گزارش تاریخ|چرا با قدرت‌گرفتن رضاخان "پلیس جنوب" منحل شد؟/ انتقال قدرت سرکوبگری از انگلیس به دیکتاتور
با قدرت‌گرفتن رضاخان در ایران، انگلیس که پلیس جنوب را با هدف تأمین منافع خودش در ایران ایجاد کرده بود، منحل کرد، این تصمیم به‌معنای انتقال قدرت تأمین منافع انگلستان که همراه با سرکوبگری مردم بود، از پلیس جنوب به سیستم دیکتاتوری رضاخان بود.
گروه تاریخ خبرگزاری تسنیمــ در نخستین روز آذر ماه سال 1300، پلیس جنوب منحل شد. انگلیس با نیروهایی که از کشور خود، هند و حتی ایرانی‌ها به استخدام درآورده بود بر امور نظامی، امنیتی و انتظامی ایران مسلط بود و با روس‌ها رقابت داشت. روس‌ها در شمال کشور قوای نظامی شکل داده بودند و انگلیسیها در جنوب.
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
** انگلیس چرا در ایران پلیس تشکیل داد؟
در جریان جنگ جهانی اول، دولت‌های روس و انگلیس که از نفوذ آلمان در ایران هراس داشتند و این نفوذ را خلاف منافع خود می‌دانستند، در قراردادی محرمانه ایران را بین خود تقسیم کردند. طبق قرارداد 1907 ایران منطقه‌ای بی‌طرف پیش‌بینی شده بود، اما روس‌ها و انگلیسیها برای حفظ منافع خودشان در ایران قشون نظامی تشکیل دادند.
ابتدا روس‌ها نیروی قزاق را با استعداد 11هزار نفر و با فرماندهی خود ایجاد کردند، سپس دولت انگلیس هم در جنوب کشور پلیس تشکیل داد. با تشکیل نیروی قزاق توسط روس‌ها در شمال کشور، انگلیسیها به‌بهانه ناامنی و دستبرد به اموال بازرگانان انگلیسی و هندی در جنوب ایران در اخطاری به دولت ایران هشدار دادند که در صورت تکرار این اتفاقات، در جنوب ایران و فارس قوای نظامی تشکیل خواهند داد و سازمانی شبیه قزاقخانه که روس‌ها در شمال کشور اداره می‌کردند، در جنوب ایجاد خواهند کرد. در آن اخطاریه تهدید هم کردند که هزینه نگهداری این قشون باید توسط دولت ایران و از محل سود گمرک جنوب و مالیات فارس تأمین شود.
انگلیسیها ابتدا با تعداد اندکی نیرو پلیس جنوب را به‌راه انداختند و سپس حکومت هندوستان که مستعمره انگلستان بود، نیروهایی را برای تقویت پلیس جنوب به ایران عازم کرد، این اقدام انگلیس مورد حمایت نماینده رسمی دولت ایران هم قرار گرفت. در شیراز فرمانفرما استاندار فارس تمامی امکانات دولت مرکزی را در خدمت تثبیت و توسعه پلیس جنوب قرار داد و ژاندارمری فارس را نیز تحت فرمان آن درآورد.
هدف انگلیس مبارزه با نفوذ خارجی‌های غیرانگلیسی به‌ویژه آلمانی‌ها و عثمانی‌ها در بخش جنوب ایران، تأمین امنیت راه‌های جنوبی ایران برای تردد کاروان‌های تجاری و تدارکاتی و نظامی انگلیسیها و تأمین امنیت منابع نفتی ایران که تحت سلطه انگلستان قرار داشت، بود.
نیروهای پلیس جنوب انگلیسی، هندی و ایرانی بودند که تا اوایل سال 1918 تعداد نیروها به 10 هزار نفر رسید. نحوه اداره پلیس جنوب نیز مطابق با تشکیلات نظامی انگلیس بود.
نیروهای پلیس جنوب انگلیسی، هندی و ایرانی بودند که تا اوایل سال 1918 تعداد نیروها به 10هزار نفر رسید، نحوه اداره پلیس جنوب نیز مطابق با تشکیلات نظامی انگلیس بود.
** عوامل انحلال پلیس جنوب چه بود؟
پس از انقلاب اکتبر روسیه در سال 1917 نیروهای روس از ایران عقب‌نشینی کردند و انگلیسیها تنها نیروی مداخله‌کننده در امور نظامی و انتظامی ایران بودند، ازاین‌رو انگلیسیها فضای خالی ناشی از کناره‌گیری روس‌ها را بلافاصله با پیشروی خود به شمال پر کردند و با حمایت از تأسیس دولتی مقتدر و متمرکز در تهران تلاش کردند من مسدود کردن راه نفوذ مجدد بلشویسم به ایران، امنیت را در مرزهای غربی هندوستان تأمین کنند.
