دردسرهای کرونا برای بازار نشر افغانستان/ میزان صادرات کتاب ایران به همسایه شرقی کاهش یافت

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کمتر کسب و کاری است که تحت تأثیر شیوع ویروس کرونا در یک سال و چند ماه گذشته مجبور نشده باشد با بیم و امید به کار خود ادامه دهد. در این میان، صنعت نشر نیز متأثر از شرایط جدید، با چشم تردید به آینده می‌نگرد. 

صنعت نشر جهان در یک سال اخیر با موانع و مشکلاتی چون تعدیل نیرو، کاهش بی‌سابقه فروش، تعطیلی کتابفروشی‌ها و ... مواجه بوده است، اما در این میان بسیاری از کتابفروشی‌ها و ناشران راه چاره را در استفاده از ابزارهای جدید برای فروش و توزیع کتاب دانستند و به کار گرفتند. این مسئله اما برای بازار نشر کشورهایی مانند ایران و افغانستان که تمایل به روش سنتی دارد، کمی متفاوت بود. همین مسئله سبب شد تا بسیاری از ناشران در ماه‌های نخست شیوع ویروس کرونا، زمان را از دست داده و گاه از مخاطبان خود جا بمانند.

شرایط در بازار نشر افغانستان اما کمی پیچیده‌تر از ایران است. عدم وجود زیرساخت‌های لازم برای استفاده از ظرفیت نشر دیجیتال، سبب شده تا ناشران مجبور باشند در شرایط فعلی نیز به شیوه سنتی عمل کنند. نادر موسوی، مدیر انتشارات آمو و نماینده نشر تاک در ایران، از جمله فعالان حوزه نشر افغانستان است که حوزه کاری خود را ادبیات افغانستان تعریف کرده است. موسوی در گفت‌وگویی با تسنیم از تأثیر منفی شرایط پساکرونا بر میزان فروش کتاب، چاپ آثار و خلل در توزیع کتاب‌ها می‌گوید. او همچنین در بخشی از صحبت خود به کاهش میزان صادرات کتاب از ایران به افغانستان اشاره کرد؛ این در حالی است که بخش قابل توجهی از بازار نشر افغانستان از طریق این آثار تأمین می‌شود. گفت‌وگوی تسنیم با این ناشر افغانستانی را می‌توانید در ادامه بخوانید:

*تسنیم: آقای موسوی، نشر ایران در یک سال گذشته تجربه عجیب و غریبی را پشت سر گذاشت. شرایطی که کرونا برای صنعت نشر ایران به وجود آورد، شرایطی بود که قبلاً تجربه نشده بود. با توجه به آمار منتشر شده، میزان عناوین کتاب‌ها کاهش داشته و حتی برخی از ناشران، تصمیم گرفتند که کتاب‌های چاپ اولی کمتری داشته باشند تا به اصطلاح از خواب سرمایه جلوگیری کنند. این روزها برای شما به عنوان یکی از ناشران فعال در حوزه نشر افغانستان به چه صورت گذشت؟

نشر تاک که ما نمایندگی آن را برعهده داریم و نشر آمو، فعالیت خود را در حوزه شعر و داستان افغانستان تعریف کرده و از سال 96 سعی کرده تا آثار خوب و ارزشمند در این زمینه را منتشر کند که مخاطبان خود را نیز داشت. اما امسال به دلیل شرایطی که کرونا بر صنعت نشر ایجاد کرد، نشر ما نیز از این قاعده مستثنی نماند.

برگزاری یا عدم برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در سال 99 مشخص نبود؛ به همین دلیل ما از پاییز سال گذشته شروع به چاپ آثار کردیم. برای شرکت در نمایشگاه کتاب 76 عنوان اثر در حوزه شعر و داستان افغانستان را منتشر کردیم و آمادگی کامل برای شرکت در این رویداد داشتیم، اما نمایشگاه به صورت حضوری برگزار نشد و به شکل مجازی برپا شد.

دردسرهای کرونا برای نشر افغانستان

ما بخشی از جریان نشر ایران و افغانستان هستیم، مسلماً شرایط بعد از کرونا روی کار ما نیز تأثیر منفی گذاشت. وقتی متوجه شدیم که نمایشگاه کتاب برگزار نمی‌شود، سعی کردیم که راه‌های جایگزین برای فروش آثار خود پیدا کنیم. سراغ پخشی‌های عمده رفتیم، تلاش کردیم با دوستان و مهاجرانی که در خارج از ایران و افغانستان زندگی می‌کنند، ارتباط بیشتری برقرار کنیم، روی فضای مجازی متمرکز باشیم و فهرست کتاب‌های منتشر شده را برای مخاطبان می‌فرستادیم و ... با وجود این توانستیم 15 درصد از عناوینی را که چاپ شده بود به دست مشتری برسانیم. این در حالی است که قبلاً هر کتابی که چاپ می‌شد، حتماً بازچاپ هم می‌شد، اما در حال حاضر تیراژ کتاب‌ها پایین آمده است.

