نگاهی به تنش بین باکو – ایروان و رویکرد روسیه و آمریکا نسبت به آن

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، ماه ها از جنگ سهمگین بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان سپری شده اما هنوز هم شاهد ثبات کامل و عمل کردن به مفاد قرارداد صلح نیستیم و در همین حال، ارمنستان، به اقدامات جمهوری آذربایجان معترض است و اعلام کرده که نظامیان تحت امر علی اف، به ناحق و به شکل غیرقانونی، به حریم جغرافیایی ارمنستان، تجاوز کرده و در منطقه مرزی سولیچ، عملاً به دنبال تغییر نقاط استقرار بوده اند.

پاشینیان، جمهوری آذربایجان را به تجاوز به تمامیت ارضی ارمنستان متهم و اعلام کرده که نیروهای نظامی آذربایجانی به عمق 3.5 کیلومتری از خاک این کشور نفوذ کرده و قصد داشتند دریاچه سولیچ را تحت کنترل خود درآورند. اهمیت منطقه مرزی سولیچ در این است که این نقطه، باید کانون اصلی برای احداث راه ارتباطی بین باکو و منطقه جدا افتاده نخجوان و ترکیه باشد.

نیکول پاشینیان که حالا به عنوان «کفیل نخست وزیر ارمنستان» شناخته می شود، اعتراض خود را به شکل تلفنی و همچنین به صورت ارسال نامه، به اطلاع بسیاری از رهبران رسانده است.

ژوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با یک بیانیه مکتوب، در مورد آخرین تنش های مرزی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان اظهار نظر کرده و طرفین را به آرامش و اعتدال فرا خواند.

روسیه بر اوضاع مسلط است

هنوز هم ارمنستان و آذربایجان، به طور رو در رو و بلاواسطه مذاکره نمی کنند و حتی در مذاکرات فرماندهان نظامی و مسئولین وزارت دفاع این دو کشور، همواره هیاتی از ژنرال ها و دیپلمات های روسی نیز حضور دارند.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه دیروز جمعه، در جریان تماس تلفنی با نیکول پاشینیان، نخست وزیر موقت ارمنستان، تنش در خطوط مرزی این کشور با جمهوری آذربایجان را مورد بررسی قرار داد.

پوتین بر ضرورت اجرای دقیق تمامی مفاد توافقنامه‌ های روسیه -ارمنستان-آذربایجان در ماه نوامبر سال گذشته میلادی و اواسط ماه ژانویه سال جاری (2021)، درباره رعایت رژیم آتش‌بس تأکید کرد و سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه هم در گفتگوی تلفنی با جیحون بایراموف همتای آذربایجانی خود، خواهان آن شد که تمام اختلافات از راه گفتگو و استفاده از ظرفیت های دیپلماتیک حل شود.

سفر لاوروف به باکو و دیدارهای او با وزیر امور خارجه و رئیس جمهور آذربایجان، نشان داد که مدیریت مسیرهای ترانزیتی و تلاش برای بهره برداری اقتصادی از شرایط جدید، به شکل جدی در دستور کار مسکو، باکو و آنکارا است و نمی خواهند این وضعیت تغییر پیدا کند. به همین خاطر بود که سرگئی لاوروف در سفر به باکو، بارها بر ضرورت حفظ آرامش، پایبندی به توافق سه جانبه و توجه به ترانزیت کالا و امنیت راه ها اشاره کرد.

پرهیز معنی دار آمریکا و اروپا

ارمنستان، از آمریکا هم کمک خواسته اما واکنشی که واشنگتن نشان داد، فرمایشی تر از آن بود که بتوان اسمش را اقدام جدی نهاد.

وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که دولت ایالات متحده، روند اوضاع در مرز مشترک جمهوری آذربایجان و ارمنستان را با دقت زیر نظر دارد و در جریان مذاکرات تلفنی با مقامات باکو، از آنها خواسته شده تا سریعاً نیروهای نظامی خود را از منطقه مورد مناقشه مرزی خارج کرده و از هرگونه اقدام تحریک آمیز خودداری کنند.

جالب اینجاست که تیم بایدن، هنوز هم به طور کامل و در سطح بالا، خود را وارد این ماجرا نکرده و در تماس تلفنی اخیر بین وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان و دستگاه دیپلماسی آمریکا، تماس در این سطح بوده که جیحان بایراموف وزیر خارجه آذربایجان، به جای آن که با همتای خود، آنتونی بلینکن طرف صحبت باشد، مذاکرات تلفنی را  با فیلیپ ریکر مشاور وزیر پیش برده است.

