تجهیز استراتژیک‌ترین بندر ایران با جرثقیل‌های هندی / آیا می‌توان به حضور بلندمدت هندی‌ها در چابهار امیدوار بود؟
گروه استانها ـ از اوآخر دی ماه سال جاری هندی‌ها اولین محموله‌ی تجهیزات بندر چابهار را با بیش از چهار سال تاخیر وارد کردند. با این وجود تردیدهایی جدی برای حضور بلندمدت هند در بندر چابهار ایران وجود دارد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از چابهار، در اواخر دی ماه سال جاری اولین محموله تجهیزات تخلیه و بارگیری بندری شامل دو دستگاه جرثقیل ساحلی 140 تنی به ارزش 5.8 میلیون دلار از هند وارد چابهار ایران شد. ورود این محموله به ایران در راستای قراردادی بود که در سال 2016 میان شرکت خدمات دریایی و بندری آریا بندر ایرانیان و طرف هندی (Indian Ports Global) مبنی بر تجهیز و توسعه عملیات ترمینال شهید بهشتی امضا شد.
با وجود اینکه در طی این مدت بندر چابهار از تحریم‌های آمریکا معاف بود، اما بعد از گذشت بیش از چهار سال، شرکت هندی اولین بخش از تعهد سرمایه‌گذاری 85 میلیون دلاری خود را در بندر چابهار عمل کرد. این مجموعه، عدم تمایل بانک‌های بین‌المللی برای اعطای اعتبارات اسنادی (Letter of credit) به پروژه‌های مربوط به ایران را به عنوان مهمترین دلیل تاخیر به وجود آمده مطرح کرد و عنوان نمود که با پیگیری‌های به عمل آمده توانسته، این مشکل را تا حدود زیادی برطرف سازد.
در این برهه شاید مهمترین پرسشی که در ذهن مطرح می‌شود آن است که با ورود نخستین محموله از تجهیزات بندری به ایران، آیا می‌توان به تداوم سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار امیدوار بود؟برای پاسخ به این سوال ضروری است که مسئله حضور هند در بندر چابهار ایران از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار بگیرد.
اهداف هند از حضور در بندر چابهار ایران
مهمترین هدف هند از حضور در بندر چابهار ایران را می‌توان دستیابی به بازار افغانستان و کشورهای آسیای میانه قلمداد نمود. در طول سالهای پس از فروپاشی شوروی، منطقه آسیای میانه به طور سنتی تحت سلطه روسیه قرار داشت، اما با جهش اقتصادی چین در طی سالهای اخیر به نظر می‌رسد که رفته‌رفته کفه‌ی ترازو به نفع چین سنگین‌تر شده است.
شیوع ویروس کرونا و بروز ضعف‌هایی جدی در سیستم مراقبت بهداشتی روسیه و همچنین کاهش قیمت سوخت‌های فسیلی باعث شدند تا میزان نفوذ مسکو در منطقه آسیای میانه به شدت کاهش پیدا کند. این در حالی است که در طی همین برهه زمانی چین توانسته ابتکار عمل را در آسیای میانه در دست بگیرد. از زمان شروع ویروس کرونا، چین حضور جدی در این منطقه داشته و مبالغ بسیار زیادی را در قالب ارسال تجهیزات پزشکی به کشورهای قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و ... هزینه کرده است. به علاوه این کشور در قالب ابتکار یک کمربند یک جاده، وام‌های سنگینی را به کشورهای آسیای میانه اعطا نموده و با کنار زدن آمریکا و روسیه تبدیل به بازیگر اصلی این منطقه شده است.
در چنین شرایطی طبیعی است که هند نیز به دنبال سهم خواهی از بازار آسیای میانه و عقب نماندن از رقیب سنتی خود (چین) باشد. در این مسیر مشکل اصلی پیش‌روی هند نبود مسیر ترانزیتی مناسب برای دسترسی به بازار این منطقه است. با توجه به روابط خصمانه هند با پاکستان و چین در حال حاضر امکان استفاده از مسیر مربوط به این دو کشور برای طرف هندی فراهم نیست. از طرف دیگر انتخاب مسیر دریایی چنای- ولادیووستوک و سپس عبور از خط آهن سیبری برای رسیدن به کشورهای آسیای میانه از بعد زمان و هزینه چندان مقرون به صرفه به نظر نمی‌رسد.
