کالبد‌شکافی فرسایش خاک در ایران| وقوع ادواری پدیده فرونشست زمین در اردستان / فرونشست‌هایی که در ایران قانون ندارد
گروه استانها ـ اردستان هم اکنون جزء مناطق خطرناک است و برداشت بی‌رویه آب و عدم‌تعادل بین میزان ورود آب به سفره‌های آب زیرزمینی و میزان خروج آب از این سفره‌ها، دلیل اصلی فرونشست است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردستان، فرونشست عبارت است از فروریزش یا نشست سطح زمین که به دلایل متفاوت، در مقیاسی بزرگ و در قالب حرکتی قائم و رو به پایین روی می‌دهد؛ به‌گفته کارشناسان، آب‌شدن یخ و تخریب تحت‌تأثیر فعالیت‌های زمین‌ساختی، فعالیت‌های انسانی همچون برداشت بی‌رویه آب، حفر تونل در زیرزمین وغیره ازجمله دلایلی است که فرونشست و البته در مواردی ایجاد فروچاله‌ها را رقم می‌زند.
هم‌اکنون در میان دشت‌هایی که درکشور دچار فرونشست شده‌اند، دشت‌های شاخصی وجود دارد که به‌جز بالا‌بودن نرخ فرونشست در آن‌ها، نزدیکی به مراکز جمعیتی یا مسیرهای مواصلاتی و تاسیسات زیربنایی، نگرانی‌های جدی در مورد این کانون‌های فرونشست ایجاد کرده است و براساس آنچه سازمان زمین‌شناسی اعلام کرده، فرونشست یک سانتی‌متر و بیشتر، بحران است و این درحالی است که در برخی دشت‌های کشور سالانه تا 15سانتی‌متر فرونشست هم ثبت شده است.
برداشت بی‌رویه آب و عدم‌تعادل بین میزان ورود آب به سفره‌های آب زیرزمینی و میزان خروج آب از این سفره‌ها، دلیل اصلی فرونشست در ایران و همچنین دشت اردستان است و به همین علت عمده فرونشست‌ها در دشت‌ها و زمین‌های کشاورزی اردستان رخ داده است که این موضوع را بررسی می کنیم.
شهرستان اردستان الان در منطقه ممنوعه بحرانی قرار دارد
بهنام هوایی در گفت‌و گو با خبرنگار تسنیم در اردستان، اظهار داشت: حدود 30 گمانه آزمایشی می‌بایست در منطقه اردستان زده شود که می‌تواند اطلاعات خیلی ارزشمند را به ما بدهد و در خصوص فرونشست بتوان کاری را انجام داد که یکی از پروژه‌های آب منطقه‌ای استان اصفهان است که در اردستان در حال اجرا است.
وی افزود: بعضی از شهرستان‌ها هستند که در این خصوص زودتر به فکر بوده‌اند که می‌توان شهراصفهان را نام برد که حدود 10 سال از اردستان جلوتر هستند و علت آن هم این بوده که در آنجا فرودگاه وجود دارد و اگر نشستی رخ دهد خطرات خیلی سنگینی را به وجود می‌آورد.
رئیس اداره منابع آب شهرستان اردستان گفت: درصورت به وجود آمدن حفره و فرو نشست هزینه‌های سنگینی را در بر خواهد داشت و به شکلی است که شاید پنج سال کسی متوجه نشود زیر زمین خالی است و در یک آن شاید هر آنچه روی آن قرار دارد بلعیده شود.
اردستان جزء مناطق خطرناک فرونشست زمین است
وی ابراز داشت: اردستان الان جزء مناطق خطرناک است و اگر بخواهیم یک نوار فرونشست را در نظر بگیریم در قسمت میانی اردستان که وقتی کمربند میانی را میگوییم یشترمورد تهدید است، یعنی اردستان 30 درصد آن مسکونی است و 70 درصد آن دشت است که تا منطقه سمنان گسترده است اما هرچه به طرف کوهستان می‌آییم مقدار فرونشست کمتر می‌شود.
هوایی بیان کرد: علت فرونشست‌ها به جهت بهره‌برداری آب‌ها به صورت بی‌رویه بوده است و وقتی این اتفاق بیفتد دانه‌های خاک به هم چسبیده می‌شود و این حالت را به خود می‌گیرد و هر وقت سطح آب زیرزمینی پایین برود به آن دشت ممنوعه گفته می‌شود و فرونشست به وجود می‌آید و می‌گویند ممنوعه بحرانی که الان اردستان منطقه ممنوعه بحرانی است.
رئیس اداره منابع آب اردستان تاکید کرد: طرح کنتورهای هوشمند توسط دولت از سال 86 شروع شده است اما در شهرستان اردستان عملاً طبق برنامه‌ها و دستور سال 92 اجرا شده است تا بتوانند آب‌ها را مهار کنند و شهرستان اردستان از تعداد 220 حلقه چاهی که دارد تعداد 200 مورد آن کنتور حجمی نصب شده است.
