میراث ناملموس ماه رمضان| «نون‌پوشی» و «گره‌گشو» در فرهنگ مردم جنوب
ماه مبارک رمضان در آیین‌های سنتی مردم کشور آمیخته شده است خود به فرهنگی مجزا و تاریخی تبدیل شده است که در هر گوشه از کشور به صورتی خاص به آن پرداخته می‌شود.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ میراث فرهنگی را نباید تنها به بناها و اشیای تاریخی قابل لمس خلاصه کرد، آنچه از آداب و رسوم، اصطلاحات، زبان‌ها، گویش‌ها، بازی‌ها، موسیقی، ادبیات شفاهی، هنرهای اجرایی، مراسم، جشن ها و آیین‌های دینی هر ملتی بر جای می‌ماند به عنوان میراث ماندگار آنها تلقی می‌شود. میراثی که اگر چه قابل لمس نیست اما بخش زنده‌ای از تاریخ محسوب شده و با عنوان میراث ناملموس شناخته می‌شود.
ماه رمضان در روزمرگی‌های زندگی ایرانی-اسلامی از سالها قبل در اقصی نقاط کشور آیین‌های مختلفی را به همراه داشته است و حالا تبدیل به میراث ناملموس ایرانی‌ها در شهرهای مختلف شده است. به مناسبت ماه مبارک رمضان آیین‌های مختلف ماه رمضان در ایران را که حالا با عنوان میراث ناملموس کشور شناخته میشوند مرور می‌کنیم:
هر شهر و استانی به فراخور موقعیت جغرافیایی و تناسبات فرهنگی متفاوتی که دارد در ماه رمضان از آیین‌های مختلف و متفاوتی هم برخوردار است. یکی از آیین‌های قدیمی که در استان بوشهر به عنوان میراث ناملموس ماه رمضان شناخته می‌شود، آیین «نون پوشی» و «گره‌گشو» است. این آیین‌ها نشانه گره‌خوردگی خرده فرهنگ‌ها با مذهب و اعتقادات دینی مردم است. این آیین‌ها سابقه‌ای طولانی و تاریخی در بین مردم این منطقه دارد و همچنان پابرجاست و در ماه مبارک رمضان احیا می‌شود.
آئین «گره گشو» آئینی سنتی مذهبی است که در شب میلاد کریم اهل بیت، حضرت امام حسن مجتبی (ع)، مصادف با پانزدهم ماه مبارک رمضان است که البته در برخی روستا‌ها در روز چهاردم هم اجرا می‌شود.
بیشتر مخاطب این مراسم کودکان و نوجوانان هستند، البته مقدمات اجرایی و برپایی آن با پشتیبانی بزرگسالان انجام می‌شود تا این جشن به زیبایی در شب میلاد امام حسن (ع) برگزار شود. قدمت برگزاری این مراسم در بوشهر آنقدر زیاد است که در زمان برگزاری تمام بزرگسالان و پیرمردها هم در آن به یاد ایام کودکی خود می‌افتند.
در این آیین مذهبی کودکان و نوجوانان کیسه‌های زیبایی به همراه خود دارند و با این کیسه‌ها به خانه‌های اطراف سر می‌زنند، اهالی این منازل هم وقتی با درخواست شیرینی و شادباش کودکان مواجه میشوند از آنان پذیرایی کرده و چیزی برای انداختن داخل کیسه به کودکان می‌دهند.
این بازدید و دریافت شادباش توسط کودکان با خواندن اشعار قدیمی هم همراه است و در این خوانش بیان می‌شود: «گره گشو سرت بشور، با آرد شو». سپس صاحبخانه تنقلاتی به کودکان داده و آنها این تنقلات را داخل کیسه‌های رنگارنگ خود می‌ریزند.
این حرکت نمادین از یک فلسفه دینی نشأت گرفته و به کریم بودن امام حسن مجتبی (ع) باز می‌گردد. در واقع حرف از کرامت و بخشندگی است که فرهنگ هدیه دادن و هدیه گرفتن را در فضای سرد جوامع امروزی زنده نگه می دارد و اعتقادی هم در پی آن وجود دارد که همین فرهنگ باعث می‌شود گرهی از مشکلات پیش روی خانواده‌ها باز شود.