مسیر کریدور چنای هند به ولادیووستوک روسیه
بنابراین تنها گزینه مطلوب برای طرف هندی بندر چابهار ایران است تا بتواند از طریق آن به بازار کشورهای آسیای میانه ورود پیدا کند.
حضور مشروط هند در بندر چابهار ایران
با وجود نیاز مبرم هند به بندر چابهار ایران حضور این کشور در پروژه‌های مربوط به این بندر تا حدود زیادی وابسته‌ی به روابط آتی آمریکا با چین و هند است. در طی روزهای اخیر در میان تنش‌های به‌وجود آمده بر سر مسئله ریاست‌جمهوری آمریکا، سند چارچوب استراتژی‌های آمریکا برای اقیانوس هند و آرام توسط کاخ سفید منتشر شد. در واقع این سند راهنمای اصلی سیاستهای آمریکا در یکی از پرجمعیت‌ترین و پویاترین مناطق اقتصادی دنیاست.
در وهله اول جدای از ماهیت محتوای این سند، انتشار آن در روزهای پایانی دوران حضور ترامپ در کاخ سفید نشانگر این نکته است که مخاطب اصلی آن نه ترامپ، بلکه دولت تازه بر سر کار آمده‌ی بایدن در آمریکا است؛ و مجددا یکبار دیگر می‌توان به همراستایی چارچوب کلی سیاستهای دولتهای آمریکا با یکدیگر پی برد. چیزی که متاسفانه سالهاست خلا آن در کشورمان احساس می‌شود.
اما اگر بخواهیم محتوای این سند را مورد بررسی قرار بدهیم، مهمترین محور آن تلاش آمریکا برای جلوگیری از گسترش نفوذ چین در منطقه اقیانوس هند و آرام است. برای رسیدن به هدف مذکور در این سند بر روی نقش هند به عنوان شریک راهبردی و امنیتی ایالات متحده آمریکا تاکید شده است. اگر قرار باشد که هند به عنوان شریک امنیتی آمریکا مانع از گسترش نفوذ چین در جهان شود، ضروری است که بستری مناسب برای حضور فعال این کشور در افغانستان و آسیای میانه نیز برای مقابله با چین فراهم گردد.
از طرف دیگر بایدن نیز در طی مناظرات انتخاباتی خود با انتقاد از جنگ تعرفه‌ای ترامپ علیه پکن، قول به‌کارگیری استراتژی پیچیده‌تری برای رقابت با چین را داد. بر همین اساس انتظار می‌رود که ایالات متحده در دوران بایدن با کنارگذاری سیاست موسوم به "اول آمریکا" به دنبال رقابت با چین بر مبنای چندجانبه‌گرایی باشد. به‌کارگیری چنین سیاستی از طرف دولت جدید آمریکا را حتی می‌توان در صحبتهای لوید آستین (وزیر دفاع جدید آمریکا) نیز مشاهده نمود. جایی که وی ایجاد ائتلاف و تعاملات دفاعی چندجانبه را به عنوان اولویت‌های جدید وزارت دفاع این کشور معرفی می‌کند. همچنین آنتونی جی بلینکن و جیک سالیوان نامزدهای تصدی پست وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی دولت بایدن نیز در مصاحبه‌های خود بر لزوم به‌کارگیری ظرفیتهای متحدان آمریکا به منظور مقابله با چین تاکید کردند.
در این میان چالش اساسی پیش‌روی دولت بایدن برای اتخاذ این استراتژی، فشار چین بر سیستم اتحاد منطقه‌ای آمریکا در آسیا است. در واقع قدرت اقتصادی چین باعث شده تا اعتبار اتحادهای ایالات متحده در آسیا در حال تضعیف باشد. به طوری که اثرات ناشی از آن در تغییر گرایش‌های سیاسی کشورهایی نظیر تایلند و فیلیپین به سمت چین قابل مشاهده است. البته در این میان متحدین قویتر آمریکا نظیر ژاپن و استرالیا با پیوستن به اتحاد کوآد (Quad)، (ائتلاف متشکل از 4 کشور هند، آمریکا، ژاپن و استرالیا به منظور غلبه بر گسترش نفوذ چین در اقیانوس آرام و هند) نشان داده‌اند که هنوز هم در معادلات بین‌المللی طرف کدخدا هستند.
