روایت شاعران غیرایرانی از حضور در جلسات نیمه رمضان/ نگاه رهبر انقلاب به زبان فارسی نگاه به یک زبان محدود منطقه‌ای نیست
محمدحسن مقیسه می‌گوید: کتاب «با کاروان شعر فارسی» شرحی است از ماجرای شعرخوانی ۴۰ شاعر در دیدار شاعران با رهبر انقلاب در نیمه ماه مبارک رمضان.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دیدار شاعران با رهبر معظم انقلاب در نیمه ماه مبارک رمضان با استمرار در چند دهه گذشته، به یک سنت در جامعه ادبی کشور تبدیل شده است. حضور رهبر معظم انقلاب میان شاعران و اهل‌قلم، مربوط و محدود به سال‌های اخیر نیست، ایشان به‌روایت شاعرانی چون اخوان ثالث و امیری فیروزکوهی، پای ثابت برخی از انجمن‌ها در مشهد و بعد در تهران بودند. دیدار شاعران با ایشان در دوره ریاست جمهوری و در زمان رهبری نیز ادامه داشته و مشغله‌ها مانع برگزاری این نوع جلسات نشده است.
استمرار این جلسات طی سال‌های گذشته پیام‌ها و تأثیرات مختلفی را بر جریان شعر کشور گذاشته است؛ به‌طوری که از آن با عنوان یکی از تأثیرگذارترین اتفاقات در حوزه ادبی و زبان فارسی یاد می‌شود. نگاه متفاوت ایشان به مقوله شعر و زبان فارسی سبب دلگرمی بسیاری از شاعران شده است. ایشان شعر را تمدن‌ساز می‌دانند و از آن با تعابیر مختلفی چون میراث ملی و هنر کهنه‌نشدنی یاد می‌کنند؛ این در حالی است که عموماً شعر در نظر اکثر مسئولان در دوره‌های مختلف، به زینت المجالس بودن خلاصه شده است.
تاکنون عناوین مختلفی از جزئیات این دیدارها منتشر شده که مورد استقبال مخاطبان نیز قرار گرفته است. کتاب «با کاروان شعر فارسی» از جمله تازه‌ترین کارها در این حوزه است که با تمرکز بر شرح حضور شاعران غیرایرانی در جلسات تدوین شده است. این کتاب که به‌همت محمدحسن مقیسه تدوین شده است، تلاش دارد نمایی جدید از جلسات نیمه رمضان را پیش چشم مخاطب خود بگشاید.
حضور شاعران غیرایرانی در جلسات سال‌های اخیر شکلی پررنگ‌تر به خود گرفته است و شعرخوانی آنها به‌زبان فارسی بازتاب بسیاری میان مخاطبان و علاقه‌مندان به شعر داشته است. در این کتاب ضمن آشنایی با هرکدام از این شاعران، شرح دیدار آنها و بخشی از نظرات آنها درباره جلسه نیز ذکر شده است. این کتاب به‌همت نسیم انقلاب وابسته به انتشارات انقلاب اسلامی در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. خبرگزاری تسنیم به همین مناسبت و در آستانه میلاد مبارک حضرت امام حسن مجتبی(ع) با مقیسه به گفت‌وگو پرداخته است که می‌توانید در ادامه بخوانید:
*تسنیم: دیدار شاعران با رهبر معظم انقلاب که هرساله در نیمه ماه مبارک رمضان برگزار می‌شد، از جمله دیدارهای قدیمی است که دیگر به یک سنت میان اهالی ادب تبدیل شده است. آثار متعددی مانند «شب شاعران بی‌دل» و «جمعیت ارباب وفا» در این زمینه منتشر شده است، اما کتاب «با کاروان شعر فارسی» اولین تلاش برای معرفی شاعران غیرایرانی است که در جلسات نیمه رمضان به شعرخوانی پرداخته‌اند، هدف از نگارش و تدوین این اثر چه بود؟
کتاب «با کاروان شعر فارسی» شرحی است از ماجرای شعرخوانی 40 شاعر در دیدار شاعران با رهبر انقلاب که هرساله در نیمه ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود. این شاعران از هشت کشور، 65 قطعه شعر را در این جلسات خوانده‌اند که تمامی آنها در این کتاب معرفی شده است، در واقع می‌توان گفت که کتاب «با کاروان شعر فارسی» صدا و شعر شاعران غیرایرانی از کشورهای افغانستان، تاجیکستان، پاکستان، آذربایجان، عراق، هند، اوکراین و ترکیه است که در محضر رهبر انقلاب شعر خوانده‌اند.
