یادداشت تحلیل گر ترک| نخجوان؛ فرصت‌ها و تهدیدها (بخش پایانی)

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در بخش اول و دوم این یادداشت، پروفسور کورشاد زورلو، تحلیل گر روزنامه خبرترک و استاد و معاون دانشگاه استانبول، با اشاره به اهمیت زمینه های تاریخی موضوع نخجوان برای ترکیه، به مساله سوآپ گاز ایران به نخجوان اشاره کرد و از این موضوع سخن به میان آمد که از این به بعد، لوله کشی گاز از ترکیه به نخجوان، شرایط نوینی پدید می آورد.

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

او همچنین بر این مساله تاکید کرد که با وجود تمام نکات ایجابی و مثبتی که در راستای منافع ترکیه قرار دارد، عملی شدن تمام بندهای توافق جمهوری آذربایجان و ارمنستان در مورد قره باغ، ابهاماتی دارد و نقش روسیه در این ماجرا، بسیار مهم و حیاتی است.

اینک بخش پایانی این یادداشت از نظر خوانندگان تسنیم می گذرد.

اهمیت گذرگاه نخجوان و ابهامات این مسیر

هنوز مرکب توافق نامه جمهوری آذربایجان، ارمنستان و روسیه در مورد قره باغ، خشک نشده بود که بحث بر سر ابعاد آن در گرفت. آیا این آتش بس، صرفاً یک روند و مسیر 5 ساله است و قرار بر این شده که بعدها، باز هم شاهد تغییرات جدیدی باشیم؟ یا آن چه روی داده، تثبیت خواهد شد؟

درگیری های اخیر و توافق صورت گرفته بین باکو، ایروان و مسکو موجب آزادی 7 منطقه شده و آزادی شوشا نیز یک دستاورد بسیار مهم است. اما بدون تردید، یکی از مهم ترین بندهای توافق مزبور، مساله ایجاد گذرگاه بین نخجوان و جمهوری آذربایجان است.

با تحلیل اجمالی تابلوی سیاسی موجود و نقش و موقعیت بازیگران، می توان در مورد این گذرگاه، چنین شرایط خاصی را در نظر گرفت:

1.هنوز مشخص نیست که گذرگاه اتصال نخجوان به جمهوری آذربایجان، از داخل یا از نزدیکی کدامیک از مناطق آزاد شده، عبور خواهد کرد. در نتیجه، بحث بر سر احداث یک گذرگاه به شکل شاهراه بزرگ آسفالته یا راه آهن، تمام مستلزم کسب اجازه و هماهنگی شفاف به روسیه و ارمنستان است.

اما در هر حال، این مساله روشن و واضح است که بخش قابل توجهی از این گذرگاه، از داخل خاک ارمنستان خواهد گذشت و تامین امنیت آن نیز تحت نظارت ضامنی به نام روسیه است.

بنابراین باید خود این مساله را همچون یک ریسک و مخاطره جدی تلقی کنیم که آینده آن تا حد مشهودی، نامعلوم و وابسته به اراده و تصمیم سیاسی روسیه است.

همچین باید به این موضوع مهم اشاره کنیم که هنوز تکلیف خود موضوع قره باغ روشن نیست و این ابهام و سرنوشت نامعلوم، موجب آن می شود که سرنوشت نهایی گذرگاه نخجوان به آذربایجان نیز در هاله ای از ابهام و تردید قرار بگیرد.

2.در متن توافق نامه و در جایی که در مورد گذرگاه اتصالی نخجوان، سخن به میان آمده، در مورد یک فرصت 3 ساله بحث شده است. مشخص نیست، منظور از این روند 3 ساله چیست و قرار است چه اتفاقی در این مدت بیفتد.

برای کسب اطلاع در مورد این موضوع، با چند تن از مقامات مسئول، صحبت کردم. راستش را بخواهید آنها هم اطلاع روشنی نداشتند و نمی دانستند که منظور از آن  3 سال چیست و اساساً در این مدت، مسائل فنی و محتوایی احداث گذرگاه به چه شکلی پیش خواهد رفت و مسئولیت نهایی با چه کسی خواهد بود. در نتیجه این نیز یکی از ابهامات جدی است که می تواند منجر به جنگ رسانه ای متقابل شود.

