تخریب میراث فرهنگی ایران ـ ۸|گذری بر حال ناخوشایند این روزهای "گذرخان" قم / بازارچه ۳۰۰ ساله‌ای که دیگر سقف ندارد
گروه استانها ـ بازار قدیمی گذرخان با ۳۰۰ سال تاریخچه قدیمی این روزها سقف آن تخریب و براثر بی‌توجهی به حال خود رها شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، اگر در تقویم تاریخی یک جستجوی سرانگشتی داشته باشیم 18 آوریل مصادف با روز جهانی « بناها و محوطه‌های تاریخی» نامیده می‌شود که شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) در سال 1982 به یونسکو پیشنهاد کرد که این روز به‌عنوان «روز بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی» نام‌گذاری شود و ماندگار بماند بناهایی که از گذشتگان برای ما به یادگار مانده و مایه افتخار و عزت ملی است.
در شهر کریمه اهل‌بیت علیه‌السلام که مقصد سالانه بیش از 20 میلیون گردشگر داخلی و خارجی قبل از بحران کرونا بود، بناها و محوطه‌های تاریخی منحصربه‌فردی وجود دارد که به دلیل عدم اطلاع‌رسانی، بسیاری از این ظرفیت‌ها حتی برای خود قمی‌ها ناشناخته هستند .
روز بناها و محوطه‌های تاریخی در شهر گردشگر پذیری مانند قم در سکوت رسانه‌ای قرار دارد، هرچند بحران کرونا و وضعیت کرونایی قم مانع از برگزاری یک وبینار فرهنگی می‌شود ولی می‌توان از طریق رسانه‌های جمعی و فضای مجازی ظرفیت‌های تاریخی شهر کریمه را معرفی کرد.
با این مقدمه قصد داریم از یک محوطه و بنای تاریخی منحصربه‌فرد استان صحبت کنیم؛ «گذرخان» بازاری قدیمی که قدمت 300 ساله دارد و تا قبل از بحران کرونا محل گذر گردشگران و زائران عراقی و خارجی بود، گذری که از خیابان انقلاب یا همان چهارمردان که ازجمله خیابان‌های تاریخی قم به شمار می‌رود به سمت آستانه امتداد دارد.
بازاری بسیار قدیمی و زیبا که در جوار بارگاه حضرت معصومه (س) و مرکز شهر قم قرار دارد ولی براثر بی‌توجهی این روزها حال خوشی ندارد، سقف و برخی قسمت‌های این بازار تخریب و نیاز به بازسازی و مرمت دارد و انگار گوش شنوایی برای این درد وجود ندارد.
شاید کم‌تر زائری باشد که به‌محض ورود به قم و زیارت، گذرش به این بازار تاریخی نیفتاده باشد. گذرخان معبری است با عرض کم‌تر از 4 متر که در دو طرف آن حدود 100 مغازه مختلف وجود دارد و صاحبان بیشتر این مغازه‌ها بیشتر عرب‌زبان هستند که به عبارتی می‌توان گفت این گذرخان برای عرب‌ها بیشتر از خود قمی‌ها آشناست.
گذرخان تا قبل از شیوع کرونا پاتوق مهم گردشگران و زائران خارجی ازجمله عراقی بود و زمانی جای سوزن انداختن در این بازار نبود ولی سقف این بازار که قدمتی 300 ساله دارد ریزش و تخریب‌شده و نیاز به همت و توجه میراث فرهنگی استان دارد
گذری که رو به فراموشی رفته است
در ابتدای ورود به گذرخان همان بازار معروف و قدیمی قم تابلویی چشم‌نوازی می‌کند که این گذر قدمتی 300 ساله دارد و گویا جزء آثار ملی است. در کنار این گذرخان مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی در ضلع شرقی میدان آستانه وجود دارد اما با وجود این قدمتی که دارد و حضور یک یا دو مرکز فرهنگی، علمی و دینی توجهی به مرمت و بهسازی آن نشده است .
اما جدای از بی‌مهری به نما و محوطه‌های تاریخی این بازار، به جنبه‌های فرهنگی آن نیز توجهی نشده است، درحالی‌که این بازار در جوار حرم مطهر و مرکز شهر قرار دارد و یک گذر تاریخی است و می‌تواند بازخورد فرهنگی برای قم به همراه داشته باشد. اما متأسفانه تا قبل از بحران کرونا که قم میزبان گردشگران خارجی بود این بازار با آسیب‌های فرهنگی هم روبرو بود .
در داخل این بازار چند مرکز اقامتی برای مسافران داخلی و خارجی هم وجود دارد که اگر در چندین مغازه آن امکان فروش صنایع‌دستی و برندهای ویژه استان مانند سوهان در آن وجود داشت گردشگران بیشتر با صنایع‌دستی قم آشنا می‌شدند.
برای این بازار هیچ اقدامی در زمینه مرمت و بازسازی صورت نگرفته است و تنها اخیراً کف سازی آن از سوی شهرداری صورت گرفته که می‌توان گفت به چهره نازیبای این بازار جلوه مناسبی بخشیده است، اما سقف این بازار تخریب و اگر بارندگی‌هایی صورت گیرد ممکن است وضعیت آن بحرانی‌تر شود.
گلایه بازاری‌های گذرخان از تخریب سقف
یکی از بازاری‌های گذرخان که در ابتدای گذرخان مغازه سوهان و زعفران دارد می‌گوید: سقف گذرخان تخریب‌شده است و با حداقل بارندگی آب از سقف مغازه‌ها چکه می‌کند و مایحتاج ما را خراب می‌کند. این بازار قدمت بسیاری دارد و در تیررس گردشگران خارجی است و باید بیشتر موردتوجه مسئولان میراث فرهنگی قرار گیرد.
