جایگاه ترکیه در تنش بین روسیه و اوکراین

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، روزهای گذشته برای اوکراین، روزهای پرحادثه و پر افت و خیز بودند.

اول در منطقه دونباس در شرق اوکراین، به دنبال تیراندازی جدایی ‌طلبان طرفدار روسیه به سمت سربازان اوکراینی این کشور 4 سرباز کشته و 2 سرباز دیگر نیز زخمی شدند.

موضوع دوم، اقدام خاصی از سوی ارتش اوکراین بود که مورد توجه بسیاری از رسانه ها و محافل سیاسی روسیه قرار گرفت. ارتش اوکراین دست به آزمایش سلاحی زد که به باور رسانه ها و کارشناسان روسی، نتیجه جنگ قره باغ را به نفع جمهوری آذربایجان، تغییر داد. این سلاح مهم یعنی پهپادهای بدون سرنشین بیرق دار ساخت ترکیه، یک ماه پیش به اوکراین فروخته شده اند و حالا اوکراینی ها، با تست موفقیت آمیز این هواپیمای بدون سرنشین مسلح و راکت انداز، نشان داد که با دلگرمی و حمایت های اروپا و آمریکا، در حوزه دریای سیاه، حرف هایی برای گفتن دارد و برای قدرت نمایی در برابر روسیه، از پتانسیل های دفاعی ترکیه نیز بهره می گیرد.

اگر چه اوکراین از منظر قدرت نظامی و اقتصادی، یارای مقابله با ابرقدرتی همچون روسیه را ندارد، اما در هر حال، به پرواز درآوردن پهپادهای ترکیه ای بر فراز آب های دریای سیاه، سیگنالی خطاب به روسیه بود.

در همین حال، همزمانی معنی دار آزمایش پهپادهای بیرقدار در اوکراین با اعمال فشارهای ناتو و اتحادیه اروپا بر روسیه، نشان می دهد که ترکیه نیز در ماجرای اختلاف بین اوکراین و روسیه، اهداف و انگیزه های خاصی دارد.

کریمه، ترکیه و پیام ویژه اتحادیه اروپا

روسیه در 18 مارس 2014 جمهوری خودمختار کریمه و شهر سواستوپول را به خاک خود الحاق کرد. ترکیه با وجود آن که در این سال ها روابط نزدیکی با روسیه داشته، همواره از کریمه و تمامیت ارضی اوکراین حمایت کرده و در این ماجرا، در جبهه مقابل روسیه قرار گرفته است.

یاووز سلیم کران، معاون وزیر امور خارجه ترکیه، چندی پیش به مناسبت هفتمین سالگرد الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه گفت: «با تمام توان، از تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین حمایت می‌کنیم. ما در این خصوص یک سیاست مشخص و منسجم داریم و الحاق غیرقانونی کریمه را نمی‌پذیریم. سطح همکاری ما با اوکراین با سفرهای مقامات ارشد و ساز و کارهای جدید دوجانبه رو به افزایش است».

این دیپلمات ترکیه همچنین بازداشت‌ تاتارهای کریمه را به عنوان اقدام غیرقانونی و پرونده‌سازی سیاسی وصف و اعلام کرد:« ترکیه همواره در کنار تاتارهای کریمه است و برای بهبود شرایط زندگی آنها، تلاش می‌کند.»

یاووز سلیم کران همچنین اعلام کرده که بیش از 3 میلیون شهروند تاتار تبار در ترکیه زندگی می کنند که البته به نظر می رسد رقم اغراق آمیزی است و انطباق چندانی با واقعیت ندارد و البته تاتارها تنها 13 درصد از جمعیت شبه جزیره کریمه را تشکیل می‌دهند.

تنها سه روز پس از این سخنان یاووز سلیم کران، دستگاه دیپلماسی ترکیه، در موضع رسمی نیز این جملات را تکرار کرد و وزارت امور خارجه ترکیه با انتشار پیامی در هفتمین سالگرد الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه، بار دیگر بر حمایت آنکارا از تمامیت ارضی اوکراین تاکید کرد.

در بیانیه وزارت امور خارجه ترکیه، الحاق شبه‌ جزیره کریمه به روسیه، غیرقابل قبول و متکی به  یک رفراندوم غیرقانونی، قلمداد شد. دستگاه دیپلماسی ترکیه، همچنین اعلام کرد که وضعیت فعلی کریمه را مغایر با حقوق بین الملل دانسته و علاوه بر این که از تمامیت ارضی اوکراین حمایت می کند، ضرورت حفظ حقوق تُرک‌های تاتار کریمه را برای خود، اصل می داند.

در روزهای آغازین ماه جاری میلادی، شورای اتحادیه اروپا برای اعمال فشار بر روسیه به اجماع رسید و طی بیانیه‌ای اعلام کرد که تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه به دلیل نقش مسکو در «بی‌ثباتی اوکراین» تا روز پانزدهم سپتامبر سال 2021 تمدید خواهد شد.

از دید سران اتحادیه اروپا، اقدامات روسیه در قبال اوکراین، همچون تهدید تمامیت ارضی، نادیه گرفتن حاکمیت ملی و از بین بردن آزادی اوکراین و در نتیجه، دلایل محکمی برای تمدید این تحریم هاست. بر اساس این تحریم‌ها تعداد افرادی که دارایی‌های آنها مسدود شده و در لیست ممنوعیت سفر قرار می‌گیرند به 177 نفر و تعداد شرکت‌های تحریم شده نیز به 48 شرکت افزایش یافته است.

