تشویق برخی از انجمن‌های ادبی برای استفاده از کلمات رکیک در شعر/ چند پیشنهاد به شهرستان ادب
حسنا محمدزاده می‌گوید: جوِ ناسالم و روشنفکری بعضی از جلسات شعر، شاعران جوان را به‌سمتی می‌برد که آن شاعر را به استفاده از کلمات رکیک در شعر تشویق می‌کند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حسنا محمدزاده از سال 76 حضور جدی در عرصه شعر را آغاز کرد، هرچند دانش‌آموخته رشته الکترونیک است اما تاکنون آثار متعددی از او منتشر شده است که برخی از آنها در جوایز مختلف ادبی تجلیل شده‌اند. «هنوز قلب قلم درد می‌کند… برگرد»، «عشق‌های بی‌حواس»، «زیر هر واژه آتشفشان است»، «قفس تنگی»، «پری‌روز» و... از جمله آثاری است که در کارنامه ادبی او به چشم می‌خورد. رتبه اول جشنواره شعر دفاع مقدس در سال 87، رتبه اول جشنواره شعر عاشورایی در سال 87، رتبه اول کنگره بین‌المللی آخرین منجی در سال 91، رتبه اول جشنواره بین‌المللی مقاومت در سال 91، نامزد دریافت جایزه 2010 امید از دانشگاه لندن از مجموعه «یک مشت آسمان» و نامزد دریافت جایزه 2011 امید از دانشگاه لندن از مجموعه «زیر هر واژه آتشفشان» است از جمله افتخارات اوست.
زبان ساده و روان از جمله مهمترین ویژگی‌های شعری محمدزاده است. او شعر را امری قدسی می‌داند که با عالم بالا در ارتباط است. این شاعر در گفت‌وگویی به بیان دغدغه‌های خود در حوزه شعر جوان کشور، بیان مشکلات شاعران نوقلم در شهرستان‌ها برای آموزش در حوزه فن شعر، تأثیر مؤسسه شهرستان ادب بر جامعه ادبی کشور و نقش اردوهای شعر «آفتابگردان‌ها» در هدایت شاعران به‌سمت شعر اصیل پرداخت. گفت‌وگوی محمدزاده به این شرح است:
*شما از جمله شاعرانی هستید که دو کتاب در شهرستان ادب چاپ کرده‌اید و در اردوهای مختلفی هم شرکت داشته‌اید. تحلیل شما از دهه اول فعالیت شهرستان ادب به خصوص در حوزه شعر چگونه است و چه تأثیری و جایگاهی برای شهرستان ادب در آینده جامعه ادبی کشور متصور هستید؟
من همیشه در گفت‌وگوهایی که با شاعران خانم در کارگاههای حضوری و غیر حضوری شهرستان ادب داشته‌ام، مثل جلسات نقد یا نقد تلفنی و دوره‌هایی که به عنوان اردوها برگزار می‌شد، این نکته را به آنها یادآوری کرده‌ام که مؤسسه شهرستان ادب یک فرصت طلایی برای آنها فراهم کرده است. هر کدام از ما و نیز کسانی که این مؤسسه را راهاندازی کرده‌اند، به خوبی یادشان هست که در اوایل شاعری چه سختی‌هایی را متحمل شدیم و پشت سر گذاشتیم تا با یادگیری نکات ریز و ظریف شاعری تجربه پیدا کنیم و به نقطه خوبی برسیم.
در دنیای شعر همه چیز مربوط به تئوری نیست. یعنی اگر شما تمام کتاب‌های شعر بزرگان و شاخص‌ترین کتب نقد ادبی را هم بخوانید، لزوماً نمیتوانید به رمز و راز شعر واقف و شاعر خوبی شوید؛ مگر اینکه یک مسیر سخت و طولانی را پشت سر بگذارید. ما هم از همین مسیر طولانی گذشتیم و راه سختی را پشت سر گذاشتیم.
کار ما در اوایل از نظر دسترسی به بزرگان، حضور در جلسات شعر و مسائل آموزشی به‌راحتی امروز نبود و از این نظر شهرستان ادب کار خیلی مهمی در حوزه آموزش و تربیت شاعران جوان انجام داده است. خیلی از استعدادها در شهرهای دورافتاده‌ای هستند که در آنجا امکانات فرهنگی و آموزشی خوبی وجود ندارد. شاعر جوانی که آنجا سر بر می‌آورد، هیچ امکاناتی برای پیشرفت و آموزش ندارد. اما شهرستان ادب این امکان را فراهم کرده و از طرق مختلف این خدمات آموزشی را به آنها ارائه می‌کند.