غیر از سه شاعر از کشورهای ترکیه، عراق و آذربایجان که شعرهای خود را به‌زبان خود خوانده‌اند، دیگر شاعران شعر خود را به‌زبان فارسی خوانده‌اند. ممهترین ویژگی این کتاب این است که به معرفی شاعرانی می‌پردازد که به‌زبان فارسی شعر خوانده‌اند، به‌عنوان نمونه، ما در این جلسات شاعری از کشور اوکراین داریم که شعر خود را به‌زبان فارسی خوانده است، شعر خانم دکتر آنا برزینا اتفاقاً درباره ایران سروده شده است و با این بیت آغاز می‌شود:
این خاک گهربار که ایران شده نامش
شیری است که در بین دو دریاست کنامش...
مهمترین مضامینی که شاعران غیرایرانی در شعرهای خود عنوان کرده‌اند، درباره وحدت جهان اسلام، منقبت پیامبر(ص) و ائمه(ع)، زبان فارسی، فلسطین، مفاخر ایرانی و مشکلات و موضوعات کشورهای اسلامی است. بعضی از کسانی که در این جلسه شرکت کرده‌اند، از مسلمانان سنی‌مذهب هستند اما درباره ائمه طاهرین(ع) شعر خوانده‌اند و شعرهای خیلی خوبی هم دارند، در همین زمینه می‌توان به مرحوم محمدعلی عجمی از کشور تاجیکستان اشاره کرد که درباره امام حسین(ع) و امام زمان(ع) شعر خوانده‌اند:
می‌آمدی اگر زود مرجان شکوفه می‌کرد
در جان جان‌سپارم جانان شکوفه می‌کرد
یا می‌توان به بلرام شکلا از کشور هند اشاره کرد که نه‌تنها مسلمان نیست؛ بلکه هندو است و با وجود این درباره امام علی(ع) در این محفل با این آغازینه بسیار نیکو شعرخوانی کرده است:
به من رساند نسیم سحر سلام علی
برهمنم که شدم چون عجم غلام علی
شعرخوانی بلرام شکلا، شاعر فارسی‌زبان و استاد دانشگاه از کشور هند در محضر رهبر انقلاب
اینها از ویژگی‌های این جلسات است، اما مهمترین ویژگی این جلسات که می‌توان از آن با عنوان شاهکار سلسله جلسات نام برد، این است که مرجعیت رهبر معظم انقلاب در زمینه شعر پارسی در این جلسات 30ساله در سطح منطقه و کشورهای مسلمان و پیرامونی ما به اثبات رسیده است. آنها و به‌ویژه قشر نخبگانی کشورهای منطقه و فارسی‌زبانان کشورهای آسیایی و منطقه قفقاز و شبه‌قاره به‌نیکی دریافته‌اند که رهبر انقلاب به زبان و شعر فارسی نه به‌شکل نمایشی بلکه به‌جد و از سر دل و با نگاه پژوهشگرانه و محترمانه به این زبان و دستاوردهای آن نگاه می‌کنند که از جمله اینها جلسات شعری است که منظم تا سال 98 برگزار می‌شده است و در این دو سال به‌دلیل ویروس کرونا نتوانسته‌اند برگزار کنند.
*تسنیم: توجه رهبر انقلاب به موضوع شعر تنها محدود به جلسات نیمه رمضان نمی‌شود، جلسات دیگری نیز در طول سال با محوریت شعر عموماً برگزار می‌شود.