روند کاهشی منابع آبی اردستان همچنان ادامه دارد
وی تصریح کرد: اتفاقی که در دشت اردستان افتاد این است که می‌بایست اجرای این طرح برداشت را به 50 درصد کاهش می‌داد و تا یک برنامه 10 ساله نباید شکل صعودی پیدا می‌کرد یا حداقل ثابت می‌شد و یا پایین‌تر نمی‌رفت اما متاسفانه فشارهایی که بر پیکره وزارت نیرو وارد آمد باعث شد این عمل تعدیل ضریب تعدیل اردستان به 18 درصد کاهش پیدا کند و با توجه به اینکه هشت سال از آن می‌گذرد عملاً توقفی در آن مشاهده نمی‌کنیم و روند همچنان کاهش را نشان می‌دهد.
هوایی گفت: تغییر همچنان به صورت پایین است و اصلاً توقف نکرده است که دلایل مختلفی دارد که می‌توان به آن کاهش بارندگی را اشاره کرد و نزولات جوی و شاید طرح‌های بالادستی هم که روان آب‌ها به سمت اردستان بوده به یک پنجم تقلیل پیدا کرده است و با توجه به اینکه در اردستان دستگاه اندازه‌گیری نداریم ولی بر اساس مشاهدات مردمی رودخانه‌هایی که از سمت «هنجن» و ترق رود به سمت مهاباد و نهایتا زواره می‌آید یک سوم آن آب قدیم هم نیست و با ایجاد سدهایی برای آبخیزداری آن را برای طرح‌های کشاورز خود استفاده می‌کنند و این اتفاقات باعث شده است که آب فلش آن به سمت پایین باشد.
رئیس اداره منابع آب اردستان افزود: کمبود زراعت تعدیل در شهرستان موجب شده تا مصرف آب زیاد شود که باید مردم را به کشاورزی نوین عادت دهیم تا کشت‌های پر بازده و کم مصرف آب را در گلخانه‌ها اجرایی کنند و موضوعات تعدیل کشاورزی هم زمانبر است تا کشاورزان خود را به آن عادت دهند و در منطقه اردستان هم کار ترویجی به آن شکلی که باید باشد انجام نشده است.
اردستان یکی از 10 محدوده بحرانی آب در استان اصفهان است
محمد سیاری در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اردستان، اظهار داشت: آبخوان اردستان از دهه 60 تا 80 فشار خیلی زیادی روی آن آمده است و بیش از توان سفره برداشت از آن صورت گرفته است و محدوده اردستان در یک منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته و بارش‌های خیلی زیادی در این منطقه وجود ندارد و متوسط بارش باران هم در این منطقه حدود 100میلی‌متر در سال است و تغذیه زیادی هم نداریم ولی چاه‌هایی با دبی بالا در منطقه داشتیم که آب را استحصال می‌کرده‌اند.
وی افزود: طی سالیان گذشته افت خیلی زیاد در آبخوان به وجود آمده است و ما و حدود 23 متر افت تجمعی داشته‌ایم که از سال 63 تاکنون این کار انجام شده است و افت سال گذشته 57 سانتی‌متر بوده که اگر به همین شکل پیش برود اوضاع خیلی سخت می‌شود و شاهد فرونشست خواهیم بود و آبخوان کم کم رو به نابودی میرود.
این کارشناس مطالعات آب‌های زیر زمینی دفتر مطالعات منابع آب منطقه‌ای اصفهان گفت: در سال‌های گذشته نصب کنتورهای هوشمند توانسته‌اند است اثر خود را بگذارد که ما در طرح تعادل بخشی که متولی آن هم دفتر مطالعات بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان است و اردستان جزء اولین‌ها بود که اقدام به نصب کنتور کردند و همه این کارها باعث کاهش برداشت شده است.
سیاری بیان کرد: برداشت‌ها نصف شده است اما افت‌ها ادامه دارد و به خاطر شرایط فیزیولوژی که آبخوان دارد و با توجه به این که سال‌های زیادی بارش وجود نداشته است این آبخوان‌ها کاهش پیدا کرده است و عمده تخلیه آبی که در شهرستان اردستان ایجاد می‌شود مربوط به چاه‌های کشاورزی است و باید به سمتی برویم که مواردی کشت شود که نیاز آبی کمتری داشته باشند که این کار باید 40 سال پیش در دستور کار قرار می‌گرفت تا شاهد افت آبخوان‌ها در اردستان نباشیم.
اردستان جزء 10 محدوده بحرانی آب استان اصفهان است
وی در خصوص آبخوان‌های استان اصفهان هم تاکید کرد: در محدوده استان اصفهان 35 محدوده مطالعاتی داریم که متولی آن شرکت آب منطقه‌ای اصفهان است که از این تعداد هشت مورد محدوده آزاد داریم که اوضاع آن‌ها خوب است و مناطق کویری هستند که سکنه ندارند و منبع بهره‌برداری آنچنانی ندارند که می‌توان محدوده های خور، جندق، نایین و انارک را نام برد.
کارشناس مطالعات آب‌های زیر زمینی دفتر مطالعات منابع آب منطقه‌ای اصفهان تصریح کرد: یک محدوده هم در غرب استان داریم که محدوده بختیاری است که بارش زیاد است و چشمه‌های زیادی دارد که در حالت آزاد قرار دارند اما 27 محدوده ممنوعه داریم که از این تعداد 10 مورد آن محدوده بحرانی است که یکی از آن‌ها هم اردستان است و آن‌هایی هستند که فرونشست در آن‌ها شروع شده است.
گزارش از حمید فرخی
انتهای پیام/802/ش