آشنایی با مسجدهایی که نقش مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند/ مهندسان و پزشکان و حوزویان در پاتوق انقلابیون

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مسجد به‌عنوان پایگاهی برای اعمال عبادی و اسلامی شناخته می‌شود؛ مکان مقدسی که به‌امر خدای متعال و اولین بار به‌همت پیامبر گرامی اسلام(ص) ساخته شد تا هرگونه مبارزه با طاغوت و قدرت‌های ضدالهی در آن صورت می‌گیرد، از اقامه نماز جماعت تا انواع فعالیت‌های انقلابی و مبارزاتی، از همین رو بوده که در دوران انقلاب اسلامی شاهد ایجاد سنگرهای مهم مبارزاتی در داخل مسجدهای کشورمان بوده‌ایم، در این راستا کادرسازی برای انقلاب اسلامی درون مساجد روی داد و تاریخ‌سازانی مانند شهید نواب صفوی و امام خمینی رحمة الله علیه که بخشی از تاریخ پرافتخار ایران اسلامی شدند، در آن مکان مقدس پرورش یافتند.

مسجد لرزاده؛ پاتوق شهید نواب صفوی و یارانش

اوایل دهه 20 بود که مسجد لرزاده به‌رهبری امام جماعت مبارزش یعنی حاج شیخ علی‌اکبر برهان تبدیل به محلی برای تجمع گروه‌های مبارز انقلابی علیه رژیم شاه شد. یکی از نخستین گروه‌هایی که این مسجد را پاتوق مبارزاتی خود کرده بود فدائیان اسلام با چهره شاخص و مبارزشان یعنی شهید نواب صفوی بود. نهضت اسلامی امام رحمة الله علیه که در سال 42 علنی شد، شخصیت‌هایی چون مرحوم فلسفی مشعل مبارزه در مسجد لرزاده را که بعد از کودتای سال 32 به‌مدت 10 سال به خاموشی فرو رفته بود دوباره روشن کرد و با استفاده از موقعیت محوری این مسجد میان مردم جنوب تهران منبرهای پرشکوه خود را برپا می‌کرد.

در دهه 50 با حضور چهره‌هایی چون حجت‌الاسلام عمید زنجانی همچنان مسجد لرزاده محوریت انقلابی خود را حفظ کرد و بالاخره در سال 57 با یورش به آن، فاجعه معروف یازدهم رمضان رقم خورد که خیلی از نمازگزاران در آن شهید شدند.

مسجد جلیلی؛ محل تجمع مبارزان بعد از تعطیلی حسینیه ارشاد

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی آیت‌الله مهدوی کنی رحمة الله علیه امام جماعت مسجد جلیلی با دعوت از واعظین مبارز به مسجد، آغازگر حرکت انقلابی این مسجد بود. از سخنرانان بنام آن دوران می‌توان استاد شهید مطهری و شهید باهنر را نام برد که سهمی بسزا در شکل‌گیری حرکات انقلابی این مسجد داشتند، حتی پس از تعطیلی مسجد هدایت و حسینیه ارشاد به‌لطف امام جماعت خوش‌فکر مسجد بود که مسجد جلیلی محل تجمع مبارزان شد.

در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی موضوعی که بسیاری از مردم را به مساجد می‌کشاند بحث درباره تعیین حکومت و شاخصه‌های حکومت اسلامی و اقتصاد اسلامی بود که جوانان را پای سخنرانی‌های وعاظ این مسجد می‌کشاند، به‌هرحال روحیه انقلابی آیت‌الله مهدوی کنی کنار شخصیت‌های مطرحی که برای وعظ و سخنرانی به این مسجد دعوت می‌شدند، بیانگر رویارویی علنی مسجد جلیلی با دستگاه پهلوی بود.

