گزارش| عربستان و شورای همکاری خلیج فارس؛ اختلافات مشهود، آشتی‌های مصلحتی
در آستانه پایان دوره ترامپ در آمریکا و چشم‌انداز مبهم سیاست‌های آینده واشنگتن در قبال ریاض، سعودی‌ها در میان اختلاف با سایر کشورهای عربی تصمیم به انجام یک آشتی مصلحتی با قطر گرفته‌اند.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، عربستان سعودی با دعوت از «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر برای مشارکت در چهل و یکمین دوره نشست شورای همکاری خلیج فارس در تلاش برای آشتی با قطر پیش از تغییر دولت در آمریکا و در امان ماندن از پیامدهای محاصره قطر پس از خروج ترامپ از کاخ سفید است که تمیم نیز پاسخ مثبت به این دعوت داد.
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در صفحه اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
قطر در محاصره همسایگان عرب
بحران خلیج فارس از 5 ژوئن 2017 با قطع روابط دیپلماتیک 4 کشور عربی امارات و بحرین و مصر به محوریت عربستان سعودی با قطر به وقوع پیوست.
در آن زمان 4 کشور عربی پس از اتهامات عربستان سعودی علیه قطر مبنی بر حمایت این کشور از تروریسم، روابط خود را با قطر قطع کرده و حریم هوایی و مرزهای زمینی خود را به روی این کشور بستند. همچنین کشتی‌های قطر نیز اجازه ورود به بنادر 4 کشور را مذکور را نداشتند.
از آن تاریخ تاکنون میانجیگری طرف‌های مختلف برای پایان دادن به این بحران نتیجه‌‌ای نداشت و طرفین درگیر با توجه به سیاست‌های سختگیرانه‌ای که اتخاذ کرده بودند موفق به پیداکردن راهی برای خروج از این بحران نشدند.
بعد از محاصره قطر توسط همسایگان عرب، این کشور برای مقابله با تحریم‌ها به گسترش روابط با ایران و ترکیه روی آورد. قطر در مقابل عربستان که به عنوان یک دولت ثروتمند منطقه‌ای نفوذ زیادی در میان کشورهای عربی دارد، تلاش کرد تا برای کسب جایگاه بین‌المللی وارد پرونده‌های مختلف منطقه شده و با اقداماتی همچون کمک‌های انسانی به فلسطینیان و سایر مناطق محروم خاورمیانه و حتی خارج، در انزوا قرار نگیرد.
از آن جایی که قطر مشکلی در صادرات نفت و گاز خود نداشت، خیلی زود موفق شد پیامدهای تحریم‌ها را مهار کند. بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد قطر بعد از اعمال محاصره عربستان حدود 1.6 درصد در سال 2017 و 2.2 درصد در سال 2018 رشد داشته است. مجموع این عوامل باعث شد فشارها و تحریم‌های اعمال شده از سوی کشورهای منطقه نتوانست قطر را به امتیازدهی به عربستان و متحدانش وادار کند. برخی خسارت‌های قطر در نتیجه واردات کالاهای مورد نیاز این کشور با افتتاح بندر «حمد» در سال 2017 کاهش پیدا کرد.
بازیگری آمریکا در بحران قطر و عربستان
کویت از زمان آغاز این بحران تلاش زیادی برای پایان دادن به آن انجام داد و حتی شیخ «صباح الاحمد الجابر الصباح » امیر فقید کویت نیز سال پایانی عمر خود را به این امر اختصاص داده بود؛ اما حتی جایگاه بالای او نیز نتوانست کمکی به حل این درگیری بکند، چرا که ریشه همه چالش‌ها به آمریکا بازمی‌گردد.
در آستانه خروج «دونالد ترامپ» رئیس جمهور کنونی آمریکا از کاخ سفید که مهم‌ترین هم‌پیمان سعودی‌ها در 4 سال گذشته بود، عربستان با موجی از نگرانی و دغدغه‌ها در امور داخلی و نیز سیاست خارجی خود مواجه شده است. بحث تغییر سیاست آمریکا در قبال عربستان که «جو بایدن» رئیس جمهور منتخب آمریکا وعده آن را داده موجب شده تا عربستان از هیچ تلاشی برای حل پرونده‌های داخلی و خارجی به گونه‌ای که خوشایند رئیس جدید کاخ سفید باشد، دریغ نکند.