یکی از مهم ترین برداشت ها و تحلیل های سیاسی در مورد بن مایه ها و دلایل اصلی بروز جنگ جدید قره باغ، این است که از دید بسیاری از کارشناسان، دولت نیکول پاشینیان در ارمنستان، از دید روسیه، یک دولت وابسته به آمریکا است که نیاز به تنظیم باد داشت و به همین خاطر، در جنگ اخیر قره باغ، روسیه در میدان عمل، به جمهوری آذربایجان و ترکیه اجازه داد تا به بخشی از اهداف قابل توجه خود دست پیدا کنند.

تحلیلگران معتقدند که اگر در آمریکا به جای رئیس جمهوری ناشی و کارنابلد همچون دونالد ترامپ، یک رئیس جمهور دموکرات با نگرشی همچون باراک اوباما بر سر کار می بود، اوضاع فرق می کرد و واشنگتن اجازه نمی داد که پهپادهای ترکیه و آذربایجان، ساختار دفاعی ارمنستان را در هم بکوبند. اما حالا و در نخستین ماه های زمامداری بایدن، این فرضیه تا حد قابل توجهی زیر سوال رفته و به چالش کشیده شده است.

با وجود آن که چند ماه از تثبیت قدرت دولت جدید آمریکا گذشته و جو بایدن با اقدام عملی در به رسمیت شناختن کشتار ارامنه، ترکیه را در شرایط سختی قرار داد، اما هنوز هم در مورد رویکرد کلی آمریکا و اتحادیه اروپا به تحولات ارمنستان و قفقاز جنوبی، شاهد تحولی جدی نبوده ایم.

شاید یکی از مهم ترین دلایل این امر، این است که تحولات اوکراین، تنش در دریای سیاه و موضع گیری ناتو علیه روسیه در حوزه امنیتی مهم و حساس دریای سیاه، اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

ارمنستان و آذربایجان، دو کشور در دو فضای متفاوت

اگر چه جمهوری آذربایجان، به عنوان طرف پیروز در جنگ اخیر شناخته می شود اما اطلاعیه های وزارت دفاع این کشور، نشان دهنده این است که پیروزی مزبور، آسان به دست نیامده است.

در تازه ترین اطلاعیه وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، به این اشاره شده که در جنگ اخیر قره باغ، جمعاً 2 هزار و 895 تن از نظامیان این کشور، جان خود را از دست داده اند که برخی از آنها دارای رتبه های افسری رده بالا و یک مورد هم ژنرال بوده است.

شاید به همین دلیل، دولت الهام علی اف، تلاش می کند تا با استفاده از شرایط نوین اقتصادی و برجسته سازی اهمیت موضوعاتی همچون گذرگاه ترکیه – نخجوان – باکو، نشان دهد که دستاوردهای جنگ، ارزشی فراتر از خسارات و تلفات آن داشته است.

تلاش جمهوری آذربایجان برای تمرکز بر مسائلی همچون انتقال گاز حوزه دریای خزر به ترکیه و اروپا و توجه به گذرگاه نخجوان – باکو، در حالی است که ارمنستان، انگیزه های اقتصادی چندانی ندارد و چنین به نظر می رسد که امنیت و بقا برای ارمنستان، بسیار مهم تر و حیاتی تر است.

در پایان باید گفت، شواهد موجود، نشان دهنده این است که بنا بر بسیاری از دلایل سیاسی، ژئوپولیتیکی و مسائل مرتبط با اختلافات روسیه و ناتو و برجسته شدن برخی ابعاد پیدا و پنهان امکان تنش در دریای سیاه، در پرونده جنوب قفقاز و اختلافات باکو – ایروان، روسیه همچنان حرف اول و آخر را می زند.

در نتیجه نمی توان انتظار داشت که در میان مدت، در جریان تداوم اختلافات جمهوری آذربایجان و ارمنستان، شرایطی به وجود بیاید که در آن، روسیه حمایت تمام قد از ارمنستان را بر منافع اقتصادی خود در رابطه با آذربایجان و ترکیه، ترجیح دهد.

در همین حال، موضوع تعیین کننده و فاکتور مهم دیگر، انتخابات آتی در ارمنستان است. اگر نیکول پاشینیان، با وجود آن که عملاً به عنوان مسئول شکست جنگ قره باغ شناخته شده، یک بار دیگر بتواند آرای مردم را به دست بیاورد، امکان پیشرفت روند مذاکرات بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، تا حدودی پیچیده تر خواهد شد.

انتهای پیام/