حقیقت این است که کتاب اولویت چندم خانواده‌هاست. از یک سو کرونا و از سوی دیگر، گرانی کاغذ، مشکلات چاپ کتاب را چند برابر کرده است. قیمت چاپ کتاب‌ها در مقایسه با سال 98، 1.5 برابر شده است. از طرفی هم نمی‌توانیم قیمت کتاب را از این بالاتر ببریم. تمام این عوامل سبب شده تا ضربه بخوریم و سرعتمان به حداقل برسد. 

*تسنیم: ناشران ایرانی در چنین شرایطی بیشتر به سمت فروش آنلاین آمدند. شما در این مدت چه کارهایی انجام دادید تا از میزان خسارت خود بکاهید؟

تلاش کردیم مشتری‌هایی را که می‌شناسیم و کسانی را که عمده خرید می‌کردند و کتاب را به کشورهای دیگر که مهاجران در آنجا زندگی می‌کنند مانند سوئد، آلمان و ... می‌بردند، پیدا کنیم و کتاب را به دست آنها برسانیم. در این مدت در نمایشگاه کتاب به صورت مجازی هم برگزار شد، شرکت کردیم. البته برگزاری نمایشگاه به این صورت تجربه اول بود و گاه با نواقصی همراه بود. سایت نمایشگاه گاه از دسترس خارج می‌شد یا پیدا کردن یک کتاب مشکل بود و سامانه فروش نیز پیچیدگی‌های خاص خود را داست. امیدوارم که نمایشگاه در سال جاری با توجه به تجربه گذشته خود، با کیفیت بهتری برگزار شود.

وقتی که نمایشگاه کتاب تهران به صورت حضوری برگزار می‌شد، ما فروش خوبی داشتیم. تقریباً در هر 10 روز پرفروش بودیم، اما در سال99 در مقایسه با سال‌های گذشته فروش ما به یک‌پانزدهم کاهش یافت. در مجموع باید بگویم که ما در کما به سر می‌بریم.  

*تسنیم: بازار نشر در افغانستان در یک سال و اندی که از شیوع کرونا می‌گذرد، به چه صورت بود؟

در افغانستان هم اوضاع به همین شکل بود. دوستان ناشری می‌شناسم که می‌گفتند نسبت به سال‌های قبل فروش کمتری داشته‌اند. درآمد خانواده‌ها پایین‌تر آمده است و همین موضوع بر میزان خرید نیز تأثیر منفی می‌گذارد. کتاب در شرایط معمول در اولویت چندم برای خرید است، حالا اگر فشارهای اقتصادی هم مضاعف شود، اولین چیزی که از سبد خانواده‌ها حذف خواهد شد، کتاب است.  

*تسنیم: یکی از راه حل‌هایی که در دوارن کرونا در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفت، استفاده از ظرفیت‌های نشر الکترونیک بود. در ایران با وجود اینکه ناشران عمدتاً کار به روش سنتی را ترجیح می‌دادند، در دوران پساکرونا به سمت استفاده از این ظرفیت‌ها رفتند؛ به طوری که طبق آمار میزان اقبال به این نوع از آثار پنج برابر شد. اما ما این رویکرد را در زمینه نشر افغانستان شاهد نیستیم. دلیل آن چیست؟ با توجه به اینکه بخشی از مخاطبان شما را مهاجرانی تشکیل می‌دهند که در کشورهای اروپایی ساکن هستند، آیا برنامه‌ای برای ورود به این حوزه ندارید؟

متأسفانه در داخل افغانستان کتاب را بیشتر به صورت فیزیکی می‌پسندند؛ به همین دلیل ناشران افغانستانی کمتر به این سمت حرکت کرده‌اند که آثار را در قالب نشر دیجیتال عرضه کنند. از سوی دیگر، ساز و کارش نیز برای ما فراهم نیست. وقتی پی‌دی‌اف کتاب را منتشر می‌کنیم، دیگر کتاب در دست ما نخواهد بود. با وجود این، با شرکت‌های بزرگی که در ایران فعال هستند، در حال صحبت هستیم تا در صورت امکان از این طریق نیز آثار را عرضه کنیم. 