محمد عامری می‌افزاید: کل بنای این بازار قدیمی نیاز به بازسازی دارد، این بازار پاتوق گردشگران خارجی و حتی داخلی است و مجاورت آن با حرم مطهر باید بهانه‌ای برای توجه بیشتر و زیباسازی آن باشد ولی متأسفانه با بی‌مهری روبرو است.
یکی دیگر از بازاریان این گذر که 30 سال در کار فروش عما و قبا است بیان می‌کند: حتی کف این بازار نیز مشکلاتی دارد و ما با پیگیری مستمری که داشتیم توانستیم کف بازار را از سوی شهرداری قم سنگ‌فرش نماییم .
محمد ناصری اظهار می‌کند: درحالی‌که در شهرهای گردشگر پذیر دیگر مانند شیراز و مشهد اهمیت بسیاری به بازارهای قدیمی داده می‌شود ولی متأسفانه این بازار با قدمت بیش از 300 ساله با بی‌توجهی روبرو است. هرچند در جوار حرم مطهر قرار گرفته و چند مرکز فرهنگی و دینی هم در نزدیک این بازار قرارگرفته‌اند که حداقل به خاطر طلاب خارجی هم که شده فکری برای این بازار قدیمی شود.
یک شهروند بازنشسته فرهنگی نیز عنوان می‌کند: مسئولان مطلع هستند این بنا از مکان‌های تاریخی است ولی نسبت به آن بی‌توجه هستند. سقف بازار و حتی کل بازار فرسوده شده است و این درحالی بوده که جز، آثار تاریخی است و باید بیشتر به آن توجه شود. سقف بازار تخریب و با یک بارندگی ممکن است کل بازار را با بحران روبرو کند که از مسئولان میراث فرهنگی درخواست داریم سقف بازار را مرمت و بازسازی کنند.
برای یک گزارش میدانی کل بازار را بررسی می‌کنم. زمانی این بازار از وجود زائران مملو بود و بیشتر مشتریان آن گردشگران خارجی و زائرانی بودند که با ورود به این بازار، خرید و یا در مسافرخانه‌های این بازار اقامت داشتند و اکنون با بحران کرونا این بازار خلوت شده و گرد فراموشی آن بیشتر احساس می‌شود، درحالی‌که با یک ایده و نوآوری و یک اقدام زیباسازی می‌توانست به یک مسیر تاریخی و فرهنگی و همچنین گردشگری تبدیل شود.
از ابتدا تا انتهای این بازار بیش از 100 مغازه موجود است که محصولات متنوعی برای خرید عرضه می‌کنند، شاید یکی از مزیت‌های این بازار نیز همین تنوع محصولات است که به افراد این فرصت را می‌دهد در مدت‌زمان کوتاهی بتوانند مواد غذایی روزمره و مایحتاج خود را تهیه کنند.
در گذرخان از قصابی گرفته تا ماهی‌فروشی، میوه و سبزی فروشی، خرما، عسل، گیاهان دارویی، ترشی‌فروشی، چند مغازه لباس‌فروشی، خشکبار، شیرینی فروشی، چندین چای‌خانه سنتی با غذاهای مخصوص عربی و چندین سوپرمارکت حتی چند مغازه موبایل فروشی و کتاب‌فروشی و همچنین 5مهمانسرا وجود دارد.
اما در دل این بازار که به نام گذرخان شهرت دارد بناهای تاریخی دیگری ازجمله گرمابه پاکنژاد که از گرمابه‌های قدیمی شهر قم است که چند سال قبل فعال بود ولی اخیراً با تخریب روبرو شده قدمت آن به 100 سال می‌رسد.
طبق مصاحبه‌های میدانی از قدیمی‌های بازار مشخص می‌شود این گرمابه زمانی بزرگان تشیع و دینی و علمی مانند آیت‌الله اشتهاردی و آیت‌الله بروجردی و همچنین عالم دینی و فقیه مهم شیعه آیت‌الله بهجت استحمام می‌کردند.
لزوم پاسخگویی میراث برای کم‌کاری‌ها
حال از میراث فرهنگی سؤال می‌شود حیف این بنای تاریخی نیست که عطر بوی بزرگان دینی ما هم در آن یادگار مانده چنین با بی‌توجهی به حال خود رها شود ؟
این در حالی بوده که در استان یزد بازارهای تاریخی آن با توجه به مرمت و بهسازی مستمر بیشتر از مجتمع‌های تجاری و کلاسیک امروزی موردتوجه گردشگران قرار گرفته است، چراکه با یک زیباسازی و بازسازی عاملی برای جذب گردشگری شده است. اما در شهر کریمه اهل‌بیت علیه‌السلام که مآمن زائران و مجاوران این بانوی گرامی است بناهایی وجود دارد که رو به فراموشی قرار گرفته است .
گفتنی است گذرخان در ضلع شرقی خیابان ارم قرار دارد و تاریخ آن متعلق به سده‌های دوره‌های تاریخی بعد از اسلام است که این اثر در 25 آبان ماه سال 87 با شماره ثبت 23647 در زمره آثار ملی کشور قرار گرفت که این روزها سقف و قسمت‌هایی از آن فرسوده و نیاز به توجه دارد.
انتهای پیام/454/ش