مسجد هدایت؛ از ملی‌شدن صنعت نفت تا پیروزی انقلاب اسلامی

مسجد هدایت در آغاز تنها یک تکیه ساده بود که حضور آیت‌الله طالقانی آن را به یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین مساجد در راه مبارزاتی پیروزی انقلاب اسلامی تبدیل کرد؛ مسجدی که در سال‌های ملی شدن صنعت نفت نقش خود را به‌رهبری او به‌خوبی ایفا کرد و در راه پیروزی ملت ایران هم کم نگذاشت. درست پس از کودتای 28 مرداد بود که این مسجد با همان وجهه ضداستبدادی خود به‌عنوان سنگر اصلی توده‌های مردم به‌شمار می‌رفت تا آنجا که ایادی رژیم طاغوت در همان دهه 30 مسجد را تعطیل کردند.

اگر تاریخ مبارزاتی مرحوم طالقانی را از دهه‌های 30 و 40 به دهه 50 برسانیم به‌خوبی خواهیم دید که مسجد هدایت در تمامی این سال‌ها در خط مقدم مبارزه با طاغوت قرار داشته است. در دهه 50 با وجود تبعید و زندانی شدن آیت‌الله طالقانی مسجد هدایت همچنان سنگر مبارزه خود را تا پیروزی انقلاب اسلامی حفظ کرد.

مسجد قبا؛ نماز باشکوه عید فطر

برنامه‌ریزی‌های منسجم شهید مفتح در مسجد قبا زمینه نخستین راهپیمایی گسترده و علنی مردم علیه رژیم شاه در عید فطر سال 57 را محقق ساخت. آیت‌الله محمد مفتح که از یاران و شاگردان امام خمینی رحمة الله علیه بود، در مناسبت‌های دینی هزاران نفر از مردم تهران را در صحن و سرای این مسجد گرد هم می‌آورد و ضمن انجام فرایض دینی، پیام امام و انقلاب را برای نمازگزاران بیان می‌کرد؛ مباحث و منبرهایی که در آن ایام بیشتر پیرامون حکومت اسلامی بود.

نخستین اخبار از مواضع و اعلامیه‌های امام خمینی رحمة الله علیه، جامعه روحانیت مبارز، دانشگاه‌ها، حوزه‌ها، بازار و... در این مسجد به اطلاع مردم می‌رسید. مسجد قبا و شهید مفتح در آن دوره عملاً رهبری فعالیت‌ها و مبارزات مردمی در سطح بسیار وسیعی از پایتخت را به‌عهده داشتند.

مسجد الجواد علیه‌السلام؛ نگرانی ساواک از حضور شهید مطهری

مسجد مدرنی که در سال 42 تأسیس شد و نامش خیلی زود بر سر زبان‌ها افتاد «الجواد» نام داشت اما در آن ایام آنچه این مسجد را بیشتر برای ساواک تبدیل به نامی آشنا کرد حضور چهره سرشناسی چون آیت‌الله شهید مطهری بود که بین سال‌های 49 تا 51 یعنی تا زمان دستگیری‌اش، مسئولیت امام جماعتی آن را به‌عهده داشت.

مهم‌ترین ویژگی مسجد الجواد علیه السلام فعالیت انجمن‌ها بود. این انجمن‌ها غالباً از طریق تشکل‌های دانشجویی ایجاد می‌شدند؛ انجمن‌هایی چون انجمن مهندسین، انجمن اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی دانشجویان پلی‌تکنیک و انجمن اسلامی پزشکان که همه دغدغه‌شان مبارزه با رژیم شاه بود.

اگرچه این مسجد در تاریخ 14 آبان ماه 51 تعطیل شد اما حرکتی که استاد مطهری و اندیشمندانی چون مرحوم فلسفی و شهید فضل‌الله محلاتی در آن پایه گذاشته بودند هرگز رنگ تعطیلی و فراموشی به خود نگرفت.

مسجد سید عزیزالله؛ تحصن علما در مسجد

مسجد سید عزیزالله به‌دلیل نزدیکی‌اش به کاخ گلستان و همین طور قرار داشتن کنار قطب اقتصادی بازار، از دیرباز در مرکز فعالیت‌های سیاسی مربوط به بازار قرار داشت؛ مسجدی که درواقع از گذشته‌هایی دور مرکز ارتباط روحانیون و بازاریان بود اما پس از روی کار آمدن اسدالله علم و اجرای طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی تنور مبارزاتی این مسجد داغ‌تر از پیش شد تا اینکه پس از سخنرانی امام رحمة الله علیه در خرداد 42 در مسجد سیدعزیزالله مراسم دعا و نیایش برگزار شد و در پی آن علمای وقت (خوانساری، بهبهانی و تنکابنی) در این مسجد تحصن کردند.