یک هفته پیش، شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا در گفتگوی تلفنی با رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین، درباره بهبود مناسبات دو جانبه صحبت کرد و خواستار توقف درگیری‌ها در شرق اوکراین شد.

همچنین ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو در نشست بزرگ بروکسل در 22 مارس اعلام کرد: «روسیه در سالهای اخیر نسبت به همسایگان خود مانند گرجستان و اوکراین رویکرد تهاجمی داشته و در فرایندهای سیاسی داخلی متحدان ناتو دخالت کرده و بر مخالفان در این کشور فشار وارد می‌کند.»

ولی ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه  به این شکل به او پاسخ داد:«ناتو باید به مسائل و مشکلات خود بپردازد. در کشورهای عضو ناتو مشکلاتی مانند واکسیناسیون، بحران و حقوق بشر وجود دارد که باید به آنها رسیدگی شود. وقتی این مشکلات را با موفقیت حل کردید٬ ما هم به بررسی تجربیات شما خواهیم پرداخت.»

رهبر تُرک‌های تاتار چه می گوید؟

مهم ترین چهره سیاسی و مردمی تاتارها، عبدالجمیل کریم‌اوغلو، رهبر تُرک‌های تاتار شبه جزیره کریمه و عضو پارلمان اوکراین است که  همواره ارتباط نزدیکی با تیم اردوغان و کاخ ریاست جمهوری ترکیه داشته است. او در مورد رفتار روسیه در کریمه گفته است: «هنگامی که در سال 2014 نیروهای روسیه وارد شبه جزیره کریمه شدند هیچ کس فکر نمی‌ کرد که حضور آنها در این منطقه 7 سال به طول انجامد. من هم فکر می‌ کردم جهان واکنش متفاوتی خواهد داشت. جهان باید واکنش خیلی قوی نشان می داد اما متاسفانه چنین نشد. هرگز تصور نمی‌ کردم در قرن بیست و یکم چنین اقدامی بشود. فکر می ‌کردم مانند واکنشی که در سال 2008 در گرجستان دیدیم، در مورد کریمه هم کاری می کنند. ما همه پرسی الحاق به روسیه را تحریم کردیم و به همین دلیل نیز تُرک‌های تاتار هدف شدیدترین فشارها بوده‌ اند.»

کریم‌اوغلو دل پری از ناتو و غرب دارد. او گفته است:«تحریم‌ های بین المللی موثر است اما کافی نیست. من پس از صحبت با ولادیمیر پوتین در مارس سال 2014، برای حضور در نشست  ناتو به بروکسل رفتم. آنها گفتند که تحریم اعمال می‌کنند و کریمه قطعاً آزاد خواهد شد. من یادآوری کردم که روس ‌ها در سال 1979 وارد افغانستان شدند، شما تحریم کردید. اما بعد از 10 سال با فروپاشی شوروی از آنجا خارج شدند. آیا ما نیز 10 سال دیگر صبر خواهیم کرد؟. در پاسخ به من گفتند: قرار نیست این قدر طول بکشد. اما متاسفانه 7 سال از آن تاریخ گذشته و چیزی تغییر نکرده است.»

ترکیه، اوکراین  و حساسیت‌های پوتین

اگر چه اوکراین عضو رسمی ناتو و اتحادیه اروپا نیست، اما موقعیت خاص این کشور در حوزه جغرافیایی دریای سیاه و در مجاورت روسیه، موجب آن شده که سرنوشت این کشور برای آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا اهمیت ویژه ای داشته باشد و به تبع آن، ترکیه نیز انگیزه های فراوانی برای تقویت رابطه با اوکراین دارد.

ترکیه در حال حاضر مبادلات تجاری خود را با اوکراین، به مرز 5 میلیارد دلار رسانده و این میزان رو به افزایش و در مسیر رشد است. علاوه بر این، فروش پهپادهای مسلح ترکیه به اوکراین، توجه خاص به پرونده کریمه و تاتارها و تامین رضایت ناتو، آمریکا و اتحادیه اروپا، مجموعاً انگیزه های متعددی را به ترکیه می بخشد تا از اوکراین، حمایت بیشتری به عمل بیارود. اما واقعیت این است که رویکرد و اهداف ترکیه در این مسیر، یک بسته حساس و ویژه است و نمی تواند به طور مداوم، ادامه پیدا کند. چرا که ترکیه در چند حوزه مهم، وامدار و محتاج به روسیه است و مقایسه اهمیت و ارزش اقتصادی تعاملاتی همچون ترک استریم، نیروگاه هسته ای، درآمد ترکیه از محل ورود توریست های روسی، ارزش سیاسی و اقتصادی همکاری در قفقاز و ماجراهای مرتبط با ارمنستان – آذربایجان و همچنین مسائل دفاعی مرتبط با اس 400 و برنامه های دیگر، مجموعاً ترکیه را در شرایطی قرار می دهند که در زمینِ بازی اوکراین، فقط در حد معینی گام بردارد و از تحریک روسیه، پرهیز کند.

ترکیه و روسیه در پرونده هایی همچون ادلب سوریه و آینده لیبی اختلاف نظر دارند اما پیداست که میزان حساسیت روسیه به پرونده اوکراین، کریمه و دریای سیاه، بسیار بیشتر از مسائلی همچون لیبی و ادلب است.

انتهای پیام/