از طرف دیگر حضور هند در پیمان کوآد بیش از آنکه ناشی از یک تصمیم جمعی باشد، به گرایش‌های سیاسی نارندرا مودی (نخست‌وزیر فعلی هند) و حزب وی (بهاراتیا جاناتا) باز می‌گردد. زیرا در حال حاضر با وجود شدت گرفتن اختلافات مرزی میان پکن و دهلی‌نو، برخی از احزاب سیاسی چپ و میانه‌رو در هند از برقراری روابط عمیق امنیتی با ایالات متحده ابراز نگرانی کرده‌اند و معتقدند که سیاستهای نارندرا مودی در نزدیکی به واشنگتن باعث افزایش میزان تنشها با پکن شده‌است.
بایدن و چالش بازتعریف مفهوم جهانی‌سازی
در مجموع با توجه به مطالب اشاره شده می‌توان استنباط کرد که تداوم معافیت هند از تحریم‌های آمریکا بر علیه بندر چابهار ایران تحت تاثیر دو عامل جدی قرار دارد:
- میزان موفقیت راهبرد چند جانبه‌گرایی آمریکا در تقابل با چین
- تداوم حضور دولت نارندرا مودی در ساختار سیاسی هند.
با توجه به حمایت‌هایی که تاکنون آمریکا و رژیم صهیونیستی از دولت نارندرا مودی به عمل آورده‌اند، به نظر نمی‌رسد که در آینده‌ای نزدیک تهدید خاصی برای دولت وی وجود داشته‌باشد. اما سوال اساسی این است که تا چه میزانی راهبرد چند جانبه‌گرایی آمریکا برای تقابل با چین مثمر به ثمر خواهد بود؟
اساسا جنس نفوذ چین در میان کشورهای دنیا از نوع اقتصادی بوده و همین عامل هم باعث به خطر افتادن هژمونی اقتصادی آمریکا در جهان شده است. در واقع در حال حاضر چین توانسته تا با کنار زدن آمریکا تبدیل به بازیگر اول عرصه‌ی جهانی‌سازی شود؛ و آمریکا در حال شکست در بازی است که سالها پیش خودش آن را آغاز کرد.
با توجه به رشد اقتصادی مداوم چین در طی سالهای اخیر و بحران اقتصادی که به خاطر ویروس کرونا آمریکا درگیر آن شده، به نظر می‌رسد که این کشور توانایی مقابله‌ی با چین را در چارچوب فعلی مفهوم جهانی‌سازی نداشته باشد. لذا تنها راه تقابل با چین بازتعریف فرایند جهانی‌سازی به گونه‌ای است که در آن نقش حاکمیت و ملی‌گرایی تعدیل شده باشد؛ تا از این طریق منطق حضور اقتصادی چین در کشورهای دنیا زیر سوال برود. در واقع به نظر می‌رسد که ما باید منتظر تعریف جدیدی از جهانی‌سازی از طرف جامعه نخبگانی غرب باشیم که دیگر در تقابل مستقیم با ملی‌گرایی نباشد. اینکه تا چه حدی آمریکا در تعریف و استقرار چنین مفهومی موفق خواهد بود، پرسشی است که گذشت زمان پاسخ آن را مشخص خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
صرف نظر از پرسش‌هایی که در این نوشتار به آنها اشاره شد، چیزی که با قطعیت می‌توان در مورد آن اظهار نظر نمود، این است که تداوم میل حضور هند در بندر چابهار متغیری است که تا حد زیادی خارج از کنترل جمهوری اسلامی ایران است. بنابراین در چنین شرایطی وابستگی توسعه این بندر به اراده سیاسی هند چندان مطلوب به نظر نمی‌رسد. چنانچه در تجربیات قبلی نیز مانند پروژه توسعه میدان گازی فرزاد بی و خط آهن چابهار- زاهدان اتکای به طرف هندی چیزی به جز وقت‌کشی برای ایران به همراه نداشت، در این مورد هم نمی‌توان صرف ورود دو دستگاه جرثقیل از طرف هند را نشانه‌ای جدی برای آغاز یک همکاری بلندمدت در نظر گرفت.
گزارش از احمد کاظمی‌گرجی
انتهای پیام/ش