چرخ فروش کتاب ایستاد؛ تیر خلاص کرونا بر پیکره کتابفروشان دانشگاه فردوسی مشهد
گروه استانها- کرونا آسیب‌های جبران ناپذیری بر پیکره کتابفروشان فعال در دانشگاه‌ها وارد آورده زیرا تمام فروش آنها مبتنی بر حضور دانشجو بوده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، کتابفروشانِ سراسر ایران؛ بیش از یک سال است با آسیب اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند به آن امید هستند که شیرازه کار و کسبِ فرهنگیشان دستاویز نابودی نشود و جانی دگر باره به چشم خویشتن ببیند.
کتابفروشانِ کلان شهر مشهد نیز از بلای خانمان برانداز ویروس کرونا در امان نمانده‌اند و همچنان نزدیک به 900 واحد کتابفروشی و نوشت‌افزار در لبه پرتگاه ورشکستگی به حیات خود ادامه می‌دهند. از این رسته که در فهرست صنوف آسیب‌پذیر قرار دارد؛ تعدادی فروشگاه به طریقی دیگر در معرض آسیب هستند.
صاحبان این فروشگاه‌های کتاب، کار و کسبشان را در یکی از بزرگترین دانشگاه‌های منطقه غرب آسیا دایر کرده‌اند. دانشگاهی به نام فردوسی که از 4 اسفند 1398 تا به امروز با محدودیت‌های فراوان برای ادامه فعالیت با حضور فیزیکیِ افراد از جمله دانشجویان و اساتید روبرو بوده است.
وضعیت قرمزتر از آمار کرونا
کتابفروشان در دانشگاه فردوسی مشهد همواره با بحران اقتصادی دست و پنجه نرم کرده‌اند و حتی در وضعیت آبی کرونا هم درآمدشان در حالت هشدار بوده است. تجربه سال گذشته و احتمال تکرار داستان‌های سال بد باز هم به دلیل شیوع ویروس و افزایش مرگ و میر سئوال‌های بسیار برای بود و نبود آینده شغلی پیش روی کتابفروشان دانشگاه گذاشته و وضعیت سلامت شهر زنگ خطر جدی تعطیلی این مکان‌های فرهنگی را به صدا در آورده است.
از این رو سری به فروشگاه‌ها و غرفه‌های فروش کتاب در این دانشگاه زدم تا گفت‌وگویی پیرامون اوضاع مالی متصدیان آن داشته باشم.
قدیمی‌ترین فروشگاه کتاب در ضلع شمالی مستقر است و با آنکه مختص فروش کتابهای درسی تخصصی و عمومی دانشگاهی است؛ خلوت از مشتری است. شروع این روزهای خلوت در سال 1398 و تداومش در سال 1399 سقوط باورنکردنی سقف فروش و نابسامانی اقتصادی را به دنبال داشته است. مشروح این مصاحبه با حسن غلامیان رئوف متصدی کتابفروشی دانشگاه فردوسی را در ادامه بخوانید:
سقف فروش در سال گذشته به یک صدم در مقایسه با مدت مشابه سال98 رسید. اخبار شیوع ویروس کرونا و به دنبال آن اعلام تعطیلات اضطراری برای مکان‌های پرتردد از جمله دانشگاه، فروش کتاب را بدون هیچ برنامه قبلی و به یک باره به حداقل ممکن کشاند. نابهنگام بودن این حادثه در اسفند ماه آن سال کمرمان را زیر آوار اقتصادی خم کرد. زیرا یک ماه پایانیِ هر سال که با توجه به فرا رسیدن نوروز باستانی و خرید کتاب به عنوان عیدی، ماهِ رونق اقتصادی کتابفروشان محسوب میشود به کلی تعطیل شد.
مشکلات ناشی از شیوع کووید؛ همچنین نوع جهش یافته آن که در چندماه اخیر شایع شده و هر لحظه احتمال قرمز شدن وضعیت کلانشهر مشهد را رقم می‌زند مستلزم برخورداری از توانمندی در مدیریت بحران است.
