کلاب‌هاوس چگونه می‌تواند الگوی پیام‌رسان‌های داخلی باشد؟/ فیلتر این پیام‌رسان شکست‌خورده و هزینه‌زاست| گفتگو با اکبر نصراللهی
اکبر نصراللهی در گفت‌وگو با تسنیم درباره پیام‌رسان کلاب‌هاوس معتقد است، این پیام‌رسان در انتخابات ۱۴۰۰ می‌تواند اثرگذار باشد اما پدیده نخواهد بود.
گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم_کلاب هاوس طی هفته‌های گذشته یکی از پر بحث‌ترین‌ها میان بخشی از جامعه کشور شده است و با حضور تعدادی از مسئولین کشوری همچون وزیر امور خارجه، وزیر ارتباطات و ... در این اپلیکیشن جدید؛ تعداد کاربران آن در کشور افزایش یافت تا جایی که صحبت‌های آقای ظریف طی هفته‌های گذشته با حضور چیزی حدود نه هزار نفر مخاطب در یک روم مواجه شد! و پس از آن ما شاهد صحبت مسئولین دیگر در این برنامه نیز بودیم.
خیلی‌ها به خاطر قابلیت گفت‌وگو محور بودن کلاب هاوس آن هم بدون محدودیت از آن تحت عنوان اینکه آیا می‌تواند پدیده انتخابات 1400 باشد یا نه یاد کردند که به همین خاطر برای بررسی همه جانبه این شبکه جدید ارتباطی در فضای مجازی به سراغ دکتر اکبر نصراللهی پژوهشگر علوم ارتباطات، استاد دانشگاه و از مدیران سابق بخش‌های خبری رسانه ملی رفتیم که در ادامه می‌خوانید:
*تلگرامی شدن انتخابات سال 92 و تاثیرگذاری آن غیرقابل انکار است
تسنیم: فضای کلاب هاوس در مقایسه با سایر شبکه های اجتماعی چگونه است و احتمالاً چقدر از این نرم افزار در کشور استقبال می شود؟
نصراللهی: کلاب هاوس مثل سایر اپلیکیشن‌ها و نرم افزارهایی است که در ایران وجود دارند و قبل تر در تحولات سیاسی به ویژه انتخابات از آنها استفاده شد و الان نیز استفاده می شود. ما در سال 92 با پدیده تلگرامی شدن انتخابات و سیاست مواجه شدیم و تلگرام توانست به انتخابات آن سال تاثیر بگذارد و این غیر قابل انکار است. چرا که این پدیده موجب شد انحصار تولید و انتشار اخبار و پیام ها تاحدود زیادی شکسته شود.
*اینستاگرام و پدیده ایسنتا لایو سال 96 انحصار تصویر را از صداوسیما گرفت
در سال 96 علاوه بر تلگرام ما با پدیده اینستالایو مواجه شدیم که انحصار تصویر را از صداوسیما گرفت چرا که تاقبل از آن امکان گفتگو و صحبت زنده تصویری با مردم در انحصار صداوسیما بود؛ اما در سال 96 این امکان برای کنشگران سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی برای مردم نیز فراهم شد. کنشگران جامعه بعد از این پدیده توانستند در هر مکانی که دوست دارند چه در حریم شخصی خود و چه فضای عمومی مردم را به مشارکت و رای دادن به کاندیدای مورد نظر خود ترغیب کنند.
ما از دهه 1996 با پیشرفت تکنولوژی‌های ارتباطی و تکثر و تعدد رسانه‌ها مواجه هستیم. در واقع از این دهه به بعد ما با یک پدیده به نام «پدیده ارتباط جمعی شخصی» مواجه شدیم. آن زمان ابتدا وبلاگ‌ها بود و مردم هنوز به شکلی که امروز رایج است تولیدکننده، توزیع کننده و مصرف کننده اخبار نبودند اما در عین حال می توانیم دهه 1990 را شروع پدیده ارتباط جمعی نام گذاری کنیم. تاقبل از این دهه مردم فقط مصرف کننده پیام‌ها بودند و نقشی در تولید آن نداشتند، اما از دهه 1990 به بعد به مدد پیشرفت تکنولوژی‌های ارتباطی و پدیده ارتباط جمعی شخصی مردم علاوه براینکه مصرف کننده بودند میتوانستند اخبار را تولید و توزیع کنند.
