یادداشت اقتصادی/ نقش حمل‌ونقل دریایی در تحقق شعار سال

خبرگزاری تسنیم- خانواده های معمولی اتریشی ساکن وین، وقتی در اواخر ماه آوریل سال جاری احساس کردند مقداری هزینه زندگی بالاتر رفته است، نمی دانستند که علت این امر اتفاقی است که در چند هزارکیلومتری آنها رخ داده است. نه جنگی اتفاق افتاده بود و نه حادثه غیرمترقبه طبیعی مانند سیل و زلزله رخ داده بود.

تنها کشتی بزرگ کانتینربر ever given که متعلق به یک سرمایه‌گذار ژاپنی بود، به دلیل وزش باد سنگین، ناگهان به گل نشست و یکی از دو کانال راهبردی جهان یعنی کانال سوئز واقع در کشور مصر را حدود یک هفته بست. این رویداد باعث شد در گوشه دیگری از جهان یک شرکت عظیم تولیدکننده خمیر چوب مخصوص کاغذسازی که یکی از عمده ترین اقلام تولید دستمال کاغذی و محصولات بهداشتی و کاغذی است، هشدار دهد، قادر به تامین منابع اولیه مورد نیاز محصولات خود نیست. اینچنین بود که وزش باد شدید در خاورمیانه، سرعت غیرمجاز کشتی کانتینربر در کانال سوئز و آنطور که برخی رسانه ها نوشتند حواس پرتی کاپیتان کشتی، باعث شد کارخانه دستمال کاغذی در برزیل هشدار گرانی بدهد و هزینه زندگی خانواده های معمول اروپایی ناگهان افزایش پیدا کند.

حادثه انسداد کانال سوئز یکبار دیگر بر اهمیت حمل و نقل دریایی و اثر بی بدیل آن بر اقتصاد جهانی تاکید کرد.با این حال، برای اکثر جمعیت جهان، حمل و نقل کالا در کامیون‌ها، قطارها و گاهی در هواپیماهایی که از بالای سرشان عبور می‌کند، خلاصه می‌شود.

اما نکته این است که بخش بزرگی از بار آن کامیون‌ها و یا قطارها یا از طریق یک شناور آمده و وارد شده است یا قرار است بر روی آن منتقل و صادر شود. به عبارت بهتر، طبق برآورد کارشناسان، بیش از 80 درصد از حمل و نقل بار در جهان به میزان 11 میلیارد تن در سال (آمار سال 2018) از طریق دریا انجام می‌شود.

حال اگر اختلال در کانال سوئز جدی و طولانی مدت بود یا درباره اقلام راهبردی مانند غذا یا حامل های انرژی به خصوص نفت خام و میعانات گازی اتفاق می افتاد، جهان با بحران بسیار جدی روبرو می شد که نمونه آن را در جنگ خلیج فارس در سال 1991 تجربه کرد.

در واقع حمل و نقل دریایی به اندازه‌ای از اهمیت برخوردار است که تصور جهان بدون آن و کشتی های غول پیکری که از مواد غذایی تا حامل‌های انرژی، نهاده‌ای تولید و محصولات صنعتی را در سراسر عالم جابه جا می‌کنند، غیرممکن است. برخی تحقیقات تایید می‌کنند کالاهایی که یک سوم آنها شامل حامل های انرژی و سوخت است و 66 درصد بعدی به کالاهای خشک، فله، کانتینرهای صنعتی و مانند آن اختصاص دارد از طریق دریا حمل می‌شوند.

نکته مهم این است که در ایران نیز وضعیت به همین منوال است. تحریم کنندگان طی دو دوره تحریم هسته ای بخش اعظم فشار تحریمی را بر ناوگان کشتیرانی کشور وارد کردند. این اقدامی آنی و بدون فکر نبود. دشمنان به‌خوبی می دانند که تا 90 درصد از مبادلات تجاری ایران از طریق دریا (بیش از 123 میلیون تن کالا در سال 1399) انجام می شود، اما این موضوعی است که اکثر ایرانیان از آن بی خبرند.

ایران به دلیل دسترسی مناسب به آب های آزاد در جنوب و دسترسی به سواحل قابل کشتیرانی در شمال(حدود 5800 کیلومتر خط ساحلی) که امکان تجارت بین المللی میان ایران و کشورهای روسیه، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان را فراهم می‌کند، حمل و نقل دریایی از اهمیتی مضاعف برخوردار است.

این نکته را هم باید در نظر گرفت که موقعیت ژئواستراتژیک ایران در شمال تنگه هرمز و خلیج فارس که اهمیت فراوانی در تجارت بین المللی انرژی دارد، امکان بهره مندی کشور ما را از حمل و نقل دریایی دوچندان می‌کند.

ایران دارای بیست و دومین ناوگان بزرگ کشتیرانی در جهان است. به گزارش UNCTAD ایران دارای 246 فروند شناور ثبتی است که ظرفیت حمل آنها بیش از 18 میلیون تن است. نکته اینکه بخش بزرگی از این ناوگان در اختیار کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت ملی نفتکش ایران است.

