آیا منطقه شاخ آفریقا به سمت جنگ می‌رود؟/ یادداشت
درگیری نظامی میان مصر، سودان با اتیوپی به زیان توسعه ملی آفریقاست و سبب می‌شود فقر این قاره ادامه یابد و کشورهای آفریقایی وابستگی شان به آمریکا و کشورهای غربی بیشتر شود.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنم، بررسی جنبه‌های گوناگون بحران سد النهضه برای جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای، بسیار حائز اهمیت است. چراکه در این بحران موضوع اصلی «آب» است . آب یک ماده حیاتی و از موضوعات ژئواستراتژیکی به شمار می‌رود. بنابراین جمهوری اسلامی ایران باید دگردیسی‌های بحران آب را در شاخ آفریقا و منطقه دره نیل، پیگیری و رصد کند.
دومین موضوعی که می‌تواند برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت داشته باشد، واکاوی در مسائل ژئو هیدرو پولتیک ( جغرافیای سیاسی آب ) در جهان و مناطق همجوار است.
به اعتقاد پژوهشگران، این دو موضوع می‌تواند برای جمهوری اسلامی ایران بسیار حیاتی و راهبردی باشد.
سومین موضوع، بحران سدالنهضه در منطقه‌ای رخ داده که در امتداد حوزه ژئو استراتژی و ژئوپلتیک خلیج فارس است.
چهارمین بعد این است، سودان و مصر جزء کشورهای جهان اسلام هستند لذا این کشورها برای جمهوری ایران در ابعاد گوناگونی دارای اهمیت هستند. در حقیقت، مصر و سودان بخشی از امنیت ملی جهان اسلام به شمار می‌روند.
از زاویه دیگر، رژیم صهیونیستی است که به عنوان دشمن اول و راهبردی ایران در جهان و منطقه غرب آسیا، در ابعاد مختلفی و به صورت‌های گوناگونی در بحران سدالنهضه حضور آشکار و فعال دارد.
ششمین موضوع، امنیت شاخ آفریقا و دره رود نیل است. هر رخدادی در این دو منطقه حیاتی تاثیر مستقیمی بر حوزه دریای سرخ و کانال سوئز برجای خواهد گذاشت. شما می‌دانید دریای سرخ و کانال سوئز مسیر اصلی انتقال نفت و کالا به کشورهای جهان است و بخشی از صادرات نفتی و صنعتی ایران از همین آب راه ها صادر می‌شود.
با توجه به موضوع‌های فوق، لازم است، جمهوری اسلامی ایران به بحران سدالنهضه و تنش آبی که میان مصر، سودان و اتیوپی به وجود آمده‌است، اهمیت ویژه‌ای دهد و این موضوع را با جدیت پیگیری کند.
بحران سدالنهضه
از زمانی که اتیوپی عملیات احداث سدالنهضه را شروع کرد، موضوع حقآبه مصر و سودان از رودخانه نیل مطرح شد. مذاکرات در این خصوص در سطوح مختلف انجام شده که آخرین آن در کینشازا ( پایتخت کنگو ) تحت نظارت اتحادیه آفریقا بود. این مذاکرات بدون هیچ گونه نتیجه‌ای پایان یافت.
موضوعی که در اینجا اهمیت دارد، تنش بین دو کشور بنیانگذار اتحادیه آفریقا یعنی مصر و اتیوپی است. امنیت اتحادیه و به طور کلی قاره آفریقا برای ما اهمیت دارد چراکه هرگونه افزایش تنش یا درگیری میان این دو کشور تاثیر منفی بر امنیت جهانی خواهد داشت.
نقش آفرینی بازیگران منطقه‌ای و جهانی
شاید برخی بازیگران منطقه‌ای و جهانی و حتی خود مصر، سودان و اتیوپی تمایلی نداشته باشد که درگیری نظامی در منطقه شاخ آفریقا رخ دهد اما برخی عناصر و بازیگران منطقه‌ای و حتی جهانی وجود دارند که منافع شان در این است که درگیری نظامی در شاخ آفریقا رخ دهد. این جنگ به سود کارخانه‌های اسلحه سازی و شرکت‌های صادرکننده تسلیحات است و در صورتی که جنگ مزبور خاتمه یابد شرکت‌های بزرگ اقتصادی به بهانه بازسازی کشورهای زیان دیده به آنجا هجوم می‌برند تا قرار دادهای پرسود با آنها امضاء کنند.
به هرحال هرگونه درگیری نظامی میان مصر، سودان با اتیوپی به زیان توسعه ملی آفریقاست و سبب می‌شود فقر این قاره ادامه یابد و کشورهای آفریقایی وابستگی شان به آمریکا و کشورهای غربی بیشتر شود.
اتحادیه دریای سرخ
در اینجا مناسب است به این نکته اشاره شود، چند سال قبل نشست‌هایی دیپلماتیک منطقه‌ای برگزار و قرارشد «اتحادیه دریای سرخ» تشکیل شود. پیشنهاد اولیه تشکیل این اتحادیه توسط مصر ارائه شد اما این پیشنهاد توسط عربستان به کار گرفته شد. بر اساس پیشنهاد مزبور قرار بود که حوزه دریای سرخ به منطقه صلح تبدیل شود اما تنش آبی میان مصر، سودان و اتیوپی برخلاف تلاش‌های دیپلماتیکی است که سه سال قبل تمام کشورهای منطقه در پی آن بودند. یعنی تشکیل اتحادیه دریای سرخ و تبدیل این منطقه به منطقه صلح.