بنابراین مدل گردش اطلاعات عوض شد البته این مسئله به همینجا ختم نمی شود و با مرور زمان اپلیکیشن‌های جدیدی مثل اینستاگرام، توئیتر، تلگرام و فیس بوک این چرخه را کامل کردند. امروز دیگر هر کسی می‌تواند به مدد این برنامه‌ها خیلی ارزان و ساده با داشتن یک گوشی هوشمند هر فیلمی را با کیفیت بالا تولید کند و به عبارتی یک تلویزیون باشد.
جناح اصلاح طلب و فعالان رسانه‌ای خارج از کشور و همچنین معاندین خیلی از این ظرفیت استفاده کردند تا افراد موردنظرشان در انتخابات رای بیاورند. در سال 96 اصولگرایان و اصلاح طلبان از پدیده اینستالایو استفاده کردند؛ اما به دلایلی که اصلاح طلبان همیشه در بحث رسانه دست بالا را داشتند و ظرفیت‌های بالاتری برای استفاده از فضای مجازی دارند و همچنین همیشه برخلاف جریان رقیب از فضای مجازی حمایت کرده‌اند و موضع مثبتی داشتند؛ لذا توانستند در سال 96 در جریان انتخابات اثرگذار باشند و با استفاده از این ابزارها دوگانه جنگ و صلح را راه بیندازند. آنها آن زمان گفتند اگر نامزد مورد نظر ما رای نیاورد و نامزد طرف مقابل بیاید جنگ اتفاق خواهد افتاد.
*کلاب هاوس پدیده انتخابات 1400 نخواهد بود؛ اما می‌تواند تاثیرگذار باشد
تسنیم: آیا کلاب هاوس ظرفیت این را دارد که پدیده انتخابات 1400 ایران شود؟ این نرم‌افزار چه امتیازات و چه محدودیت‌هایی برای تبدیل شدن به چنین پدیده‌ای دارد؟
نصراللهی: در حال حاضر نمی‌توانیم بگوییم کلاب هاوس در انتخابات آینده چه میزان اثر دارد و پدیده انتخابات 1400 خواهد بود یا خیر ولی با توجه به ویژگی ها و محدودیت هایی که دارد پدیده انتخابات نیست اما می‌تواند اثرگذار باشد. آنچه مسلم است انتخابات 1400 با توجه به شرایط کرونایی کشور و تحولات سیاسی جاری نسبت به انتخابات قبلی مجازی تر است و با توجه به انتخابات 92 و 96 ، انتخابات ریاست جمهوری 1400، مجازی است؛ یعنی اگر پدیده انتخابات 92 را تلگرامی شدن سیاست بویژه انتخابات و انتخابات ریاست جمهوری 96 را شکست انحصار پخش تصویر با با پدیده ایستالایو ، بدانیم یقیناً این روند در انتخابات 1400 با کلاب هاوس تکمیل می شود و انتخابات بیش از قبل ، مجازی خواهد شد. چرا که مردم نمی‌توانند به علت کرونا، مثل گذشته در اجتماعات شرکت کنند، تبلیغات محیطی هم مثل گذشته نخواهد بود ؛علاوه بر این مصرف رسانه ای مردم و میزان آن هم تغییر کرده است و کاربران بیشتر وقتشان را در فضای مجازی می‌گذرانند و به همین خاطر بی تردید انتخابات 1400،انتخابات مجازی خواهد بود.
اما کلاب هاوس می‌تواند ظرفیتی باشد که ظرفیت‌های رسانه‌های قبلی فضای مجازی را تکمیل کند و به طور حتم جناح چپ و راست درصورت فیلتر یا مجاز بودن ، از مجموعه این ظرفیت‌ها یعنی اینستاگرام، توئیتر، تلگرام و ... استفاده حداکثری خواهند کرد و همین الان نیز ما شاهد بروز و دیده شدن شعارهای انتخاباتی برخی افراد در این فضا هستیم. به همین خاطر فضای کلاب هاوس از همین الان مورد استفاده کنشگران سیاسی قرار گرفته است و در هفته های باقیمانده با استفاده بیشتر نامزدها و طرفداران شان ، گفتمان های انتخاباتی و سیاسی ،عمق بیشتری پیدا خواهند کرد .