3.در هیچکدام از پرونده های سوریه، لیبی، اس 400 و شرق مدیترانه، روابط روسیه و ترکیه تا این اندازه، منوط به شرایط میدانی نبوده است. هنوز هم مشخص نیست، آیا این وضعیت در روابط ترکیه و روسیه، یک حالت نامتقارن ایجاد خواهد کرد یا  نه؟

اگر چه از برخی جهات، این توافق نامه به نفع روسیه نبوده اما در کل، روح حاکم بر متن، به نفع روسیه است. با توجه به وضعیت میدانی و پیشروی سریع نیروهای جمهوری آذربایجان، راه دیگری وجود نداشت و روسیه، توافقی را به وجود آورد که به نفع خودش هم بود. چرا که از یک سو، مانع از آن شده که دولت ارمنستان بیش از پیش خود را به غرب نزدیک کند و از دیگر سو، نشان داده که نمی خواهد نوعی از بن بست نظامی بر روی ارض واقع به وجود بیاید.

اما در مورد گذرگاه نخجوان باید گفت، اگر قرار باشد که این مساله را همچون اعطای یک امتیاز از جانب روسیه تلقی کنیم، باید دید در مرحله اجرا چگونه پیش خواهد رفت. در هر حال، این مساله نیز می تواند یک تست و آزمون مهم در روابط آنکارا- مسکو، مورد ارزیابی قرار بگیرد.

4. احداث یک گذرگاه ترانزیتی در امتداد خط آذربایجان که احتمالاً در جنوب ارمنستان واقع خواهد شد، می تواند از برخی جهات، به منافع اقتصادی ایران آسیب برساند. در حال حاضر، اتصال زمینی بین آذربایجان و نخجوان از خاک ایران عبور می کند. ایجاد چنین دالانی می تواند کنترل ایران بر آذربایجان و حتی ارمنستان را کاهش دهد.

علاوه بر این، ترکیه از طریق دسترسی به آذربایجان بدون نیاز به عبور از ایران یا گرجستان، افزایش حجم تجارت قابل توجهی در همکاری های بین ترکیه و آذربایجان در منطقه خزر را به دنبال خواهد آورد.

با این حال، در مورد ایران، یک واقعیت دیگر هم وجود دارد. روابط تجاری ایران در قفقاز جنوبی با وجود بسیاری از مزیت های جغرافیایی و اقتصادی، رشد و توسعه قابل توجهی نداشته است. سهم ایران در گردش تجاری آذربایجان که دارای بزرگترین اقتصاد منطقه است، در سال 2019 تنها 1.5 درصد بوده است. در گرجستان نیز با اندکی افزایش در حد 2 درصد است. اگرچه در گردش تجاری ارمنستان به 5 درصد می رسد، اما با توجه به سهم 27 درصدی روسیه، همکاری تجاری ایران و ارمنستان خیلی زیاد نیست. بنابراین، مزایایی که کریدور نخجوان می تواند تولید کند می تواند برای ایران نیز شرایط جدیدی به وجود بیاورد و قدرت ایران را در برابر ایالات متحده تقویت کند.

5. در شرایطی که هنوز، ثبات و استقرار ایجاد نشده و ایجاد گذرگاه اتصال نخجوان به آذربایجان، عملی نشده، صحبت از «دروازه توران» یا «دروازه ترک»، حاصلی ندارد جز تحریک حساسیت های پسا شوروی در روسیه. در چنین شرایطی، بسیار لازم و ضروری است که فعالیت های دیپلماسی عمومی، به شکل برنامه ریزی شده و دقیق، اهمیت تجاری خط آذربایجان - ترکیه – نخجوان را برای همگان روشن کند.

6.اگرچه گروه مینسک و سازمان امنیت و همکاری اروپا، در جریان تحولات اخیر، اعتبار خود را از دست دادند، اما باید این واقعیت در نظر گرفته شود که ایالات متحده، به ویژه در شرایطی که بایدن بر سر قدرت آمده، خواهان مشارکت در این روند خواهد بود. حتی در اینجا، باید اثرات احتمالی چین را نیز در نظر گرفت. این پروژه گذرگاهی، چه به صورت راه اتوبان آسفالته باشد و چه به صورت راه آهن شبکه ای، بازهم به نوعی باید به این مساله نیز پرداخت که آیا چین هم تمایل دارد وارد شود یا خیر؟ پس این واقعیت را باید دریابیم که احتمال باز شدن این گذرگاه به سمت نخجوان و ارزیابی اثر اهرمی آن، چیزی به مثابه توزیع مجدد کارت ها است.

انتهای پیام/