آیین‌های سنتی ایرانی در ماه مبارک رمضان/ از گلدسته‌خوانی تا ابن ملجم سوزی!
در ماه مبارک رمضان مراسمات سنتی زیادی در جای‌جای ایران برگزار می‌شود که هر کدام دارای یک نماد و معرف فرهنگی خاص است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، وبینار «رمضان در آیینه هنر و آیین‌های ایرانی» به همت فرهنگستان هنر برگزار شد.
در این وبینار هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی نواحی، محمد قنواتی دانش‌آموخته دکترای فرهنگ و ادبیات عامه، مهدی امین‌فروغی پژوهشگر موسیقی و ادبیات آیینی و متین رضوان‌پور پژوهشگر حوزه موسیقی صحبت کردند.
هوشنگ جاوید به عنوان دبیر علمی این جلسه در سخنانی گفت: در تمام 1400 سال گذشته می‌بینیم که ماه رمضان بر بسیاری از تحولات و دگرگونی‌های مختلف در احوال مردم تأثیرگذار بوده است. این موضوع در ادبیات و هنر هم دیده می‌شود. برای مثال دعاخوانی‌ها، آیین‌های ویژه ماه مبارک رمضان و ... از جمله موضوعاتی است که از گذشته تا به امروز تحت تأثیر ماه مبارک رمضان وجود داشته و به نظر می‌رسد که باید روی آن فعالیت‌های پژوهشی دقیقی انجام شود.
وی اضافه کرد: نخستین کسی که به سمت پژوهش در خصوص آداب و آیین‌های ماه رمضان حرکت کرد و کتاب خوبی در این زمینه نوشت، سیداحمد وکیلیان است که کتاب «رمضان در فرهنگ مردم» را پدید آورد. در این کتاب جلوه‌هایی تأثیرگذار از ماه مبارک رمضان در اقوام و آیین‌های مختلف کشورمان معرفی و در مورد آن توضیح داده شده است.
این پژوهشگر با اشاره به چند مثال گفت: در حوزه اجرای موسیقی سحر در ایران، رسالات مختلفی نوشته شده است. آوازهای گلدسته یکی از همین آداب است که سال‌ها پیش نوشته شده است. همچنین آداب آوازهایی که پیامبران می‌خواندند. آوازهای محتشم که روی منبرها خوانده می‌شده، آداب ذکرهایی که روی گلدسته‌ها خوانده شده و آداب ذکرهایی که درویش‌ها و صوفیان می‌خواندند از دیگر آثاری است که در این زمینه نوشته شده است.
محمد جعفری قنواتی دیگر سخنران این نشست بود. او در ابتدا ضمن توضیح درباره کتاب «رمضان در فرهنگ مردم» گفت: کتابی که اشاره شد 35 سال پیش نوشته شده و یکی از بهترین منابع سندی در زمینه فرهنگ مردم است. این کتاب دارای اسناد زیادی بوده و به زیباترین شکل ممکن نوشته شده است. جالب است بدانید که چندهزار ساعت برنامه رادیویی درباره این کتاب اجرا شده است که نشان‌دهنده اهمیت این کتاب است.
وی با اشاره به تأثیرگذاری ماه مبارک رمضان بر فرهنگ و سنت مردم ایران گفت: رمضان از جمله ماه‌هایی است که در فرهنگ ما مقدس شمرده شده است. این ماه در همه حوزه‌های زندگی مردم تغییراتی ایجاد کرده است. از نوع خوراک و خواب تا نوع شب‌نشینی و عبادت. برهمین اساس و متناسب با همه این تغییرات ادبیات خاصی نیز در ماه رمضان شکل می‌گیرد. برای مثال در شعرخوانی‌ها و مناجات‌خوانی‌هایی که داریم، ماه مبارک رمضان تأثیرگذار بوده است.
مهدی امین فروغی در بخش دیگری از این جلسه گفت: پیوند موسیقی با ادیان یکی از موضوعاتی است که از دیرباز تا امروز وجود داشته و تأثیر آن بر آداب نیایش و پرستش بسیار زیاد بوده است. از ابتدای تاریخ تا به امروز، موسیقی همواره در کنار ادیان و حتی از جنس آنها بوده است. این موضوع نه تنها در آیین‌هایی که چند خدایی بودند بلکه در آیین‌های توحیدی نیز وجود داشته است. به عبارت دیگر باید گفت خدمتی که موسیقی به ادیان کرده بسیار چشمگیر است که نمونه‌های آن را می‌توانید در دین اسلام هم ببینید.
وی اضافه کرد: برای مثال پیامبر مکرم اسلام فرمودند که قرآن را با صدای زیبا و لحن خوش بخوانید. همچنین ما مسلمانان در پنج نوبت یک قطعه موسیقایی آوازی زیبا به نام اذان را گوش می‌دهیم و با آن به استقبال عبادت پروردگار می‌رویم. این موضوعات نشان دهنده اهمیت موسیقی و پیوند آن با آموزه‌های آیین‌های توحیدی و به ویژه ماه مبارک رمضان است. یکی از شگفتی‌های فرهنگ ما که یکی از آیین‌های سنتی در ماه مبارک رمضان برشمرده می‌شود، مرشدخوانی‌هاست. در این آیین، مرشدها با لباس و صوتی خاص که در کوچه و بازار می‌چرخیدند و مناجات‌خوانی می‌کردند. آنها در کوچه و بازار می‌گذشتند و در مواجهه رودررو با مردم پیام‌های اخلاقی را به آنان گوشزد کرده و آنان را به تقوا پیشه‌کردن دعوت می‌کردند.
قنواتی در بخش دوم صحبت‌های خود ضمن معرفی چند آیین سنتی ایرانی در ماه مبارک رمضان گفت: در برخی مناطق ایران، از شب اول ماه رمضان تا شب پانزدهم و در برخی مناطق فقط در شب پانزدهم رمضان بچه‌هایی دور هم جمع می‌شدند و به خانه‌های مردم می‌رفتند. آنها اشعاری در مدح ماه رمضان می‌خواندند، اگر کسی به آنان توجه می‌کرد، دعایش می‌کردند. بازی نمایشی دیگری هم به نام «ابن ملجم سوزی» داریم که در شب 27 ماه رمضان برگزار می‌شود. در این مراسم ابن ملجم را قصاص می‌کنند. این رسم در مناطق مرکزی ایران از جمله نطنز، کاشان و ... اجرا می‌شود. از آداب و آیین‌های دیگر شعرخوانی‌در شب‌نشینی‌ها است. مثلاً دوبیتی خوانده می‌شد و یک نفر دیگر نی میزد.
امین فروغی در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: یکی از نکات جالبی که در مورد مناجات‌خوانی‌ها وجود دارد این است که در هر منطقه براساس فرهنگ آن منطقه مناجات می‌شنویم. حتی جنس مناجات‌هایی که در مسجد خوانده می‌شد با آنهایی که در زورخانه و قهوه‌خانه خوانده می‌شود، متفاوت است. به نظرم باید این سنت‌ها از جمله گلدسته‌خوانی، سحرخوانی‌ها و ... احیا شود.
انتهای پیام/