آبی احمد و تحولات شاخ آفریقا
موضوع بعدی به قدرت رسیدن آبی احمد در اتیوپی است. دست یابی او به صندلی نخست وزیری در این کشور ما را امیدوار کرد که آبی احمد منطقه شاخ آفریقا را سامان خواهد داد چرا که او به اختلافات آدیس آبابا با اسمره پایان داد و با اریتره صلح کرد. نخست وزیر اتیوپی مشکلات این کشور را با جیبوتی حل و فصل کرد لذا این امیدواری به وجود آمد که شاخ آفریقا در حال رفتن به سوی صلح و ثبات است اما بروز تنش اخیر میان مصر و اتیوپی سبب نگرانی جهان شده است.
سناریوهای نظامی و امنیتی
شکست مذاکرات بحران سدالنهضه سبب مطرح شدن سناریوهای امنیتی و نظامی شده ولی آیا امکان اجرایی شدن این سناریوها وجود دارد؟ در پاسخ به این پرسش باید به چند نکته ذیل اشاره کرد که بنده معتقدم این عوامل مانع اجرایی شدن سناریوهای امنیتی و نظامی هستند و یا دست کم اجرای این سناریوها را به عقب می‌اندازند.
اول، مصر دارای مشکلات اقتصادی و امنیتی است و اتیوپی هم مشکلاتی نظیر مصر دارد. شما می‌دانید نظام سیاسی و حاکمیتی اتیوپی به صورت فدرالی است و هر ایالتی برای خودش دولت و پارلمان دارد البته این ایالت‌ها انسجام کامل نیافته‌اند و این در حالی است که آبی احمد به دنبال انسجام این ایالت‌ها بود اما در این مسیر مشکلات و موانعی بروز کرد که اجازه چنین کاری را به وی نداد.
هر دو کشور درگیر در این بحران از لحاظ جمعیتی حدود 107 میلیون شهروند دارند اما از لحاظ تعداد نفرات و تجهیزات نظامی مصر از جایگاه برتری نسبت به اتیوپی برخوردار است. دو سال قبل مصر ناوگان دریایی جدید تشکیل داد که این ناوگان مختص دریای سرخ است. مصریان پیش بینی کرده بودند که امکان درگیری نظامی با اتیوپی وجود دارد لذا این ناوگان را تشکیل دادند. این درحالی است که قاهره 5 سال قبل بزرگترین پادگان نیروی زمینی خاورمیانه را در شمال مصر به نام « محمد نجیب » ایجاد کرد. تاسیس این پادگان می‌تواند در راستای پیش بینی مصریان در خصوص احتمال درگیری نظامی با اتیوپی باشد.
در اینجا باید به این نکته اشاره کرد، مصر از لحاظ زمینی هیچ ارتباطی با اتیوپی ندارد. چنانچه آتش جنگی میان دو کشور شعله ور شود این جنگ با حمله هوایی شروع خواهد شد. مصر جدیدترین جنگنده‌ای که دارد میگ 29 است. اتیوپی نیز یک سامانه دفاع هوایی ساخت روسیه نصب کرده که خیلی قدرتمند است و این احتمال وجود دارد، هر جنگنده‌ای که به این سامانه نزدیک شود، سرنگون شود. به هرحال، چنانچه جنگی بین دو کشور رخ دهد، محدود است و زمینی نخواهد بود.
دوم، مصر، سودان و اتیوپی از لحاظ اقتصادی در شرایطی نیستند که بتوانند از عهده هزینه‌های یک جنگ تمام عیار و گسترده بر آیند. مسئله‌ای که در اینجا وجود دارد، ارتباطی است که آمریکا با مصر و اتیوپی دارد. این دو کشور متحد منطقه‌ای واشنگتن هستند لذا ممکن است آمریکا مانع از شعله ور شدن جنگ میان مصر و اتیوپی شود زیرا شرکت‌های تسلیحاتی روسیه بیشترین بهره را خواهند برد چون ساز و برگ نظامی مصر و اتیوپی روسی است.
راهکار سیاسی
مصریان برای تامین امنیت آبی خود می‌توانند از طریق سازمان ملل، اتیوپی را تحت فشار قرار دهند. مثلا از طریق ماده 36 میثاق شورای امنیت می‌توانند فشار وارد کنند تا آتش جنگ شعله ور نشود. یکی از وظایف شورای امنیت آن است که از بروز جنگ جلوگیری کند. قاهره می‌تواند از این طریق آدیس ابابا را تحت فشار قرار دهد تا به مطالبات مصر و سودان پاسخ مثبت دهد. احتمال موفقیت این راهکار وجود دارد چرا که هر جنگی در آفریقا برای سازمان ملل و شورای امنیت و به طور کلی برای جهان هزینه دارد. همچنین این احتمال وجود دارد که سازمان ملل و اتحادیه آفریقا یک فشار اقتصادی بر اتیوپی وارد کنند تا به برخی مطالبات قاهره و خارطوم تن دهد.
بحران سدالنهضه همچنان ادامه خواهد یافت. شاید در روند سیاسی مصریان کمی از مواضع قبلی خود کوتاه بیآیند و اتیوپی نیز سطح پاسخگویی به مطالبات قاهره و خارطوم را افزایش دهد.
نویسنده : صبری انوشه کارشناس ارشد تحولات شمال افریقا و غرب آسیا
انتهای پیام/