از سوی دیگر، این مؤسسه در کنار برگزاری اردوهای حضوری از نقد تلفنی، نقد مکتوب و دیگر امکانات و ظرفیت‌ها استفاده کرده تا این دسته از شاعران نوقلم و جوان را در مسیر شاعر شدن همراهی و حمایت کند؛ حتی کسانی که ممکن است برای رفت‌وآمد به اردوها استطاعت مالی نداشته باشند، مشکلی برای حضور ندارند و هزینههایشان توسط خود مؤسسه پرداخت می‌شود تا به اردوها بیایند، از نزدیک با اساتید در ارتباط باشند و آموزش ببینند.
این واقعاً یک فرصت مناسب است و من فکر میکنم تا حالا چنین امکانی با این کیفیت و با چنین برنامه‌ریزی دقیقی برای شاعران جوان فراهم نبوده است. شاعر موقعیت‌شناس کسی است که بتواند از این فرصت‌ها استفاده کند؛ نه این که خودش را مشغول حواشی کند و این فرصت را از دست بدهد. خدا را شکر در 10 سالی که شهرستان ادب فعال است و من توفیق همراهی با این دوستان را دارم، شاهد سر برآوردن شاعران خیلی خوبی از بین دوره‌های آفتابگردان‌ها بوده‌ام که حالا خیلی از آنها کتاب‌های خودشان را هم چاپ و آثار خیلی خوبی خلق کرده‌اند.
* یکی از مشکلاتی که ما با آن در حوزه فرهنگ مواجه هستیم، بحث عدالت فرهنگی است. موضوع این است که توازنی بین فعالیت‌ها و خدمات فرهنگی میان شهرهای مختلف کشور، بین شهرستان‌ها و کلان‌شهرها وجود ندارد. به اردوهای شعر مؤسسه با عنوان «آفتابگردان‌ها» اشاره کردید. به نظر شما طی یک دهه فعالیت اخیر مؤسسه تا چه اندازه تلاش شده این عدالت ایجاد شود و ما چقدر شاهد تنوع جغرافیایی در دوره‌های مختلف بوده‌ایم؟
بحث عدالت فرهنگی مسئله بسیار مهمی است که از آن غفلت شده است. در بعضی از شهرها مانند تهران، قم، اصفهان یا شیراز امکانات فرهنگی و آموزشی در زمینه شعر زیاد است که اینها یک امتیاز برای شاعران جوان این شهرها محسوب می‌شود؛ ولی بسیاری از شاعران هم هستند که در شهرهای خودشان با مشکل مواجه‌اند و به سختی از امکانات و خدمات آموزشی و فرهنگی برخوردار می‌شوند.
به همین جهت من معمولاً در اولین جلسه نقد تلفنی قبل از اینکه به شعر بپردازیم، از شاعران درباره انجمن‌ها و جلساتی که رفته و آموزش‌هایی که دیده‌اند، می‌پرسم و متوجه می‌شوم که خیلی از کسانی که در شهرهای بزرگ نیستند، اصلاً آموزش‌های کافی ندیده و به جلسات شعر و نقد شعر دسترسی نداشته‌اند. بعضی از این شاعران به من میگویند ما در شهرمان هیچ انجمن شعری نداریم و هیچ وقت در جلسه شعری شرکت نکرده‌ایم. برخی دیگر نیز مدعی‌اند که ما پیش از این اصلاً نمیدانستیم نقد شعر چه چیزی است؟ یا مثلاً شعر خوب چگونه شعری است؟ متأسفانه در بعضی از شهرهایی که انجمن شعر هم وجود داشته، آن جلسه آنچنان مناسب و خوب و سالم نبوده است. بعضی از جلسات شعر متأسفانه آفاتی دارند؛ به همین دلیل نمیتوانیم حضور در آن جلسات را به شاعران جوان توصیه کنیم. جوِّ ناسالم و روشنفکری بعضی از این جلسات شعر شاعران جوان را به‌سمتی می‌برد که آن شاعر را به استفاده از کلمات رکیک در شعر تشویق می‌کند یا اندیشههایی در شعر شاعران جوان راه می‌یابد که آدم از طرح آنها خجالت میکشد.
