ابوالحسن صبا مرد عالِم موسیقی ایران

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، چهاردهم فروردین مصادف با زادروز استاد ابوالحسن صبا است. صبا از جمله چهره‌هایی است که بر موسیقی ایران تأثیر بسیاری داشته است. او در تربیتِ نسل‌های موسیقی ایران، پس از خودش، تأثیر زیادی داشته است.

فرامرز پایور، حسین تهرانی، حسن کسایی، داریوش صفوت، فرامرز پایور، غلامحسین بنان، علی تجویدی، همایون خرم، اسدالله ملک، رحمت‌الله بدیعی، ساسان سپنتا، ابراهیم قنبری مهر، اسماعیل چشم آذر، مهدی خالدی، مهدی مفتاح، حبیب‌الله بدیعی، بابک رادمنش، حسین خواجه امیری (ایرج)، اکبر گلپایگانی(گلپا)، پرویز یاحقی و فرهاد فخرالدینی از شاگردانِ ابوالحسن صبا هستند.

در تاریخ معاصر موسیقی ایران صبا نقشی چون نیما یوشیج در ادبیات را داشته و کارش با اقبال عامه مواجه شده بود. او نخستین هنرمندی بود که با ردیف‌های موسیقی ایرانی به صورت خلاق برخورد کرد و به پژوهش در این زمینه اصرار داشت. نهادینه کردن ویولن به منزله ساز ایرانی، وجهه بارز ابداع، ابتکار و جریان‌سازی از جمله اقدامات صبا بود که موجب تحول در موسیقی ایرانی شده است، تا جایی که می‌توان عصر او را دوران طلایی موسیقی ایرانی دانست.
کارشناسان و پژوهشگران، صبا را مجتهدی تمام عیار در عالم موسیقی می‌دانند و اعتقاد دارند امثال این هنرمند در قرن اخیر از انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کند.

ابوالحسن صبا در سال 1281 در تهران به دنیا آمد. پدرش، کمال‌السلطنه، پزشک، ادیب و دوست‌دار موسیقی بود. او سه‌تار می‌نواخت و اولین استاد پسرش بود.

صبا نزد میرزا عبدالله فراهانی، درویش خان و علی‌نقی وزیری تار و سه‌تار، نزد حسین هنگ‌آفرین ویولن، نزد حسین اسماعیل‌زاده کمانچه، نزد علی اکبرخان شاهی سنتور، نزد اکبرخان نی و نزد حاجی خان تنبک آموخته است.

صبا در جوانی به مدرسه کمال‌الملک رفت و نقاشی فرا گرفت. همچنین، در رشته‌هایی مانند سوهان‌کاری، نجاری، ریخته‌گری، معرق‌کاری و خاتم‌کاری مهارت کسب کرد که بعدها در ساختن آلات موسیقی به کار بست.

ابوالحسن صبا در سال 1302 در مدرسهٔ عالی موسیقی که علینقی وزیری بنیان گذاشته بود، مشغول به تحصیل شد. صبا در 22 سالگی دانشجوی ممتاز و تک‌نواز برنامه‌های مدرسهٔ عالی موسیقی شد و مورد احترام و تشویق استادان و دوستانش قرار گرفت. نخستین اثر ضبط‌ شده‌ صبا قطعه‌ زرد ملیجه بود که سال 1306 با ویولن اجرا کرد.

در سال 1306، علینقی وزیری ابوالحسن صبا را مأمور کرد تا در رشت مدرسه‌ای مخصوص موسیقی تأسیس کند. او نزدیک 2 سال در رشت ماند و در آنجا ضمن آموزش موسیقی، به روستاها و کوهپایه‌های شمال رفت و به جمع‌آوری آهنگ‌های محلی پرداخت و ارمغان‌هایی از این سفر به همراه آورد. آهنگ‌های دیلمان، رقص چوبی قاسم‌آبادی، کوهستانی و امیری مازندرانی یادگار این دوره از زندگی صبا است.

صبا در نواختن همه سازهای موسیقی ردیف دستگاهی، تبحر داشت و تمام سازهای ایرانی همچون سنتور، تار، سه‌تار، تنبک، نی، کمانچه، ویولن و نیز پیانو را در حد استادی می‌نواخت ولی ویولن و سه‌تار را به عنوان سازهای تخصصی خود برگزید. سپس در مدرسه عالی موسیقی به شاگردی علی‌نقی وزیری درآمد و تکنواز ارکستر او شد.

در سال 1319 که رادیو تهران تأسیس شد، صبا در رادیو به کار نوازندگی پرداخت ولی همچنان در هنرستان موسیقی مشغول آموزش و پژوهش در زمینهٔ موسیقی بود و در اواخر عمر نیز در منزلش کلاس موسیقی دایر کرده بود و به علاقه‌مندان آموزش می‌داد.

ابوالحسن صبا 40 سال فعالیت هنری داشت. در تمام رشته‌های موسیقی ایران و حتی سایر هنرها همچون ساختن ساز و نقاشی و ادبیات مهارت داشت، زبان انگلیسی می‌دانست و دانشنامه‌ای جامع از علم و عمل موسیقی ایرانی بود. مکتب نوین موسیقی ایرانی که از درویش خان آغاز شده بود با صبا به اوج رسید و شاگردان صبا نیز پیرو راه او شدند.

از صبا صفحات بسیاری حاوی تکنوازی‌ها و همنوازی‌های او منتشر شده‌ است که مهارت فوق‌العاده او را در نواختن ویولن نشان می‌دهد. همچنین نوارهای خصوصی بسیاری پر کرده که مرجع هنرجویان و گویای تسلط فوق‌العاده او در نواختن سه‌تار است.

از صبا، سه دوره آموزش ویولن، چهار دوره تعلیم سنتور، یک دوره تعلیم تار و سه‌تار منتشرشده و باقی آثار او هنوز منتشر نشده‌اند.

زندگی شخصی

صبا، در سال 1311 با یکی از شاگردان خود ازدواج کرد که حاصل این ازدواج، سه دختر به نام‌های غزاله، ژاله و رکسانا است.

ابوالحسن صبا، 29 آذر 1336 به علت نارسایی قلبی در 55 سالگی درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد. بعد از مرگ، بر طبق وصیت او، خانه‌اش در 29 آبان 1353، از سوی دانشکدهٔ هنرهای زیبا به موزه تبدیل شد. صبا نخستین موسیقی‌دان ایرانی است که موزه‌ای ویژه از او (منزل شخصی صبا) تأسیس شده و به نام خود او در خیابان ظهیرالاسلام تهران واقع است.

انتهای پیام/