درآمد یک درصدی دانشگاه‌های ایران از پژوهش!/ سایه سنگین دولت بر پژوهش‌های کاربردی دانشگاه
متوسط درآمد دانشگاه‌های کشور از محل پژوهش‌های صورت گرفته کمتر از یک درصد از کل درآمدهای آن‌ها است؛ پژوهش‌های کاربردی باید تقاضامحور باشند در حالی که عمده پژوهش‌های کاربردی‌ای که در دانشگاه‌ها و سایر مراکز آموزشی انجام می‌شود با بودجه دولتی است.
علی خسروی‌راد؛ کارشناس پژوهش و آموزش عالی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری تسنیم با اشاره به فرا رسیدن هفته پژوهش اظهار کرد: در نظام آموزش عالی کشور رویکرد اشتباهی به فرآیند انجام پژوهش‌های کاربردی حاکم است که این رویکرد اشتباه ناشی از نادیده‌گرفتن الزاماتی است که بر تعریف پژوهش کاربردی مترتّب می‌شود و موجب کم‌استفاده بودن این پژوهش‌ها و کم‌توفیقی دانشگاه در حل مسائل جامعه و صنعت شده است.
خسروی‌راد با بیان اینکه ظرف شش سال اخیر از جانب ایران 300 هزار مقاله علمی جدید تولید و در پایگاه "WOS" ثبت شده است، تصریح کرد: بر طبق گفته مرکز آمار کشور، ظرف این مدت دست‌ِکم 710 هزار پروژه پژوهشی اعم از پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی در کشور به ثبت رسیده است؛ گرچه این ارقام درخشان گوشه‌ای از دستاوردهای علمی کشور محسوب می‌شود اما گاهی یک ذهنیت عمومی، دانشگاه یعنی نهاد علم و پژوهش را به کم‌کاری در زمینه حل مسائل و مشکلات گوناگون کشور متهم می‌کند.
وی با بیان اینکه انتظار نظام پژوهشی کشور در 2 مورد "رشد علم و توسعه شناخت بشر" و "حل علمی مسائل جامعه" خلاصه می‌شود، خاطرنشان کرد: اگرچه مورد دوم یعنی حل علمی مسائل پیش روی جامعه، مورد اول را هم در درون خود دارد و به نوعی موجب توسعه علمی می‌شود اما اهمیت آن به قدری است که در یک دسته‌بندی اصلی، پژوهش را بر طبق این دو کارکرد به پژوهش بنیادی و کاربردی تقسیم می‌کنند؛ این دسته‌بندی در واقع ظرفیتی برای سیاست‌گذاری بهتر و بالابردن بهره‌وری هر کدام از کارکردهای مذکور ایجاد می‌کند اما در یک رویه تاریخی، بی‌تفاوتی نسبت به اقتضائات و الزامات پژوهش کاربردی در مقایسه با پژوهش بنیادی و برخورد یکسان با هر دو موجب شده تا علاوه بر نقض غرض در این دسته‌بندی، دانشگاه‌ها در پاسخگویی به نیازهای فعلی جامعه و صنعت پاسخگویی مورد انتظار را نداشته باشند.
این کارشناس پژوهش و آموزش عالی با اشاره به مفهوم پژوهش‌های بنیادی عنوان کرد: طبق تعریف مرکز آمار و مورد تأیید نهادهای مربوطه، پژوهش بنیادی، پژوهشی است که صرفاً با هدف گسترش مرزهای دانش، دسترسی به اصول، بنیان پدیده‌ها و حقایق قابل کشف انجام می‌شود همچنین پژوهش کاربردی، پژوهشی مبتنی بر دانش حاصل از پژوهش‌ها و تجربه‌های پیشین است که به منظور کسب آگاهی‌های جدید و با اهداف کاربردی خاص انجام می‌شود؛ در تعریف پژوهش کاربردی داشتن یک هدف کاربردی خاص بر ایجاد توسعه علمی اولویت دارد؛ راهنمای فراسکاتی(مجموعه‌ای از روش‌ها و رهنمودهایی است که به منظور سامان‌دهی به فعالیت‌های پژوهش و توسعه R&D با مشارکت و تلاش‌های مستمر کارشناسانی از بسیاری کشورها، در سازمان جهانی همکاری و توسعة اقتصادی (OECD) تدوین شده است) پژوهش کاربردی را صراحتاً پژوهشی تعریف می‌کند که به منظور دستیابی به دانش جدید انجام می‌شود اما در درجه اول معطوف به یک هدف خاص عملی(کاربردی) یا عینی(بیرونی) است.