این حرکت باعث شد مساجد دیگر نیز وارد عمل شوند و مبارزات مردمی افزایش یابد، از همین رو عمال رژیم پهلوی در خرداد 42 این مسجد را تعطیل کردند اما حتی تعطیلی این مسجد هم هرگز نتوانست وقفه‌ای در سیر سقوط رژیم طاغوت ایجاد کند.

مسجد آذربایجانی‌ها؛ یا مرگ یا خمینی

پس از سخنرانی امام رحمة الله علیه در عاشورای سال 42 که منجر به دستگیری ایشان شد، انقلابیون آرام ننشستند و در قم، تهران و شهرهای دیگر تظاهرات بسیار مهمی انجام دادند. یک هفته پس از این قیام، عده‌ای از مبارزان در مسجد آذربایجانی‌ها اجتماع کردند و در اعتراض به دستگیری رهبرشان شعار «یا مرگ یا خمینی» سر دادند.

در رابطه با این قضیه در گزارشی از ساواک چنین آمده است: نکته دیگر واقعه‌ای بود که در مسجد ترک‌ها به وقوع پیوست؛ به این معنی که روز پنجشنبه هنگامی که در مسجد عده‌ای نشسته و مستمع بودند، ناگهان یک عده شصت هفتاد نفری با پرچم سیاه و دادن شعاری با مضمون «یا مرگ یا خمینی» داخل مسجد شدند و نظم مسجد را به هم ریختند، به‌مجرد ورود این عده، ناگهان سیل خروشان پلیس وارد مسجد شد و شروع به تیراندازی به‌سوی جمعیت کرد.

مسجد جاوید؛ دستگیری مقام معظم رهبری توسط ساواک

مسجد جاوید سنگر دیگری برای تجمع انقلابیون و شکل‌گیری نهضت انقلاب اسلامی بود؛ مسجدی که با تلاش‌های شهید مفتح در جمع‌آوری نیروهای تحصیل‌کرده و دانشگاهی و برگزاری کلاس‌های آموزشی در زمینه‌های مختلف بدل به محلی برای تحکیم روابط طلاب و دانشجویان شده بود تا قشر تحصیل‌کرده جامعه هم نقش خود را در شکل‌گیری این نهضت عظیم ایفا کند.

در مسجد جاوید کنار کلاس‌های اخلاق، احکام، فلسفه و اعتقادات، کلاس‌های زبان انگلیسی نیز برپا بود و افراد زیادی از آن استقبال می‌کردند، بنابراین این مسجد با غنای خاصی که در ارائه مطالب گوناگون به مذهبیون انقلابی داشت پایگاهی برای افراد تحصیل‌کرده و هدایت و روشنگری مردم انقلابی بود.

مسجد جاوید در سوم آذرماه 53 بعد از دستگیری آیت‌الله مفتح و مقام معظم رهبری تعطیل شد اما پرواضح است که جنبش انقلابی‌ای که این مسجد در حال‌وهوای آن دوران ایجاد کرده بود دیگر قابل تعطیل شدن نبود.

مسجد همت تجریش؛ سازماندهی راهپیمایی‌ها در شهر

مسجد همت تجریش به‌واسطه موقعیت مناسب جغرافیایی و فعالیت شخصیت‌های چون آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله ملکی (امام جماعت مسجد) از همان روزهای تولدش به کانونی برای فعالیت‌های مذهبی ـ سیاسی نوگرایان دینی از روحانی و غیرروحانی بود. آیت‌الله طالقانی از همان ابتدای ورودش به مسجد همت، جلسه‌های سخنرانی و تفسیر قرآن را برقرار کرد.