شروط غیرقابل اجرای عربستان برای قطر
طی ماه‌های گذشته «جرد کوشنر» داماد و مشاور ارشد ترامپ در سفر به عربستان و قطر اعلام کرد که قصد دارد به بحران میان دو کشور پایان دهد، که البته با توجه به تحولات اخیر منطقه در سایه جنایت صهیونیست‌ها در ترور شهید «محسن فخری‌زاده» دانشمند هسته‌ای ایران و نگرانی‌هایی که برای رژیم صهیونیستی به وجود آمده است، بعید به نظر می‌رسید سفر کوشنر به منطقه با ماهیت حل بحران خلیج فارس انجام شده باشد.
در این میان وزارت خارجه کویت نیز از پیشرفت در روند آشتی میان عربستان و قطر خبر می داد. شیخ احمد ناصر محمد الصباح وزیر خارجه کویت اعلام کرد مذاکرات ثمربخشی در چارچوب تلاشهای میانجیگری برای حل بحران میان قطر و چهار کشور عربی صورت گرفته است.
در این بین ترکیه با هدف انزوای امارات که سر خود را پس از 3 سال تحریم بیهوده قطر بی کلاه می‌بیند و واکنش مثبتی نیز به تلاش‌ها برای آشتی میان ریاض و دوحه نداشته، از حل بحران خلیج فارس استقبال کرد.
ماهیگیری ترامپ از بحران خلیج فارس در روزهای آخر ریاست
همانطور که گفته شد علت و نیز کلید حل بحران خلیج فارس از ابتدا به عدم کارشکنی آمریکا بستگی داشت و به همین دلیل میانجیگری طرف‌های مختلف برای پایان دادن به این بحران نتیجه نداشت و پاسخ به این سوال که چرا عربستان در این بازه زمانی تن به آشتی با قطر و عقب‌نشینی از مواضع خود داده نیز در همین مطلب نهفته است.
شاید برخی بر این باور باشند که طبق ادعای رسانه‌های آمریکایی همچون نیویورک تایمز علت اصلی طرح موضوع آشتی میان عربستان و قطر صرفا اهداف ضد ایرانی در راستای محروم کردن این کشور از درآمد حدود 100 میلیون دلاری از طریق پروازهای قطر است؛ اما این اتفاق از 3 سال گذشته تاکنون نیز رخ داده و واشنگتن اگر می‌خواست از ابتدا جلوی آن را می‌گرفت.
مدت کوتاهی پس از سفر ترامپ به عربستان سعودی در سال 2017 اقدامات این کشور علیه قطر آغاز شد و اگر محاصره قطر را به این سفر ارتباط دهیم غیرمنطقی نیست. آمریکا پس از آن در پی نتایج تحریم قطر توسط عربستان، با فروش مقادیر زیادی سلاح به این کشور سود زیادی کرد.
اما علت آنکه ترامپ اکنون درست در آستانه خروج از کاخ سفید اعلام کرده به دنبال حل بحران خلیج فارس است به این موضوع برمی‌گردد که او مطمئن است بایدن پس از آغاز ریاست‌جمهوری خود در آمریکا با اهرم‌های فشاری که علیه عربستان دارد این کشور را وادار به پایان محاصره قطر خواهد کرد. بنابراین دونالد ترامپ قصد دارد قبل از اینکه بایدن ریاض را وادار به پایان دادن به این بحران کند، این دستاورد را به نام خودش ثبت کرده و تا حد امکان امتیازاتی برای سعودی‌ها بگیرد.
شکست عربستان پس از 3 سال تلاش بیهوده
عربستان نیز به این نتیجه رسیده که از یک سو با ورود بایدن به کاخ سفید، مجبور است تحت فشار دولت دموکرات ایالات متحده به تحریم قطر پایان دهد و از سوی دیگر تحمل چالش‌های بیشتر را در این مرحله حساس ندارد.