این فروشگاه از بیستم فروردین سال گذشته فعالیت خود را در سال جدید از سر گرفت اما تعطیلات متعدد دانشگاهی که تا به امروز و به دستور وزارت بهداشت ادامه دارد ورود به داخل دانشگاه را محدود کرد و فقط با نامه‌نگاری و در صورت موافقت حراست امکان تردد بود. از این رو در چند ماه ابتدای پارسال برخلاف سال‌های پیش از آن به رفع امور معوقه از جمله انبارگردانی که عموما در اسفند هر سال انجام می‌شد؛ پرداختم.
نیمه دوم سال هم سختگیری‌ها تحت تدابیر ویژه برای ورود افراد به دانشگاه ادامه داشت به ویژه با شیوع ویروس انگلیسی هر لحظه احتمال قرمز شدن وضعیت کلانشهر مشهد هست که حاصلی جز سرگردانی و بلاتکلیفی در بازگشت به روال عادی فروشگاه ندارد.
یکی دیگر از علل تشدید ضرر و زیان مالی نبودِ ارزش افزوده برای کالای کتاب است. در حالی که سرمایه ثابت بسیاری از کسبه، همسو با تورم، افزایش حد اقل دو برابری در قیاس با سال گذشته نشان می‌دهد اما قیمت کتابهای خرده فروشی‌ها که سرمایه اصلی آنان است در قیاس با تورم کاهش هم داشته است. از این رو فقدان ارزش افزوده کتاب همواره مقوله‌ای چالش برانگیز بوده است.
«قیمت پشت جلد کتاب را بنا بر خواست اتحادیه تغییر نمی‌دهیم مگر کتاب‌هایی که چاپ جدیدشان تا ده برابر تغییر کرده و باید با ضرری فاحش خریداری کنیم که این موارد را به قیمت روز محاسبه می‌کنیم. هر چند تغییر قیمت کتاب با ذائقه دانشجو متضاد است و اصلا در سبد خرید این قشر توان خرید کتاب آنطور که انتظار می‌رود نیست.
از این رو ناچاریم برای جذب و حفظ مشتری باز بر قیمت جدید آن تخفیف در نظر بگیریم تا حدّی که مانع ضرر فاحش بشویم. شرکت در طرح‌های فصلی خانه کتاب، همکاری با کانون کتاب و اندیشه در مرکز فرهنگی دانشگاه و توزیع بن کارت خرید کتاب، برگزاری و شرکت در نمایشگاه‌هایی که در سطح دانشگاه فردوسی مشهد و سایر دانشگاه‌ها برگزار می‌شد برای ادامه حیات این فروشگاه گردش مالی ایجاد می‌کرد که با شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های وزارت بهداشت متوقف شد.»
رقابت در میدان رقبا
مشکلات تعطیلاتِ نامنظم، میانگین فروش نامعین و غیر قابل پیش بینی، متصدی این کتابفروشی را بر آن داشته تا به سایر روش‌های فروش از جمله گسترش فروش تلفنی روی بیاورد.
«سرمایه گذاری در فروش از طریق فضای مجازی سوددهی را ممکن است افزایش بدهد اما در میدان رقبا دست کم چهار یا پنج سال به کار و فعالیت مستمر نیاز دارد که با لحاظ درصد ارزش افزوده برای کالای فرهنگی همچون کتاب هیچ تضمینی برای جبران زیان وارده نیست و مقدار خرید آن مشتری‌های انگشت شمار هم دردی از وضعیت اسف‌بار اقتصادی این کتابفروشی دوا نکرده است.»
کتاب از اولین اقلامی است که در شرایط بحران اقتصادی از سبد خانوار حذف میشود. وضعیت اقتصادی دانشجویان دانشگاه دولتی فردوسی نیز رابطه مستقیم با حضور فیزیکی و قدرت خرید آنان دارد و در وضعیت غیرعادیِ بازار، خسارات ناشی از شیوع ویروس کرونا بیش از پیش مشهود است.