بله، در همین زمینه باید به زبان و شعر عربی اشاره کنم. با توجه به اینکه ما در ماه مبارک رمضان هستیم و جمعه آخرین این ماه، روز جهانی قدس نام گرفته است، بد نیست به این موضوع هم اشاره کنم که رهبر انقلاب حتی در زمینه توجه و روی‌آوری به شعر عربی هم گام‌های بلندی برداشته‌اند. ایشان تا به حال دو جلسه اختصاصی شعر عربی با حضور شاعران عرب‌زبان از کشورهای عراق، سوریه، لبنان و... در خصوص شعر فلسطین داشته‌اند. در سال 85 کتابی با عنوان «پشت هر سنگ خداست» با مدیریت علیرضا قزوه منتشر شد که نمادی است از همین تلاش‌ها، در کشورهای عربی هم چند عنوان کتاب در همین زمینه منتشر شده است.
در این زمینه غیر از دیدارهای رسمی، دیدارهای غیررسمی و گسترده هم با شاعران کشورهای عرب‌زبان داشته‌اند که از جمله اینها می‌توان به دیدار مفصلی اشاره کرد که با محمدمهدی جواهری، شاعر بزرگ عراقی، داشتند.
از سوی دیگر، رهبر معظم انقلاب در اشعار عربی هم در سخنان خود استفاده می‌کنند؛ بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که ایشان در شعر فارسی و عربی برای شاعران و نویسندگان کشورهای منطقه و خودمان به‌عنوان یک مرجع شناخته شده‌اند. این جلسه با اشتیاق دلدادگانیِ شاعران کشورهای منطقه برگزار می‌شود. آنها خودشان مشتاقانه می‌خواهند که در این جلسه شرکت کنند. گاه اگر این جلسات به دیری و دوری می‌انجامد، گلایه می‌کنند. این شاعران از کشورهای مختلفی هم هستند. سال 98 تلاش شد که از دایره این چند کشور خارج شویم و از دیگر کشورها هم دعوت کنیم که متأسفانه به‌دلیل شیوع کرونا اصلاً این جلسات برگزار نشد.
محمدحسن مقیسه، پژوهشگر و تدوین‌کننده کتاب «با کاروان شعر فارسی»
*تسنیم: عنوان کتاب بر چه اساسی انتخاب شد؟
این کتاب و نام آن برگرفته‌شده از آرزوی دیرینه رهبر انقلاب در زمینه شعر فارسی است. ایشان می‌فرمایند: "امیدواریم ان‌شاءاللّه کاروان شعر، به‌خصوص شعر غزلی در کشور با سرعت، با دقت، با جهت‌گیرىِ درست پیش برود و به‌برکت شعرهای شماها، کشور عزیز ما و زبان فارسی بار دیگر بتواند هدیه‌ی باارزش خودش را به تمدن جهانی و فرهنگ جهانی، مخصوصاً فرهنگ منطقه‌ای، اهداء کند".
نکته دیگر این است که یکی از ظرفیت‌هایی که رهبر انقلاب با احترام و تجلیل از شاعران کشورهای منطقه بر آن پای فشردند، دست گذاشتن به‌روی فرهنگ شرقی منطقه پیرامونی ماست که هم برخوردار از فرهنگ اسلامی و هم برخوردار از فرهنگ شرقی است که به اصالت‌های دیرین انسان این منطقه کمک کرده و کمک می‌کند؛ فرهنگی که می‌تواند سدی در برابر فرهنگ غربی باشد که این روزها می‌خواهد از طریق دنیای مجازی و آنتن‌های ماهواره‌ای به خانه‌های ما نفوذ کند.
نکته دیگر اینکه کتاب حاضر به شهدای مدافع حرم تقدیم شده است. در آغاز این کتاب تقدیمیه به این صورت آمده است: «تقدیم به شهدای نبوی، علوی و ایمانی: مدافعان حرم و حریم و حرمت؛ از اهل‌تسنن تا مردم تشیع؛ لبنانی، سوری، افغانستانی، ایرانی، پاکستانی و...».
