ناگفته‌هایی از به توپ بستن گنبد مطهر رضوی در دهم ربیع الثانی ۱۳۳۰ قمری/چه کسانی پشت ماجرا بودند؟
گروه استانها ـ دهم ربیع الثانی ۱۳۳۰ قمری، معادل ۱۲۹۱ شمسی دو ساعت مانده به غروب، صدای توپ های روسی، مناجات زائران حرم رضوی را شکافت...
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، دهم ربیع الثانی 1330 قمری، معادل 1291 شمسی دو ساعت مانده به غروب، صدای توپ‌‌های روسی، مناجات زائران حرم رضوی را شکافت؛ سربازان روسی که با ماشین‌‌های مسلسل‌‌دار به سمت صحن مقدس می‌آمدند، از چند ناحیه به سوی حرم تیراندازی کردند.
واقعه معروف به «توپ بستن گنبد مطهر رضوی» در صدر فجایع هتک حرمت حرم مطهر رضوی در طی تاریخ این حرم شریف قرار دارد که گستره وسیعی از حرم را مورد آسیب قرار داد. در اثر این حمله سردرها و گلدسته های حرم ویران شد، خزانه آستانه قدس غارت شد و تعداد زیادی از زائران به شهادت رسیدند.
چه کسانی حرم را به توپ بستند؟
در این واقعه نیروهای نظامی روسیه در قالب قزاقخانه از زمان ناصرالدین شاه در ایران حضور داشته و مدت چند دهه مهم ترین نیروی نظامی ایران بودند.
نظامیان روس آن زمان در بسیاری از شهرها از جمله گیلان، تبریز، رشت، قزوین و مشهد حضور داشتند. حمله قزاقان روسی مستقر در مشهد به حرم حضرت امام رضا(ع) حادثه‌ای بود که در حقیقت واکنش به ردّ اولتیماتوم روسیه به ایران برای انحلال 48 ساعته «ژاندارمری خزانه» صورت گرفت.
«ژاندامری خزانه» نیرویی بود که مورگان شوستر آمریکایی خزانه‌دار کل ایران آن را برای وصول مالیات از متنفذین تشکیل داده بود(خرداد 1290) و یک افسر انگلیسی به نام «ماژور استوکس» که وابسته نظامی سفارت انگلیس بود را به ریاست آن گماشته بود. این اقدام سبب خشم روسها شد که در آن زمان با انگلیسی‌ها تعارض منافع داشتند و از این رو دولت روسیه «ژاندارمری خزانه» را مخالف سیاست و منافع خود در ایران دانست و برای برچیدن آن 48 ساعت ضرب‌الاجل اعلام کرد.
با وجود تعطیلی مجلس شورای ملی، نمایندگان جلسه اضطراری و فوق العاده تشکیل داده و به اولتیماتوم دولت روسیه اعتنایی نکردند. همین مسئله سبب شد تا قزاقان روسی در شهرهای مختلف جنایاتی را مرتکب شوند و در مشهد نیز حرم مطهر امام هشتم را به توپ بستند.
گنجینه‌ای که از تاریخ حرم حکایت دارد
گنجینه تاریخ حرم رضوی که به نمایش اشیاء مربوط به حرم مطهر امام‌رضا(ع) اختصاص یافته است، در سال 1378 به منظور آشنایی بیشتر مردم با مراحل رشد و توسعه شهر مشهد و نیز حوادثی که در طی قرون بر اماکن متبرکۀ رضوی گذشته است، بنا شد و با توجه به ارتباط اشیای به نمایش گذاشته شده در این موزه با حرم مطهر امام رضا(ع)، در سال 1392 نام موزۀ تاریخ مشهد به موزۀ تاریخ حرم رضوی تغییر یافت.
گلوله توپ سربی از بقایای گلوله باران حرم مطهر امام رضا(ع) یکی از آثاری است که در ویترین گنجینۀ تاریخ حرم موزه مرکزی آستان قدس رضوی در معرض نمایش قرار دارد.
مهدی قیصری نیک؛ معاون امور موزه‌‌های آستان قدس رضوی این گلوله را مربوط به گلوله باران گنبد مطهر به دست قزاق‌ها در دوران مشروطه عنوان می‌کند که در طبقه همکف موزه مرکزی آستان قدس رضوی در معرض دید زائران و مجاوران قرار دارد.
این گلوله کروی شکل دارای برجستگی‌هایی روی بدنه است که احتمالا از ذوب شدن توپ در هنگام شلیک بر آن ایجاد شده است. عکس تاریخی نیز از این واقعه در بین عکس‌های قدیمی حرم مطهر رضوی و مشهدمقدس در طبقه همکف موزه مرکزی آستان قدس رضوی به چشم می‌خورد که در آن نمایی از حرم مطهر امام هشتم(ع) پس از به توپ بستن گنبد این بارگاه منور توسط قزاق ها در سال 1330 قمری قابل مشاهده است.
اسناد واقعه
الهه محبوب رئیس گروه اسناد مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی نیز به مجموعه‌‌ای از اسناد تاریخی مربوط به واقعه به توپ بسته شدن گنبد مطهر حرم حضرت ثامن الحجج(ع) توسط عمال روسیه تزاری در سال 1330 قمری اشاره می‌کند که در آرشیو این گروه نگهداری می‌شود.
از جمله این اسناد می‌توان به سند «مکاتبات بین مرتضی قلی طباطبایی با والی و اداره کارگزاری خارجه خراسان در موضوع برآورد هزینه های خسارات وارده به آستان قدس رضوی به واسطه به توپ بسته شدن حرم مطهر توسط روس ها و اعتراض ژنرال قنسول روس در مورد میزان و برآورد انجام شده آن؛ 1330 قمری» و سند «برآورد خسارت مالی و جانی وارد شده به آستان قدس رضوی در اثر بمباران قشون روس به حرم مطهر و اطراف آن در سال 1330 قمری که در سال 1337 قمری انجام شده است» اشاره کرد.
شاید تاریخ، کمتر واقعه ای به تلخی واقعه به توپ بستن حریم حرم رضوی را به خود دیده است. بنا بر اسناد تاریخی، تعداد مقتولین این جنایت تاریخی، حدود ٤٣٦ نفر گزارش شده است و قزاق های روس، پس از کشتار مردم و تخریب بی رحمانه، با اسب وارد صحن مطهر شده و بسیاری از آثار هنری و اموال خزانه حرم را به سرقت بردند.
انتهای پیام/282/ش
