مطالعاتی برای اساتید و رهبران دانشجو»، « برنامه توانمندسازی مادران و دختران»، « گسترش مشارکت مردم در جامعه مدنی» تنها تعدادی از برنامه‌های این آژانس در عراق است.
حجم فعالیت‌ها و برنامه‌های آژانس در عراق بسیار زیاد است اما به عنوان مثال به توضیح برنامه توانمندسازی مادران و دختران می‌پردازیم. مسئله زن در عراق، موضوع مهمی است و این قشر جزو مخاطبان اصلی برنامه‌های آژانس قرار گرفته‌اند. برنامه توانمدسازی مادران و دختران زمانی آغاز شد که اطلاعات موجود بیان می‌کند که فقط 37 درصد از زنان عراقی قادر به خواندن و نوشتن بودند و تنها 30 درصد از دختران عراقی به دبیرستان می‌رفتند. شروع این برنامه از روستاهای عراق بوده و عشایر عراق و زنان بیوه عراقی در اولویت اجرایی این برنامه قرار دارند. در همین راستا برنامه طرح دموکراسی زنان عراقی که در سال 2004 میلادی از سوی سفارت آمریکا در عراق شروع شد به دنبال آن است تا بتواند به بهانه حل مشکلات این قشر از جامعه بر آن‌ها اثرگذاری نماید و تصویر ذهنی مطلوبی از خود را در مادران و دختران عراقی که مسئول تربیت نسل‌های آتی عراق هستند از خود بر جای بگذارد.
با توجه به حجم فعالیت‌های اقتصادی، فرهنگی – اجتماعی آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده در عراق و نفوذ در لایه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این کشور به نظر می‌رسد خروج آمریکا از این کشور تنها نظامی نیست و برای خروج کامل آمریکا و کوتاه شدن دست این کشور در عراق نیاز به خروج در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
نویسنده: محمد مهدی خانوار کارشناس اقتصاد بین الملل