در واقع نام این آیین که «گره‌گشو» است همان مفهوم گره‌گشایی را به همراه دارد و فرهنگ بخشندگی مستتر در این حرکت باعث می‌شود تا برکت به زندگی خانواده‌ها بیاید. کودکان هم بعد از دریافت هدیه از خانواده‌ها به نشانه تشکر و قدردانی این جمله را ادا می‌کنند: «خونه گُچی پُرِهمه چی».
البته این ماجرا روی دیگری هم دارد و اگر صاحبخانه به درستی از کودکان استقبال نکند چیزی به آنها ندهد با اشعار دیگری مواجه می‌شود، مانند: «خونه شلی، هیچ توش نبی» و یا «خونه گدا هیچی ندا».
با این مراودات آیینی از یک طرف کودکان جسارت حضور موثر در اجتماع محلی را پیدا می‌کنند و با استقبالی خوشایند مواجه میشوند تا نقش مثبتی در جامعه پیدا کنند و از طرف دیگر خانواده‌ها با مهر و بخشندگی احساس رضایت و خوشایندی پیدا کرده و گره از مشکلاتشان باز می‌شود.
اما آیین دیگری که در این مناطق رایج است آیین «نون پوشی» است. این آیین در واقع نوعی نذر مذهبی است که مادران برای فرزندان خود ادا می‌کنند.
اگر فرزندی بیمار باشد و یا مادری صاحب فرزند نشود این نذر برای‌آنها ادا می‌شود. آیین «نون پوشی» اغلب در جوار اماکن مقدس مانند منبر امام حسین(ع) یا گهواره نمادین حضرت علی‌اصغر (ع) و یا حتی اماکن متبرکه مانند امامزاده، قدمگاه‌ها یا مسجد برگزار می‌شود.
در این آیین بعد از شفا یافتن فرزندان و یا صاحب فرزند شدن مادران کودک را در جایی خوابانده و زیر سر او نان می‌گذارند و به اصطلاح او را نان پوش می‌کنند سپس نان‌ها را به همراه حلوا و مسقطی پیچیده و تقسیم می‌کنند.
در این مراسم که تنها زنان و کودکان حضور دارند نان‌ها برای چند لحظه بر بدن کودک شفا یافته و یا کودک تازه متولد شده با ذکر سلام و صلوات پوشیده می‌شود، که البته از سال گذشته به دلیل شیوع کرونا اجرا نشده است.
استفاده از نان برای اجرای این آیین به دلیل قداست نان در فرهنگ دینی و سنتی مردم است.
دو آیین «نون‌پوشی» و «گره‌گشو» به عنوان میراث ناملموس ماه مبارک رمضان در کشور به ثبت رسیده‌اند و در فهرست آثار ملی قرار گرفته‌اند، البته گره‌گشو در برخی مناطق با نام‌های دیگری هم مشهور است و از این آیین با عنوان‌هایی چون گرگعیان، گرگیعان، گرنگعوه یا قرقیعان یاد می‌شود.
شهرهایی هم که این آیین‌ها بیشتر در آن برگزار میشوند شامل: دیلم، گناوه، بوشهر، دیر، کنگان و عسلویه است، اما منحصر به این مناطق نیست و در خوزستان و هرمزگان و حتی برخی کشورهای عربی خلیج فارس از جمله عمان، امارات، بحرین، قطر، کویت و عربستان اجرا می‌شود.
البته اجرای این آیین های مذهبی هم تحت‌الشعاع شیوع بیماری کرونا قرار گرفته‌اند و اگر برگزار نمی‌شوند وظیفه رسانه‌ها و بزرگان محل زنده‌نگه‌داشتن این فرهنگ بین مردم محلی است. دایره برگزاری آنها هم به خانواده‌ها محدود شده‌است.
انتهای پیام/