برآوردهای سازمان های بین المللی مانند UNCTAD این است که یکی از مهم ترین ابزارهای ایران برای مقاومت در برابر تحریم های آمریکا همین ناوگان بزرگ حمل و نقل دریایی است که حداقل در فقره صادرات بنزین به ونزوئلا عملا تحریم‌های ترامپی را به سخره گرفت و به چالشی جدی کشید.

در همین راستا و در تایید مضاعف اهمیت و بزرگی بخش دریایی ایران، طبق اعلام سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، روزانه نزدیک به 17 میلیون بشکه نفت خام از تنگه هرمز به سمت اروپای غربی، شرق دور و ایالات متحده عبور می‌کند. دست کم 88 درصد نفت خام صادراتی عربستان سعودی، 90 درصد نفت سبک و سنگین ایران، 98 درصد نفت عراق، 99 درصد نفت امارات متحده عربی و 100 درصد نفت کشورهای کویت و قطر به صورت دریایی از خلیج فارس راهی مقاصد خود می‌شود که این میزان معادل 90 درصد صادرات نفت بزرگترین کشورهای تولیدکننده نفت در منطقه خاورمیانه است.

تردد سالانه بیش از 50 هزار کشتی اقیانوس پیمای تجاری، نفتی و گازی از مسیر تنگه هرمز به عنوان یکی از تنگه های راهبردی جهان، انتقال و جابه‌جایی بیش از 13 میلیون بشکه نفت خام از این منطقه، وجود بیش از 800 سکوی اکتشاف و استخراج نفت و گاز و وجود هزاران شناور نظامی و سنتی حاکی از اهمیت این تنگه است. سازمان اطلاعات انرژی آمریکا حمل و نقل حامل های انرژی از تنگه هرمز را معادل گذر 40 درصد نفت فوب (شناور روی آب) جهان و 20 درصد از کل نفت دنیا تخمین زده است.

به اعتقاد تحلیلگران بازارهای جهانی، در صورت اختلال در حمل و نقل دریایی در تنگه هرمز، بازار جهانی با کمبود 20 میلیون بشکه‌ای نفت مواجه خواهد شد و بهای نفت از مرز 250 دلار نیز فراتر می‌رود. برخی تحلیلگران حتی معتقدند، با اختلال در تنگه هرمز، اقتصاد جهانی سقوط خواهد کرد و حتی کارشناسان ارشد صنعت بیمه سوخت بین المللی از جمله شرکت بیمه لویدز می‌گویند، در صورت اختلال در حمل و نقل دریایی در خلیج فارس، احتمال توقف کامل معاملات تجاری در کشورهای حاشیه خلیج فارس وجود دارد.

علاوه بر این، نباید از اهمیت حمل و نقل دریایی برای کشور ما که در زمینه واردات فنّاوری و اقلام صنعتی "های تک"، وابستگی وارداتی دارد، غافل ماند. در این راستا و با توجه به اهمیت استراتژیک حمل و نقل دریایی در ایران و جهان و اثر غیرقابل انکار آن بر وضعیت اقتصادی کشور، توجه مضاعف به نوسازی ناوگان حمل و نقل دریایی، توجه به فنّاوری‌های جدید در عرصه کشتیرانی، کشتی سازی، کشتی‌داری و همچنین ایجاد اسکله های تازه با تجهیزات به روز دنیا در کنار ایجاد زیرساخت‌های جابجایی کالا از عرشه به ساحل می‌تواند کشور ما را در زمینه تحقق شعار "تولید پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها" که امسال از سوی مقام معظم رهبری تعیین شده است، یاری کند.

حمل و نقل دریایی با توجه به ویژگی های خود که مهم ترین آنها امکان رفت وآمد در آب های آزاد بین المللی در کوتاه ترین زمان و بالاترین امنیت ممکن است و با وجود مزیت های نسبی فراوانی مانند توانایی حمل و نقل در حجم کلان و تنوع زیاد در مسیرهای بسیار طولانی، زمان مناسب حمل، قیمت ارزان، سلامت فیزیکی بار حمل شده و مزیت هایی از این دست، از جایگاه خاص در روش‌های مختلف حمل ونقل برخوردار است.

به همین دلیل بهره گیری از فناوری های نو و نوآوری‌های جدید در این نوع از حمل ونقل در ابعاد وسیعی مورد استقبال دست اندر کاران و صاحبان کالا قرار می‌گیرد. با استفاده از آخرین روش های ساخت کشتی، استفاده از تکنولوژی روزآمد در تولید و به کارگیری وسایل و تجهیزات و ملزومات کشتی سازی مانند پیشرانه های قدرتمند، نظام های سنجش دریایی و ناوبری سطحی، فناوری های جدید الکترونیکی و مخابراتی یکی از ملزومات صنعت کشتیرانی است تا در کنار مجهز کردن اسکله های مدرن در بندرهای بزرگ بین المللی کشور از جمله بندر چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور، امکان تحقق بخشیدن به شعار مهم امسال که رویکردی کاملا اقتصادی دارد را فراهم کند.

علی غیاثیان-کارشناس ارشد مدیریت

انتهای پیام/