چاپ و توزیع این کتاب در کشورهای منطقه به‌ویژه در هشت کشوری که از آنها شاعرانی در جلسات سالیانه حضور داشته‌اند، نشان‌دهنده حرمت‌گزاری و ارزش‌گزاری رهبر معظم انقلاب به شاعرانی است که در این جلسه شرکت کرده‌اند. از سوی دیگر، نشانه احترام ویژه ایشان به شعر و ادب فارسی و ارزش‌گذاری بر نسل فعلی و آینده از جانب ایشان است. امیدواریم با این کار بتوانیم به گسترش زبان فارسی کمک کنیم.
*تسنیم: رویکرد و نگاه کلی شعرهای خوانده‌شده توسط این شاعران در جلسات نیمه رمضان عمدتاً بر چه موضوعاتی معطوف است؟
آنچه ما از اشعار شاعران غیرایرانی که به‌زبان فارسی در این جلسه خوانده شده است برمی‌آید، دو موضوع مهم را می‌بینیم؛ نخست اینکه امید به آینده روشن در شعرهای این دسته از شاعران جلوه‌گری می‌کند؛ و دیگر اینکه آنچه را می‌خواسته‌اند بگویند، با زبانی پاک، ادبی سخته و سنجیده در سرایش اشعار خود نشان داده‌اند؛ این در حالی است که شاعران کاملاً در گویش، انتخاب قالب و چهارچوب آزاد بوده‌اند.
نمایی از حضور شاعران غیرایرانی در جلسات نیمه ماه رمضان
یکی از نمونه‌های جالب و قابل تأمل میان شعر این شاعران، سروده آقای مؤمن قناعت ـ که خدایش رحمت کناد ـ درباره خلیج فارس است. ایشان در زمان جنگ تحمیلی نماینده منطقه تاجیکستان در مجلس شوروی آن روز بوده‌اند که به‌دعوت یکی از کشورهای عربی جنوب ایران، به آن منطقه سفر می‌کنند. در آن جلسه میزبان دائماً اسم «خلیج فارس» را به‌صورت «خلیج» به‌کار می‌برده است. در همان‌جا زنده‌یاد قناعت شعری را به‌صورت فی‌البداهه به‌زبان فارسی درباره خلیج فارس می‌سراید و نام آن را در ابتدایی‌ترین کلام خود به این‌گونه می‌آورد:
از خلیج فارس می‌آید نسیم فارسی
ابر از شیراز می‌آید چو سیم فارسی
و بدین ترتیب به میزبان یادآوری می‌کند که نام خلیج فارس، خلیج فارس است.
*تسنیم: جلسات نیمه رمضان بر زبان فارسی و پیوندهای میان شاعران فارسی‌زبان چه تأثیری گذاشته است؟
تحکیم این پیوندها قطعی است و این قولی است که جملگی بر آنند و در آن هیچ شک و تردیدی نیست؛ از این منظر که فقط به این جلسه خلاصه نمی‌شود؛ چون بارها شده که شاعران و اهل پژوهش ما به این کشورها رفته‌اند و آنها به کشور ما آمده‌اند. پژوهش‌های قابل‌توجهی طی این سال‌ها از سوی پژوهشگران آنها و اهل تحقیق ما انجام شده و می‌شود. بعضی از آنها مجموعه‌های شعری خود را در ایران چاپ کرده‌اند. فعالیت‌های خوبی در این سال‌ها صورت گرفته و این ارتباطات ختم به این جلسات نشده است، از جمله این موارد می‌توان به فعالیت رایزن‌های فرهنگی جمهوری اسلامی در خارج از کشور اشاره کرد، از جمله آنها علیرضا قزوه است که در هند توانسته است در این زمینه خوب پیش رود، شاعران خوبی را بپروراند و مجامع ادبی تشکیل دهد، همین‌گونه است در دیگر کشورها مانند پاکستان، بنگلادش و... که از این جمله فعالیت‌ها در آنجا نیز انجام می‌شود و این ارتباطات استمرار دارد.
