هشدار به کشورهای نفتی از جمله ایران/ پایان عصر نفت نزدیک است

در مطالعات تاریخ اقتصادی کشورهای نفتی، عمدتاً این موضوع به چشم می‌خورد که پس از کشف نفت، اوضاع اقتصادی آن‌ها و به طبع سطح رفاه عمومی افزایش‌یافته است؛ پس این امکان وجود دارد که اگر درآمد نفتی آن‌ها به هر دلیلی کاهش یابد، اقتصاد وابسته آن‌ها با رکود و مشکل مواجه خواهد‌شد. در بیشتر پژوهش‌ها عمر منابع نفتی و عرضه آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و تقاضای نفت چندان موردتوجه نیست. چه‌بسا تقاضایی برای عرضه وجود نداشته باشد!

عرضه نفت:

صادرات جهانی نفت خام کشورهای اوپک از سال 2012 لغایت 2015 (برحسب 1000 بشکه در روز)

روند عرضه نفت کشور های اصلی تأمین‌کننده عضو اپک غالبا در یک‌روند صعودی افزایش پیداکرده‌است. هرچند در سال‌های اخیر عرضه نفت تقریباً روند ثابتی داشته است، به‌جز کاهش‌های مقطعی همواره یک‌روند صعودی را دنبال نموده است.

قیمت هر بشکه نفت:

منحنی قیمت نفت در سال‌های اخیر افت‌وخیزهای فراوانی را به خود دیده است که مجموعه‌ای از عوامل جهانی بر آن اثر گذاشته است. مولفه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی عوامل اصلی این نوسانات بوده‌اند؛ اما در هر دوره نقش یکی از این مولفه ها باعث پررنگ شدن این نوسانات شده است.

مثلاً رکود سال 2008 از عوامل اقتصادی، پرونده هسته‌ای ایران در اواخر سال 2011 از عوامل سیاسی، جنگ اول خلیج از عوامل نظامی و همه‌گیری کرونا از عوامل اجتماعی اثرگذار بر قیمت نفت می‌باشد.

اما آیا میزان عرضه نفت تنها عامل تعین قیمت است؟

بحران مالی سال 2008 ازجمله مواردی است که قیمت هر بشکه نفت را به حدود 140 دلار افزایش داده است. نشست نفت توسط شرکت BP و بهار عربی در سال 2010 و 2011 قیمت هر بشکه نفت را از حدود 80 دلار به 120 دلار رسانده، اما جنگ نفتی OPEC و جنگ داخلی یمن قیمت هر بشکه نفت را از 100 دلار به حدود 50 دلار تقلیل داده است.

از مطالعات فوق این نتیجه حاصل می‌شود که تهدید‌های نظامی، عوامل سیاسی و بین‌المللی، رشد اقتصادی و جنگ قیمتی از عوامل مؤثر بر تغییر عرضه و تقاضای نفت بوده‌اند اما آنچه اکنون کشورها به سمتش حرکت می‌کنند رشد علمی و به دنبال آن توسعه جهانی است. از مهم‌ترین افت قیمت‌هایی که جهان نفت به خود دیده است می‌توان به سال 2014 اشاره کرد. در این سال قیمت نفت از 106 دلار به 60 دلار تقلیل پیداکرده، در اواخر ماه ژوئن 2014 دولت آمریکا به دلیل افزایش استخراج نفت با استفاده از فناوری فراکینگ (استخراج نفت و گاز از درون سنگ‌های زیرزمینی) برای اولین بار بر صادرات نفت مجوز می‌دهد.

حال در آینده رشد فناوری با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد و این رشد، ترسیمی متفاوت از جهان نفت و انرژی خواهد داشت!

روند عرضه و تقاضا برای آینده

نمودار عرضه جهانی نفت

افزایش تولید نفت با به‌صرفه شدن استخراج از میادین نامتعارف، در کنار ذخایر عظیم نفت در مناطق مختلف جهان ازجمله خاورمیانه، نگرانی‌ها را از کاهش عرضه و پایان عصر نفت برطرف ساخته است. به نظر می‌آید با توسعه تکنولوژی‌های اکتشاف و استخراج حداقل تا چندین دهه روند عرضه نفت صعودی و یا ثابت بماند؛ اما مسئله چیز دیگری است، آیا تا پایان عمر عرضه، تقاضا نیز به همین میزان باقی خواهد ماند؟

تقاضای جهانی نفت

با برسی آمار تقاضای نفت در دوره کنونی نتیجه حاصله این است که روند تقاضای نفت مثبت و صعودی بوده است اما در اینجا بحث از بعد توسعه جهانی نسبت به عرضه تفاوت پیدا می‌کند. هرچند هزینه بالای سوخت‌های پاک هم‌اکنون نسبتا بالاست اما با رشد سریع توسعه فناوری در کشورهای جهان هزینه تولید انرژی‌های پاک نیز به‌تدریج کاهش می‌یابد. از طرفی چالش‌های نوسانات قیمتی نفت در سال‌های گذشته اهمیت مسئله امنیت انرژی را بالابرده است، بنابراین دولت‌ها به این سمت تنوع سبد انرژی درحرکت‌اند. مجموع این عوامل منجر به کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی به‌ویژه نفت می‌شود و این یعنی کاهش نرخ رشد تقاضا در آینده نه‌چندان دور.

تقاضای جهانی نفت تا سال 2025

با کاهش رشد تقاضا در سال‌های آینده، کشورهای نفتی تحت‌ فشار قرار خواهند گرفت. شاید با به صدا درامدن زنگ خطر پایان عصر نفت، کشورهای نفتی تولید و عرضه خود را حداکثر کنند تا از آخرین فرصت‌های باقی‌مانده حداکثر استفاده را ببرند و احتمالاً بتوانند با قیمت پایین نفت طرفداران انرژی پاک را تحت‌ فشار قرار دهند، اما به‌هرحال عمر تقاضای نفت زودتر از عمر چاه‌ها به پایان می‌رسد و این همان هشدار بازگشت است! که باید برای آن راه‌حلی اندیشید.

محمد کاوه باغبادرانی، پژوهشگر کمیته صنعت نفت و انرژی دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید

انتهای پیام/