تسنیم: نقاط ضعف کلاب هاوس چیست؟
نصراللهی: دلیل من برای پدیده نشدن کلاب هاوس در انتخابات این است که این برنامه اگر چه محل قرار برای گفتگو در سطح وسیع نسبتا نخبگانی و جریان ساز است و انحصار گفتگوهای صوتی را که تا قبل از آن در اختیار صداوسیما بود شکسته است اما درعین حال این اپلیکیشن فعلاً برای گوشی‌های آیفون طراحی شده است و بسیاری از فعالان مجازی ایرانی نمی توانند حتی اگر بخواهند از آن استفاده کنند بنابراین عرضه نشدن نسخه اندرویدی و تعداد محدود کاربران، همچنین بدون تصویربودن و متن محور نبودن آن برخلاف سایر آپ ها، نبود امکان بازنشر و ذخیره مستقیم مباحث اتاق های گفتگو ، احتمال فیلتر شده در ایران و فاصله کم باقی مانده تا زمان برگزاری انتخابات موجب شده است ،تا در خوشبینانه ترین پیش بینی ،بگوییم این اپ در حد خود اثر گذار است اما پدیده انتخابات نخواهد بود.
علاوه بر این، در حال حاضر بیشترین افرادی که در این برنامه حضور دارند افراد سلبریتی هستند که قبل‌تر سرمایه اجتماعی داشتند و حالا می‌توانند صحبت کنند. همچنین بقیه افراد حاضر امکان کمتری برای صحبت کردن در کنار افراد شاخص تر و مشهور دارند که البته این کار مهندسی شده هم هست و به هرکسی اجازه صحبت داده نمی‌شود.
تسنیم: کم کاری و ضعف صداوسیما در تبدیل شدن به رسانه مرجع به دلیل گسترده بودن و امکاناتش، چه نقشی در پررنگ شدن کلاب هاوس و سایر اپلیکیشن های فضای مجازی دارند؟
نصراللهی:صدا و سیما سال ها قبل از کلاب هاوس رادیو گفتگو را تاسیس کرده است که در می توان گفت همان کلاب هاوس فعلی است اما به دلایل مختلف این رادیو نه تنها به گونه ای کار نکرده است که کنشگران مختلف بویژه سیاسی حس کنند، تریبون دارند و از ظرفیت های مشابه احساس بی نیازی کنند بلکه چند روز قبل منفعلانه یکی از گفتگوی کلاب هاوس را زنده پوشش داده است؛ این موضوع در فرصت دیگر قابل بحث است اما معتقدم نباید مقصر همه کاستی ها و ضعف‌ها ی فعلی رسانه ای را ، صداوسیما بدانیم. حتماً ساختار صداوسیما قدیمی است و افرادی که در رده‌های مدیریتی کار می‌کنند نگاه محافظه کارانه دارند و واقعیت های تحولات محیطی و تغییرات در آرایش رسانه ای و مصرف رسانه ای مخاطبان را یا نمی دانند و یا به آن اهمیت نمی دهند صداوسیما در تراز انقلاب اسلامی و در حتی در مواجهه با تعرض رسانه ای دشمن بازدارنده نیست ، وضع موجود را خوب نمی شناسد، از تجربیات گذشته خود استفاده نمیکند و توانایی پیش بینی آینده و جسارت مداخله را ندارد
صدا و سیما در گفتمان سازی و برگزاری گفت‌وگوهایی که با حضور افراد داخل نظام، گروه‌ها و جناح‌های داخل نظام حرفشان را بزنند نقش دارد. حتی معتقدم نظام آن قدر قوی و حق است که حتی اگر به مخالفان هم تریبون داده شود ،مشکلی ایجاد نمی شود .صدا و سیما نتوانست گفتمان سازی کند بنابراین گفتمان‌های سرکوب شده و شکست خورده و ناامید را جذب ظرفیت های رسانه ای کرده است که در اختیار کشور نیست .
*اگر صداوسیما امکان گفتگو در موضوعات مختلف را فراهم می‌کرد این فرصت از کلاب هاوس گرفته می‌شد
اگر صدا و سیما این بستر را فراهم می‌کرد که افراد مختلف در موضوعات مختلف حرفشان را بزنند، هم نظام این فرصت را داشت و هم این فضا و فرصت از کلاب هاوس و سایر اپهای دیگر گرفته می شد. البته صدا و سیما رادیو گفت وگو را تاسیس کرده پیشرفت‌هایی بوده که قابل تقدیر است اما همان طور که گفتم خیلی موفق نبوده است.
با وجود مشکلاتی که در مورد صدا و سیما اشاره شد، مجموعه ظرفیت‌های رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران را در فرصت سازی برای شکل‌گیری اپ هایی مانند کلاب هوس هم بی تقصیر نیستند . محافظه کاری، نداشتن جسارت، حفظ وضع موجود، نگاه به حال، کم توجهی به رسانه‌های رقیب، توقع بیش از حد و غیرواقعی از خود و مخاطب، غفلت از نیازها و دسترسی های مخاطبان،هم افزا و مکمل نبودن، نگاه نقطه ای و رویدادی به موضوعات راهبردی و روندی، اقدامات اداری، پسینی، تاخیری و غیربازدارنده، محدود به صدا و سیما نیز و ویژگی های مشترک همه ساختار رسانه‌های رسمی و فرهنگی کشور است.