صرف نظر از اینکه واقعا آشتی میان عربستان و قطر محقق شود یا نه، آنچه مسلم به نظر می‌رسد این است که عربستان پس از گذشت نزدیک به 4 سال از محاصره قطر، همانند سایر پرونده‌هایی که بیهوده خود را درگیر کرده و در راس آنها جنگ یمن، مجبور است بدون هیچ دستاوردی شکست را پذیرفته و از آنها خارج شود. ریاض حتی می‌داند 13 شرطی که برای حل این بحران گذاشته به هیچ وجه قابل اجرا نیست و قطر در این بازه زمانی که می‌داند با پایان دوره ترامپ در آمریکا، کارت‌های بازی در خاورمیانه به ضرر سعودی‌ها تغییر خواهد کرد حاضر به باج دادن نمی‌شود.
اخیرا منابع آگاه گزارش دادند که عربستان سعودی از شروط خود برای پایان دادن به محاصره قطر نیز عقب‌نشینی کرده که همین امر سبب شد تا دوحه از اقدام ریاض برای آشتی استقبال کند. در همین راستا امیر قطر درخواست عربستان برای شرکت در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس در منطقه «العلا» را پذیرفت. «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان نیز در فرودگاه العلا از شیخ تمیم استقبال کرد.
چالش‌های پیچیده عربستان در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس
اما سایر کشورهای عربی محاصره کننده عربستان یعنی مصر و بحرین و امارات با مشارکت بحث برانگیز در این نشست، سعودی‌ها را دچار چالش و تنش کرده‌اند.
در این راستا مصر «سامح شکری» وزیر امور خارجه خود را به جای «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهوری این کشور به نشست مذکور فرستاده است. رسانه‌های مصری نیز گزارش دادند که السیسی به دلیل در نظر نگرفتن مطالبات قاهره، در آشتی با قطر به شدت از سعودی‌ها خشمگین است و رسانه‌های مصر نیز دستور دارند چند ساعت پیش از برگزاری اجلاس عربستان تبلیغاتی ضد دوحه انجام دهند.
بحرین به جای پادشاه «سلمان بن حمد آل خلیفه» ولیعهد این کشور را روانه این نشست کرده است و هیثم بن طارق سلطان عمان نیز در این نشست شرکت نکرده و به جای خود «فهد بن محمود» معاون نخست وزیر را به عنوان رئیس هیئت سلطان نشین عمان برای شرکت در این اجلاس راهی این نشست کرد.
از سوی دیگر همچنان سطح نمایندگی امارات در این اجلاس در هاله‌ای از ابهام است؛ چرا که خبرگزاری رسمی امارات خبری درباره سطح نمایندگی و ریاست هیئت اماراتی که در این نشست مشارکت داشتند منتشر نکرده است؛ درحالی که حضور «محمد بن زاید» ولیعهد ابوظبی در این اجلاس اهمیت زیادی برای عربستان داشت.
این سطح از حضور هم‌پیمانان عربستان در نشست شورای همکاری خلیج فارس ضربه بزرگی به این کشور که از هفته‌ها قبل هیاهوی زیادی برای آن به راه انداخته، محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد پایان دادن به محاصره قطر در واقع یک توافق دوجانبه میان ریاض و دوحه بوده و 3 کشور دیگر که به تبعیت از عربستان به محاصره قطر دست زدند موافقتی با این موضوع ندارند.
کشورهای عربی با حضور ضعیف در نشست عربستان این پیام را به مقامات سعودی رساندند که اولا این نشست آنگونه که سعودی‌ها تبلیغ کرده بودند اهمیتی برای این کشورها ندارد و پس از آن نیز آشتی با قطر ضمن اولویت‌های آنها نیست. علاوه بر آن اخیرا روزنامه واشنگتن‌پست از تلاشهای امارات متحده عربی به عنوان یکی از اصلی ترین طرف های بحران خلیج فارس، برای جلوگیری از تحقق آشتی عربی خبر داد.
بنابراین درصورتی که توافق میان عربستان و قطر به انجام نیز برسد، در سایه مانع تراشی سایر طرف‌های عربی چالش‌های متعددی-چه بسا بیشتر از چالش‌های بحران خلیج فارس به ویژه متوجه عربستان شود. علت امر آن است که اگر ریاض نتواند رضایت این کشورها را جلب کند شورای همکاری خلیج فارس به سمت چند دستگی و تجزیه پیش می‌رود و اگر در چند سال گذشته، عربستان یک رقیب و مخالف در این شورا داشت، در مرحله پیش رو ناچار است با چند کشور رو در رو شود.
انتهای پیام/