پس از این اتفاق نارضایتی مردم از اقدامات پلیس جنوب افزایش یافت که منجر به ایجاد درگیری و جنگ بین ایل قشقایی و پلیس جنوب شد، در این درگیری‌ها ده‌ها نفر کشته و یا مجروح شدند.
گرچه ایل قشقایی پس از یک دوره درگیری با پلیس جنوب، مسائل خود را با آنان حل‌وفصل کرد، اما نیروهای انگلیسی برای تقویت پلیس جنوب وارد بوشهر شدند که در درگیری‌های مختلف با مخالفان محلی شکست‌هایی خوردند.
یکی از اقدامات پلیس جنوب ایجاد ناامنی و نابسامانی در ابعاد گوناگون، برای القای این فکر بود که در آن شرایط، تنها نیروی توانا برای رفع مشکلات مردم، نیروی پلیس جنوب است. آنان در فارس به خریدن گندم، جو و سایر اجناس، به چند برابر قیمت معمول و ذخیره کردن و یا سوزاندن آنها، برای ایجاد قحطی در شهر، اقدام کردند، در این شرایط، مردم حتی مجبور به خوردن آرد ذرت و خاک‌اره می‌شدند.
اقدامات پلیس جنوب خشم علما و مراجع وقت ایران را به‌همراه آورد و آنان را به موضع‌گیری‌های شدید واداشت. بسیاری از علما تعرضات انگلیسیها به حقوق و نوامیس و اموال مردم ایران را محکوم کردند.
اقدامات آنان خشم علما و مراجع وقت ایران را به‌همراه آورد و آنان را به موضع‌گیری‌های شدید واداشت. آیت‌الله سید محمدکاظم یزدی، آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی و بسیاری از علمای نجف تعرضات انگلیسیها به حقوق و نوامیس و اموال مردم ایران را محکوم کردند و به تشویق و تأیید مبارزان پرداختند.
پس از پایان جنگ جهانی اول در فرماندهی پلیس جنوب تغییراتی به وجود آمد و دوره جدیدی در تشکیلات پلیس جنوب آغاز شد، این دوره فعالیت با قرارداد 1919 میان ایران و انگلیس ارتباط داشت، به‌موجب یکی از مواد آن، قرار بود با ایجاد ارتشی مدرن با کمک انگلستان، پلیس جنوب در آن ادغام شود، اما این قرارداد با مخالفت داخلی و اختلاف حکومت هند با دولت انگلستان بر سر آن و استعفای حسن وثوق‌الدوله از ریاست وزرا عملی نشد.
در نهایت ناتوانی دولت ایران از پرداخت سهم خود در تأمین هزینه این نیرو، استمرار مبارزات ضدانگلیسی مردم ایران در شهرهای جنوب، اصرار آمریکا، روسیه و فرانسه به لزوم خروج نیروهای انگلیسی از ایران و اعتراض نمایندگان مجلس انگلستان به هزینه‌های گزاف نظامی و مشکلات مالی آن برای دولت انگلستان پس از پایان جنگ اول جهانی موجب شد که پلیس جنوب منحل شود.
با وجود رضاخان در سیستم حکومتی ایران دیگر نیازی به هزینه‌کردن برای تأمین منافع و امنیت انگلیسیها در ایران نبود.
** آیا رضاشاه علیه انگلیس عمل کرد؟
برخی عامل انحلال پلیس جنوب را رضاخان معرفی کرده‌اند، در حالی که طبق آن چیزهایی که در فوق گفته شد، رضاخان آن نقش موردنظر در انحلال پلیس جنوب را نداشت.
البته قدرت گرفتن رضاخان در ایران موجب شد که انگلیس نیز پذیرای انحلال این پلیس شود، چرا که با وجود رضاخان در سیستم حکومتی ایران دیگر نیازی به هزینه کردن برای تأمین منافع و امنیت انگلیسیها در ایران نبود. رضاخان فردی بود که با حمایت انگلیسیها به قدرت رسیده بود و وابسته به آنها بود، ازاین‌رو او تأمین‌کننده منافع و عامل برقراری امنیت برای عوامل آن کشور در ایران بود.
دولت انگلیس وقتی که با مخالفت‌ها و اعتراضات نمایندگان مجلسش روبه‌رو شد و از این سو نیز خیالش از قدرت گرفتن رضاخان آسوده شد، تصمیم گرفت فعالیت‌های پلیس جنوب را متوقف سازد.
انتهای پیام/+