اگر بخواهیم همه تقصیرها را گردن صدا و سیما بیندازیم درست نیست، مجموعه ظرفیت‌های رسانه‌ای و مدیریتی دولت و کشور در این زمینه مقصرند. کشور بخش‌های متولی ظرفیت‌سازی و رسانه‌ای کم ندارد. حوزه‌های علمیه ، وزارت ارشاد،وزارت ارتباطات ،مرکز ملی فضای مجازی ،شورای عالی انقلاب فرهنگی، سازمان تبلیغات، دانشگاه‌ها، وزارت آموزش و پرورش ،خبرگزاری‌های مختلف همه ظرفیت‌های نظام در این بخش هستند و برای نظام هزینه دارند، هر کدام گزارش دهند چه کار کردند؟ وقتی نیاز مردم در زمینه‌های خبررسانی، سرگرمی، تفریحی اعتقادی و نظارتی تامین ، یا به موقع تامین نمی‌شود یا یک طرفه تامین می شود ، زمینه برای رشد کلاب هاوس یا اپ های دیگر و در واقع ظرفیت رسانه ای برای دشمن و رقیب فراهم می شود.
** کلاب هاوس چگونه می‌تواند الگوی پیام‌رسان‌های داخلی باشد؟
تسنیم: نکته‌ای اگر دارید در پایان مصاحبه بفرمائید؟
نصراللهی: کلاب هوس در مارس 2020 راه اندازی شد. در دو ماهه اول فقط 1500 کاربر داشته و ارزش دارایی و بازار آن هم در حد 100 میلیون تومان بود. در عرض 8 ماه ارزش دارایی آن شد یک میلیارد تومان و کارمندان آن هم که دو و سه نفر بودند به 9 یا 10 نفر افزایش یافت. این مدل، می‌تواند الگویی برای مرکز ملی فضای مجازی و صاحبان اپلیکیشن‌های دیگر در حوزه فعالیت‌های مجازی و رسانه‌ای باشد که اینقدر غر و نق نزنند که حاکمیت و دولت حتما باید به ما پول دهد که کار کنیم و وظیفه خود را انجام دهیم. از آن طرف دولت و حاکمیت وظیفه اداری و عقلی دارند از اپلیکیشن‌های داخلی به موقع حمایت کافی کنند.
نکته دوم، آقای ظریف وزیر امور خارجه در 12 فروردین، آقای صالحی در 13 فروردین و شب‌های بعد آقای مطهری، آقای جهرمی و دیگر کنش گران رسمی دولت و حاکمیتی با حضور خود در این فضا، وزن زیادی به کلاب هوس دادند و این حضور یک نوع پیشتیانی برای این اپلیکیشن خارجی بوده است. نمی‌خواهم بگویم از اپها و نرم افزارهای جدید استفاده نشود اما ای کاش مسئولین حاکمیتی و دولتی همان وزن و اعتباری که به اپ های خارجی می‌دهند، به اپهای داخلی هم دهند و با حضور در این اپها و حمایت‌های مستقیم و غیر مستقیم، هم وظیفه ملی خود را ادا کنند و هم این بهانه را که حمایت نشدیم از آنها بگیرند.
نکته دیگر، بعضا اقداماتی که در دولت و حاکمیت درباره رسانه‌ها و فضای مجازی گرفته می‌شود به صورت تاخیری است. یعنی مجموعه ظرفیت‌های نظام و آنهایی که مسئول هستند باسادگی و بی تفاوتی اجاره می‌دهند این اپها جا بیفتد و بعد دنبال مدیریت و فیلتر شدن آنها می افتند که این مسئله هزینه را بالا می برد. ای کاش مسئولین مختلف هر تصمیمی که می خواهند بگیرند را قبل از جا افتادن آن اپ و وابستگی مردم به آن انجام دهند، چون آن موقع هزینه فیلتر شدن آن هم بالا می رود.
** فیلتر کلاب‌هاوس شکست‌خورده، دیر و هزینه‌زا است
مثلا درباره تلگرام؛ به نظر من یک ظرفیتی استثنایی برای افراد ارزشی و مسئول در این فضا ایجاد شده بود که یک دفعه دسترسی‌ها فیلتر شد و بعد مجدد همه برگشتند. این رفتار هزینه را برای نظام بالا می برد. اگر تلگرام به موقع فیلتر می شد، یعنی قبل از اینکه مردم وابسته شوند و قبل از اینکه کسب و کار مردم در آن شکل بگیرد، حتما فیلتر آن می‌توانست موفق باشد. درباره کلاب هوس هم همین است. اگر بخواهد فیلتر شود این اقدام با تجربه قبلی شکست خورده، دیر و هزینه‌زا است.
