یادداشت|لزوم طراحی لنگر اسمی وطنی برای جلوگیری از بروز شوکهای تورمی و ارزی

به گزارش خبرگزاری تسنیم، چندین دهه است که تصمیم‌گیران در ایران حساسیت بسیار زیادی روی قیمت ارز دارند و به روش‌های مختلف تلاش کرده‌اند که از "سلطه‌ی دلار بر ریال" بکاهند. این سیاست از سال 1350 تاکنون عبارت بوده از، تثبیت نرخ ارز تا جایی که منابع ارزی‌مان اجازه بدهد و دوم تلاش برای تثبیت قیمت انواع کالاها علی‌الخصوص در زمان وقوع شوک‌های ارزی.

اما چرا با تمام این تلاش‌ها نرخ ارز در ایران به نوعی کلیدی‌ترین متغیر اقتصاد کلان است و آحاد اقتصادی انتظارات تورمی خودشان را با تغییرات نرخ ارز تطبیق می‌دهند؟
چرا علی‌رغم این همه تثبیت قیمت ارز در دوران وفور و "تثبیت" قیمت کالاها در دوران حرج تسلط دلار بر اقتصاد ایران از تسلط دلار بر ارز بسیاری از کشورهای همسایه بیشتر است؟

جواب این سوال عبارت است از عدم خودکفایی در ساخت لنگر اسمی!،‌ لنگر اسمی (nominal anchor) عبارت است از ابزاری که سیاست‌گذار بتواند به وسیله‌ی آن انتظارات عاملان اقتصادی در مورد  تورم آینده را همگرا کند.

سیاستگذارپولی در همه‌ی جای دنیا دو گزینه‌ی اصلی برای لنگر اسمی دارد: اول کنترل (و تثبیت) نرخ ارز   و استفاده از چارچوب هدفگذاری تورم.
 
لنگر اسمی اول (تثبیت نرخ ارز) یک لنگر اسمی وارداتی هست و به معنی نداشتن سیاست پولی مستقل و تسلط ارز خارجی بر واحد پول شما است. خوبی این سیاست سادگی آن و زودبازده بودن آن در صورت وجود منابع ارزی فراوان است. مشکل این سیاست هم این است که انتظارات در مورد تورم به شدت متاثر از نرخ ارز می‌شود و چنین اقتصادهایی به شدت در برابر شوک‌های ارزی شکست‌پذیر هستند.  

این سیاست به کرات در کشورهای مختلف شکست خورد و بحران مالی سال 94 در مکزیک،‌ و پس از آن بحران‌های شرق آسیا و گسترش آن به سایر کشورهای در حال توسعه باعث شد که تعداد بسیاری از کشورهای در حال توسعه به جای استفاده از لنگر اسمی وارداتی به ساخت لنگر اسمی خودشان روی بیاورند.

در واقع اشتباهی که سیاستمدار ما پنج دهه‌است که مرتکب می‌شود همان اشتباهی است که تا قبل از سال 2000 و علی‌الخصوص تا قبل از دهه‌ی نود میلادی بسیاری از کشورها مرتکب می‌شدند و فکر می‌کردند با تثبیت نرخ ارز و کنترل قیمت‌ها می‌شود تورم را کنترل کرد تا اینکه بالاخره یاد گرفتند که بهترین راه کنترل پایدار تورم خودکفایی در ساخت لنگر اسمی است.

اما مواد لازم برای ساخت لنگر اسمی وطنی چیست؟
 اصلاح ساختاری بودجه به طوری که بودجه دچار کسری بودجه‌ی سیستماتیک نباشد.
اصلاح نظام بانکی به طوری که هرگونه ایجاد نقدینگی جدید متناسب با سطح فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌ی نظام بانکی باشد.
شناوری نرخ ارز به طوری که نرخ ارز همواره در حدود قیمت تعادلی آن باشد و بخش صادرات غیر مبتنی بر منابع طبیعی توان رقابتی خودش را حفظ کند.

بعد از داشتن این مواد،‌ روش تهیه‌ی لنگر اسمی وطنی چیست؟
انتخاب نرخ هدف برای تورم. نرخ هدفی که بر اساس شرایط کشور شما انتخاب شده است.
استفاده فعال از نرخ بهره‌ی کوتاه مدت به طوری که انحراف تورم از تورم هدف با جابجایی بیشتر نرخ بهره اصلاح بشود و عوامل اقتصادی بدانند که اگر تورم بخواهد از تورم هدف (که حالا نقش لنگر اسمی را بازی می‌کند)‌ منحرف بشود بانک مرکزی این آزادی عمل را دارد که آنقدر نرخ را جابجا بکند که تورم به تورم هدف برگردد.

عدم وجود ناترازی سیستماتیک در بودجه و یا ناترازی در نظام بانکی لازمه‌ی آن است که سیاست پولی بتواند به صورت مستقل عمل کند.
همچنین ترکیب نرخ ارز شناور و سیاست پولی فعال بانک مرکزی هم باعث می‌شود که بانک مرکزی بتواند با کمترین مداخله‌ی ارزی از وقوع شوک‌های ارزی جلوگیری بکند. زیرا شناوری ارز باعث می‌شود که قیمت ارز از قیمت تعادلی آن اختلاف زیادی نداشته باشد (بر خلاف سیاست تثبیت نرخ ارز که می‌تواند منجر به اختلاف شدید قیمت تعادلی با قیمت ارز بشود). سیاست پولی فعال هم باعث می‌شود که هزینه‌ی حمله‌های سوداگرانه به بازار ارز افزایش بیابد.

نتیجه‌ی ساخت لنگر اسمی وطنی چیست؟
یکی از مهم‌ترین نتیجه‌های داشتن لنگر اسمی وطنی این است که نرخ تورم شما تاثیر بسیار کمتری از نرخ ارز می‌گیرد. مثلا در ترکیه در سال 2018 علی‌رغم افزایش 85% نرخ برابری لیره با دلار، نرخ تورم ترکیه تنها 15% افزایش پیدا کرد. در مقابل در سال 2001 (قبل از اصلاحات اقتصادی کمال درویش) افزایش 120% نرخ دلار در برابر لیره منجر به تورم 70% شد.

آیا می‌شود هم لنگر اسمی وطنی داشت هم نرخ ارز حداقل بشود؟ بله به وسیله‌ی افزایش ذخایر خارجی بانک مرکزی در دوران رونق و در شرایط عادی.

در پایان باید گفت، اگر  کشوری بودجه‌ی نامتوازن تهیه یا تصویب کرد و یا نظام بانکی را اصلاح نکرد حق ندارد از سلطه‌ی دلار بر انتظارات تورمی شکایت کند.

* امیر کرمانی

انتهای پیام/