*تسنیم: شما پیش از این در کتابی با عنوان «امین زبان پارسی» به بررسی دیدگاه رهبر معظم انقلاب درباره زبان فارسی پرداخته‌اید، با توجه به سابقه پژوهش شما در این زمینه و همین‌طور استمرار جلسات نیمه ماه مبارک رمضان، دیدگاه رهبر انقلاب نسبت به زبان فارسی را چگونه می‌بینید؟
آنچه من می‌توانم از مجموعه پژوهش‌های خودم بگویم این است که نگاه ایشان به زبان فارسی نگاه به یک زبان محدود منطقه‌ای نیست. زبان فارسی زبانی است که اگر پشتیبانی شود و اگر سازه‌ها و پایه‌های آن ابتدا در داخل، به نیکی و درستی تقویت شود، می‌تواند در کشورهای منطقه هم رشد خوبی داشته باشد. با توجه به اینکه زبان فارسی برای غیر فارسی‌زبانان زبان ساده‌ای است که با اندک تماس و مماس می‌توانند به این زبان مسلط شوند.
از سوی دیگر، زبان فارسی در دنیا سابقه‌ای بسیار دیرین و کهن دارد، به‌ویژه در منطقه قفقاز، اوراسیا و شبه‌قاره ما چیزی حدود 800 سال سابقه تمدنی در این مناطق داریم. روزگاری از قسطنطنیه (یعنی ترکیه فعلی) تا کلکته (یعنی هند فعلی) به‌زبان فارسی صحبت می‌کردند؛ یعنی حدود 17 کشوری که در این نوار جغرافیایی جای می‌گیرند مانند افغانستان، تاجیکستان، سریلانکا، ترکیه، ارمنستان، ترکمنستان، پاکستان، بنگلادش و... تا استان سین‌کیانگ چین تا منطقه کاشغر چین همه به‌زبان فارسی صحبت می‌کردند. ذبیح‌الله صفا در کتاب «تاریخ ادبیات در ایران» می‌نویسد که زبان فارسی حتی تا یوگسلاوی امروز پیش رفته است، حتی با وجود اینکه عثمانی‌ها زبانشان ترکی بود، در مکاتبات خود از زبان فارسی استفاده می‌کردند؛ بنابراین زبان فارسی زبان قدرتمندی است، اگر به این زبان بپردازیم، توانایی این را دارد که دوشادوش زبان‌های امروزی در صحنه‌های جهانی حضور بیابد.
*تسنیم: بخشی از کتاب به صحبت‌های شاعران غیرایرانی در جلسات اختصاص دارد که در قالب گفت‌وگو تدوین شده است، نظر این شاعران درباره جلسات نیمه رمضان به چه صورت است؟
آنچه من از مجموع نظرات این شاعران برداشت کردم، این است که واقعاً برایشان شرکت در این جلسات بهت‌برانگیز بوده است، در این زمینه می‌توانم به نظر خانم آنا برزینا از کشور اواکراین اشاره کنم که الآن در یکی از دانشگاه‌های مسکو به تدریس زبان فارسی می‌پردازد، می‌گفت "من به هر چیزی فکر می‌کردم، به‌غیر از اینکه در این جلسه حضور داشته باشم. اول که می‌خواستم در این جلسه حاضر شوم، استرس داشتم اما وقتی نگاه پدرانه ایشان را دیدم، کاملاً به آرامش رسیدم."
شعرخوانی آنا برزینا از کشور اوکراین در محضر رهبر معظم انقلاب
نکته دیگر اینکه هم ایشان و هم دیگر شاعران بر این موضوع تأکید داشتند که معمولاً رهبران کشورها بیشتر بر مسائل سیاسی، اقتصادی و این دست از مقوله‌های بزرگ جهانی توجه دارند و رهبری را در دنیا پیدا نکردیم که حتی به زبان و فرهنگ خودشان توجه کنند و از این منظر بهت‌برانگیز بوده است.
انتهای پیام/+