خسروی‌راد با طرح این سؤال که این هدف خاص عملی و عینی از کجا می‌آید و چگونه وارد پژوهش کاربردی می‌شود؟ خاطرنشان کرد: برای پاسخ به این سؤال ابتدا بهتر است تأملی در ویژگی‌های پژوهش بنیادی داشته باشیم؛ پژوهش بنیادی، خواص، ساختارها و روابط را با هدف فرمول‌بندی و آزمایش فرضیه‌ها، نظریه‌ها یا قوانین تجزیه و تحلیل می‌کند؛ تأکید بر عدم «در نظر گرفتن کاربرد خاص» در تعریف پژوهش بنیادی بسیار مهم است زیرا ممکن است پژوهشگر هنگام انجام پژوهش یا برعهده گرفتن پیمایش یک پرسشنامه، از کاربردهای بالقوه آن آگاهی نداشته باشد؛ عموماً نتایج پژوهش بنیادی فروخته نمی‌شود اما معمولاً در نشریات علمی منتشر می‌شود یا در گردش کار برای علاقه‌مندان قرار می‌گیرد؛ در پژوهش‌های بنیادی، از پژوهشگر انتظار می‌رود که برای تعیین اهداف از آزادی برخوردار باشد، از این رو عمومِ این پژوهش‌ها عرضه‌محورند و تقریبا تمام آن‌ها با بودجه دولتی و همراه با نگاه آینده‌نگرانه و در نظر گرفتن اهداف و مصالح عمومی انجام می‌شوند.
وی ادامه داد: در مقابل، در پژوهش‌های کاربردی نمی‌توان از پژوهشگر انتظار داشت که برای تعیین اهداف پژوهش از آزادی عمل کاملی برخوردار باشد؛ در واقع یک پژوهش کاربردی باید با یک مسئله کاربردی و عینی آغاز شود که این مسئله کاربردی متعلق به جایی است که تقاضای حل آن را دارد لذا انتظار می‌رود بیشتر پژوهش‌های کاربردی باید تقاضامحور باشند و حتی هزینه انجام پژوهش و دستمزد پژوهشگر توسط نهاد یا شرکت ذی‌مسئله پرداخت شود همچنین تأمین مالی دولتی در این پژوهش‌ها باید منحصر در پژوهش‌های مربوط به مسائل مشخص و عینی نهادهای حاکمیتی و دولتی و البته به‌صورت مستقیم و نه از طریق بودجه عمومی وزارت علوم باشد؛ سایر پژوهش‌های کاربردی نیز باید توسط بخش خصوصی و در جهت حل مسائل واقعی آن‌ها تأمین مالی و انجام شوند و این در حالیست که عمده پژوهش‌های کاربردی‌ای که در دانشگاه‌ها و سایر مراکز آموزشی و پژوهشی انجام می‌شوند با بودجه دولتی و از طریق وزارت علوم تأمین مالی می‌شوند.
وی با بیان اینکه موارد ذکر شده در حالی است که در حال حاضر متوسط درآمد دانشگاه‌های کشور از محل پژوهش‌های صورت گرفته کمتر از یک درصد از کل درآمدهای آن‌ها است، تصریح کرد: از این رو می‌توان به جرات گفت مسیر تعریف و تبیین پژوهش‌های صورت پذیرفته در دانشگاه در خدمت نیازهای موجود در کشور نیست و لزوم بازنگری در آن احساس می‌شود؛ برای این منظور می‌توان پژوهش‌هایی که دارای متقاضی‌اند یا منجر به ثبت اختراع، فروش آن یا تولید محصول دانش‌بنیان می‌شوند را از دیگر پژوهش‌های منتسب به پژوهش کاربردی جدا کرده و مورد حمایت و تمرکز برنامه‌‌ریزی‌ها قرار داد.
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)