من از سال 1394 تصدی فروشگاه کتاب دانشگاه را به عهده دارم و به تجربه می‌دانم که مشتریان اصلی این کتابفروشی اغلب دانشجویان نوورود هستند. این دانشجویان از ترم‌های بعد مشتری کتابهای دست دوم می‌شوند و یا با امانت کتاب از دانشجویان ترم‌های بالاتر آن واحد درسی را می‌‌گذرانند.
این در حالی است که فروش ما بر کتاب نو متمرکز است. دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و دوره دکتری هم اقدام به خرید کتاب می‌کنند اما عدد منابعی که می‌خرند به نسبت کتابهای دوره کارشناسی تقریباً 80 درصد کمتر است و در بیشتر موارد کتابی کمیاب و گاهی نایاب درخواست می‌کنند که جست و جوی آن نیز برای کتابفروشی هزینه‌بر است. با این اوصاف بیشترین خرید از سوی ترم اولی‌هاست که این هم از سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا منتفی است.»
بقای کتابفروشی؟
تداوم تعطیل اضطراری دانشگاه و سقوط فروش و در نتیجه کاهش طولانی مدت درآمد کتابفروشی بدون شک حمایت نهادهای دولتی از جمله دانشگاه را می‌طلبد از این رو از متصدی این کتابفروشی در زمینه اقدامات حمایتی پرسیدم.
«حمایت‌های دانشگاه به شکل‌های مختلف از همان شروع به کارم در این کتابفروشی و حتی پیش از آن نیز بوده؛ به عنوان نمونه کتابهای چاپخانه دانشگاه فردوسی همواره برای فروشنده 10 درصد بیشتر تخفیف دارد که به تبع من هم دستم برای تخفیف باز است و این در اوضاع سخت بازار کتاب برای مخاطب کشش خرید ایجاد می‌کند و هم کمکی بزرگ برای بقای این فروشگاه است.
علاوه بر این گاهی کانون کتاب و اندیشه در مرکز فرهنگی دانشگاه بن کارت خرید کتاب به دانشجویان معدل الف و اساتید تخصیص می‌دهد و با توجه به اینکه 99 درصد کتاب‌ها درسی است؛ این طرح مورد استقبال واقع شده بود. ناگفته نماند که با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی دانشگاه این طرح نیز متوقف شد.»
اجاره بها دخل کتابفروشی را می‌آورد
اجاره بهای کتابفروشی دانشگاه به عهده متصدی این فروشگاه است که گاهی پرداخت آن به دلایل کاهش شدید فروش و دخلی که دیگر مثل گذشته چرخش نمی‌چرخد به نوعی ضرر مشهود محسوب میشود موضوعی که رئوف به آن در پرسش قبلی و حتی تکرار سئوالم به شکلی واضح‌تر اشاره‌ای نکرد و پاسخی شفاف نداد و فقط بعد از مکثی نسبتا طولانی ترجیح داد در تکمیل توضیحاتش بگوید.
«اجاره اینجا متغیّر است. بستگی به فروش دارد. سه چهار ماهی تخفیف دارد. ماه‌های نیمه تعطیل دانشگاهی مثل تابستان که فروش نیم بهاست و در اوضاع شیوع بیماری کرونا هم اجاره را تخفیف می‌دهند.»
جای امیدواری است که در هجمه بیماری و سختی، دانشگاه نیم نگاهی به اوضاع نابسامان کتابفروشی دارد. با این وجود آسیب‌های اقتصادی ناشی از شیوع کووید19 به حدّی است که کار و کسب را به کام کتابفروشان تلخ کرده و دیگر بازار فعالیت‌های فرهنگی با وجود جهش یافتن‌های ویروسی منحوس و اوضاع بیماری نه چندان شناخته شده‌ای که رو به سیاهی می‌رود؛ دستخوش تغییرهای ناگهانی و بلاتکلیفی اقتصادی است تا آنجا که زنگ خطر برای ادامه حیات کتابفروشی را به صدا درآورده است.
انتهای پیام/281/ ز