این جلسه‌ها تا سال 41 ادامه داشت اما او در چهارم بهمن ماه دستگیر و بازداشت شد، از آن پس این جلسات به‌همت آقای ملکی و طرفداران آیت‌الله طالقانی همچنان برگزار می‌شد. جمع‌آوری امضا برای درج زیر اعلامیه‌ها توسط حاج مصطفی ملکی، دیدار تبعیدی‌ها، راه‌اندازی نمایشگاه کتاب و انتشارات در فضای باز سیاسی سال 56 تا سازماندهی راهپیمایی 16 شهریور در چند نقطه از تهران از دیگر فعالیت‌های این مسجد بود.

مسجد ابراهیم خلیل علیه السلام؛ پایگاه همیشه فعال

پیشینه ساخت مسجد ابراهیم خلیل(ع) به سال 42 برمی‌گردد اما این مسجد خیلی زود به‌عنوان یکی از فعال‌ترین مساجد شهر ری به پایگاهی برای زنان و مردان مبارز با اندیشه‌های انقلابی تبدیل شد.

سید ابوالقاسم موسوی همدانی نخستین امام جماعت مسجد از فعالان انقلابی بود و حضور مؤثر او باعث شد این مسجد به یکی از پایگاه‌های انقلاب تبدیل شود و مسئولیت خود را در این زمینه به انجام برساند. حاج آقا موسوی به‌همراه حاج آقا زمانی و حاج آقا کرباسی از جمله روحانیون مبارزی بودند که حرکت‌های مردم را پیش از انقلاب جهت می‌دادند.

با تعطیل شدن جلساتی که در مساجد تهران برگزار می‌شد مخاطبان آنها به پایگاه‌های فکری شهر ری یعنی مکتب الهادی و مسجد ابراهیم خلیل علیه السلام می‌رفتند، جالب اینکه برگزاری جلسات در این دو پایگاه مذهبی هیچ‌گاه به تعطیلی کشیده نشد.

جلسات سخنرانی این مسجد با حضور سخنرانانی چون آیت‌الله امامی کاشانی، آیت‌الله مهدوی کنی، آیت‌الله جنتی، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، آیت‌الله موسوی کاشانی، آیت‌الله علایی اراکی، آیت‌الله خزعلی و... تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت.

مسجد جامع نارمک؛ نخستین نماز جمعه تهران

مسجد جامع نارمک یکی از اصلی‌ترین پایگاه‌های تجمع مبارزان در زمان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و محل تجمع انقلابیون شرق تهران بوده؛ تا آنجا که شخصیت‌هایی همچون مهدی بازرگان رخت انقلابی خود را در این مسجد بر تن کردند و مهم‌تر آنکه مسجد جامع نارمک صدای اذان و خطبه‌های نخستین نماز جمعه تهران را به‌امامت آیت‌الله طالقانی در سال‌های دهه 40 در دل دارد.

در پیشینه انقلابی این مسجد سخنرانی‌های تأثیرگذار بزرگ‌ترین وعاظ آن زمان یعنی شخصیت‌هایی همچون دکتر شریعتی و استاد شهید مطهری دیده می‌شود؛ سخنرانی‌هایی جریان‌ساز که آغازگر حرکت‌های انقلابیون این منطقه از تهران هم بود.

مسجد امام رحمة الله علیه

مسجد شاه که پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به مسجد امام رحمة الله علیه تغییر نام داد سابقه مبارزاتی طولانی‌ای علیه رژیم طاغوت دارد. این مسجد که در زمان شکل‌گیری نهضت مشروطه با میزبانی از جلسه بازاریان پس از به چوب بسته شدن بازرگانان نقش خود را به‌خوبی ایفا کرده بود، سال‌های بعد در زمان پیروزی انقلاب اسلامی بدل به کانون تجمع مبارزان انقلابی شد.

مسجد امین‌الدوله

مسجد امین‌الدوله هم کنار دیگر مساجد بازار تهران نقش محوری‌اش را در گردهم‌آوری مبارزان انقلابی به‌خوبی ایفا کرد. از جمله افراد مشهوری که پاتوق انقلابی‌شان مسجد امین‌الدوله بود می‌توان به حاج مهدی عراقی، حاج حبیب‌الله شفیق، حاج ابوالفضل توکلی، حاج حمید محمود محتشمی، حاج هاشم امانی، حبیب‌الله عسگراولادی و مصطفی حائری اشاره کرد.

انتهای پیام/