ما در کما به سر می‌بریم

ما ناچار به استفاده از ظرفیت‌های نشر دیجیتال هستیم و باید خودمان را با این شرایط تطبیق دهیم؛ وگرنه از بازارهای جهانی و مخاطبانمان جا می‌مانیم. کتاب‌ها با صد مشقت نوشته می‌شوند، از این جهت باید خودمان را برای رساندن این آثار به دست مشتری، به روز کنیم. بسیاری از کسب و کارها در این ایام شیوه خود را تغییر دادند، حوزه کتاب باید زودتر از این‌ها به این سمت حرکت می‌کرد. افغانستان در این زمینه یک گام عقب‌تر حرکت می‌کند؛ زیرا زیرساخت‌های لازم برای این کار وجود ندارد. مثلاً پرداخت آنلاین یکی از مشکلات ماست. 

جدای از بحث کرونا، مشکلات دیگری مانند گرانی کاغذ نیز حرکت به این سمت را توجیه می‌کند. مشکل کاغذ در چند ماه گذشته، خرید کتاب را دور از دسترس کرده است. میزان کاغذی که به صورت دولتی توزیع می‌شد، کاهش پیدا کرده و از سوی دیگر، بارها و بارها شاهد افزایش قیمت کاغذ در بازار بودیم که همه این مسائل فشاری است که به نشر وارد می‌شود.

*تسنیم: بخشی از کتاب بازار نشر افغانستان از طریق واردات کتاب از کشورهایی از جمله ایران تأمین می‌شد. آیا کرونا و مشکلات نشر بر میزان واردات این آثار تأثیر منفی گذاشته است؟

بخشی از کتاب‌هایی که از ایران وارد افغانستان می‌شود، مربوط به حوزه کتاب‌های آموزشی و کمک‌آموزشی برای کودکان است. تا جایی که من در جریان هستم، میزان واردات این آثار تغییر چندانی نکرد؛ زیرا مدارس در افغانستان نصفه و نیمه باز بود و استقبال هم می‌شد. اما در سایر حوزه‌ها، از صحبت‌های چند ناشری که با آنها در ارتباط بودم، متوجه شدم که میزان تقاضا از سمت بازار نشر افغانستان کمتر شده است. 

کاهش میزان صادرات کتاب به افغانستان

بخش عمده‌ای از بازار کتاب افغانستان در دست کتاب‌های ایرانی است؛ چه حوزه شعر و چه حوزه داستان. کمتر کتابی است که در ایران چاپ شود و شما آن را ظرف یک ماه آینده در افغانستان پیدا نکنید. بالاخره دیر یا زود کتاب پایش در افغانستان باز می‌شود. حتی خیلی از کتاب‌هایی که در ایران مجوز نمی‌گیرند، در افغانستان چاپ می‌شوند. اما شرایط اقتصادی سبب شده مشتری کتاب هم کم شود و این بر میزان واردات تأثیر منفی گذاشته است.  

یک مسئله مهم در این زمینه، افزایش هزینه‌های حمل و نقل است که سبب شد کتاب‌ها با سرعت کمتری مثلاً سه ماه، به دست مشتری برسد. حوادثی مانند آتش‌سوزی که در گمرک رخ داد نیز بر این شرایط تأثیر منفی گذاشت. کتاب‌های تعدادی از ناشران در این حوادث سوخت و از بین رفت. 

*تسنیم: با توجه به تجربه یک سال گذشته خود، چه برنامه‌ای برای فعالیت در سال جدید دارید؟

ما دیگر سعی کرده‌ایم به سمت کم کردن هزینه‌ها و مدیریت مسئله حرکت کنیم. برای چاپ کتاب دست نگاه داشته‌ایم و بیشتر توجه ما صرف پیدا کردن کتاب‌های خوب و طی کردن مراحل آماده‌سازی برای چاپ مانند کسب مجوز است. در تکاپو هستیم که تعداد بیشتری کتاب را آماده کنیم تا در سال 1401 دستمان پر باشد. با نویسندگان نیز در این رابطه صحبت کرده‌ایم تا هر زمان که شرایط بازار فراهم شد، کتاب را منتشر کنیم. به این مثل معروف عمل کردیم که وقتی دریا طوفانی است، بنشین تورهایت را بباف. شرایط که برای همیشه به این صورت باقی نمی‌ماند، باید فعلاً صبر کنیم و چاره دیگری نداریم. 

تلاش نشر افغانستان برای ورود به بازارهای جهانی

بخش دیگر برنامه‌ها نیز معطوف به حرکت به سمت نشر دیجیتال است تا در صورت فراهم شدن شرایط، در این زمینه نیز فعالیت کنیم. مهاجران زیادی در کشورهایی مانند سوئد، آلمان، استرالیا، اتریش و ... هستند که مشتری آثار ما هستند. هزینه‌های ارسال کتاب نیز چند برابر شده است؛ به همین دلیل یا باید از ظرفیت‌های نشر دیجیتال استفاده کنیم یا باید راهی را پیدا کنیم که وارد سیستم فروش جهانی کتاب شویم. نمی‌دانم تا چه حدی شدنی است. 

انتهای پیام/