اگر کنشگران دولتی و حاکمیتی حضور مستمر، آگاهانه و برنامه ریزی در فضای مجازی داشته باشند، می‌توانند حتی از ابزاردشمن علیه خودشون بهره برداری و تهدید را به فرصت تبدیل کنند اما اگر بخواهند حضور ناآگاهانه، بدون برنامه ریزی و غیر هوشمندانه و تاخیری داشته باشند مطمئناً این عرصه و فضا دست معاندان، مخالفان و افراد غیر مسئول می‌افتد و ضرر و هزینه دیگری متوجه کشور می‌شود.
نکته چهارم، کلاب هوس یک نکته در خور تامل درباره خبرنگاران بی. بی. سی، اینتر نشنال و سایر رسانه های معاند و فعالان اپوزسیون در خارج از کشور دارد. وقتی بی.بی .سی در سال 87 تاسیس شد افرادی در تاسیس آن حضور داشتند که از مسئولان دولت وقت و روزنامه نگاران رسانه های عمدتا تعطیل شده بودند. آقای رمضان نژاد که معاون مطبوعاتی ارشاد بود. برخی از روزنامه‌نگاران روزنامه‌های زنجیره‌ای که تعطیل شده بودند هم به این جمع اضافه شدند. برخی از افراد از صدا وسیما در آن حضور داشتند و در واقع افرادی در این شبکه حضور یافتند که اطلاعات میدانی و روز ایران را داشتند.گوینده‌ها، مجریان و مدیران بی. بی. سی در ابتدای امر و تاسیس افرادی بودند که اطلاعات روز ایران را داشتند و توانستند با استفاد از این ظرفیت در سال‌های ابتدایی اثر گذار و موفق باشند.
*امکان کلاب هاوس به دسترسی اپوزیسیون و فعالان رسانه‌ای خارج از کشور به اطلاعات درجه اول ایران
الان بعد از گذشت 12 سال آنها اطلاعات میدانی ایران را ندارند، لذا یک مقدار دچار مشکل و ضعف شدند. کلاب هوس این امکان را برای اپوزیسیون و فعالان رسانه ای خارج از کشور که فراهم کرده که بتوانند در اتاق‌هایی که همزمان روزنامه نگاران و مسئولان ایرانی حضور دارند حضور داشته و بحث و گفت وگو کنند و اطلاعات درجه اول و روز ایران را داشته باشند. این یک نکته قابل تامل درباره این اپ است و نمی‌خواهم بگویم این فضا کلا منفی است. یعنی این فضا فرصتی را برای آنها فراهم کرده است که بتوانند اطلاعات خود را تکمیل کنند و ارتباط مستقیم با خبرنگاران و مسئولان ایرانی داشته باشند زیرا قبل از این این ارتباط مستقیم و آشکار نبود. یعنی خبرنگاران بی.بی.سی خیلی آشکار نمی توانسند با خبرنگاران ایرانی و مسئولان ایرانی صحبت کنند.
*کلاب هاوس امکان موج سازی و شبکه سازی را برای برخی جناح‌ها فراهم کرده
به نظر من کلاب هاوس این امکان برای برخی جناح ها و جریان های سیاسی ایجاد کرده که هم بتواند موج سازی و شبکه سازی کرده و قدرت بسیج کنندگی خود را در رسانه های اجتماعی به نمایش بگذارند و هم بتوانند، گفتمان‌های قبلی و شکست خورده ، سرکوب شده و یا به حاشیه رفته را عمق دهند و مطرح کنند. از طرف دیگر سرشبکه و افرادی که می‌توانند به عنوان سرپل عمل کنند را مجددا وارد میدان کرده و جان تازه‌ای به این افراد که مقداری به حاشیه رفتند، ببخشند. این مسئله حتما می‌تواند در انتخابات 1400 و مشارکت تاثیرگذار باشد اما نکات قابل تاملی دارد که باید به آن توجه کرد لذا باید با آن هوشمندانه، آگاهانه و با برنامه ریزی رفتار کرد. نه اینکه از آن ترسید و خیلی بزرگش کرد؛ یعنی وزن زیادی به آن داد و نه اینکه نسبت به این اپها بی تفاوت بود.
انتهای پیام/