فضای شعر یک فضای مقدسی است و هر واژهای امکان ورود به دنیای شعر را ندارد و نباید داشته باشد. شعر از آن جهت که به عالم قدسی و عالم الوهیت راه دارد، هر چقدر که شاعرش پاکتر باشد، برای شعر بهتر است. بسیاری از این جلسات سالم نیستند و تشخیص این برای شاعران جوانی که تجربه ندارند، کار آسانی نیست؛ به همین دلیل با حضور در این جلسات اندیشه‌ها و کلماتی به شعر شاعران جوان اضافه می‌شود که شعر آنها را به بیراهه می‌کشاند.
فضایی که شهرستان ادب فراهم کرده این مشکلات را ندارد و شاعر مسیر سالم و خوبی طی می‌کند؛ خصوصاً به این دلیل که کلاس‌های شهرستان ادب متنوع است و فقط روی آموزش فنی شعر تمرکز ندارد؛ بلکه کلاس‌های خوبی در موضوع خداشناسی و مسائل عرفانی و اخلاقی و... هم برگزار می‌کند که مباحث آن بسیار قابل استفاده است؛ البته انتخاب اینکه شاعر دوست دارد در حوزه شعر مذهبی فعالیت کند یا عاشقانه و ... به انتخاب خود اوست. نمی‌توان برای این مسائل خط و مرز تعیین کرد؛ ولی وقتی شاعر متون بزرگان را بشناسد و با اندیشههای مختلف عرفانی، دینی، روشنفکری و اخلاقی آشنا بشود، می‌تواند به صورت آزادانه شروع به نوشتن کند و از بسیاری از آفات شعر دور بماند.
آشنایی با مسائل فنی شعر کار سختی نیست و با خواندن تعدادی کتاب و نقد و... می‌توان به آنها مسلط شد؛ ولی دست یافتن به خود شعر کار دیگری است. به نظر من گذشتن از پوسته شعر و رسیدن به هسته، مهمترین مسئله است. تسلط به فنون مربوط به وزن، زبان، خیال و ... باید به ما کمک کند تا به یک معنا و اندیشهای برسیم. مهم آموزش اندیشیدن است و اینکه یاد بگیریم متفاوت از دیگران دنیا را ببینیم. این است که کمک می‌کند شعر شاعر متحول شود. پوسته شعر باید در خدمت محتوا و هسته آن باشد. در کارگاه‌ها و جلسات شعر شهرستان ادب کلاس‌های آموزشی خوبی برای شکل‌دهی جهانبینی شاعر صورت می‌گیرد که برای شاعران بسیار خوب و لازم و مؤثر است.
*رهبر معظم انقلاب در پیامی به مناسبت 10 سال حضور و فعالیت مؤسسه شهرستان ادب در جامعه ادبی کشور، رهنمودهایی را در جهت ادامه فعالیت مؤسسه فرمودند. به نظر می‌رسد کار مؤسسه پس از این پیام دشوارتر باشد، شما به عنوان یکی از شاعران جوان برای رشد شعر بانوان چه پیشنهادی دارید؟
البته من مرزبندی بین شعر بانوان و شعر آقایان ندارم. درست است که این دو، دو جنس مخالف هستند، ولی هر دو در کنار هم زندگی می‌کنند و با همدیگر تعامل دارند. خود من هم در فعالیتهای آموزشی که شهرستان ادب برای خانم‌ها و آقایان داشته است، تفاوت و تبعیضی احساس نکرده‌ام. اینطور نبوده که بعضی برنامه‌ها یا خدمات برای یک کدام از اینها بیشتر یا کمتر بوده باشد. معمولاً تعادلی در این خدمات برقرار است و خود من هم به تفاوت خاصی برخورد نکرده‌ام. مثلاً هربار که کتاب یا شعری جهت نقد و بررسی برای من ارسال کرده‌اند، تعداد آثار خانم‌ها و آقایان پایاپای و مساوی بوده است؛ ولی چیزی که به نظر من خوب است بیشتر رعایت شود، استفاده بیشتر از اساتید و شاعران خانم برای کلاس‌های آموزشی است.
در اردوهای شهرستان ادب از اساتید خانم کمتر استفاده می‌شود که به نظرم می‌توان از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های این حوزه بیشتر استفاده کرد. اکثر قریب به اتفاق کلاسها با حضور اساتید آقا برگزار می‌شود؛ در صورتی که اساتید خانم خوبی هم در کشور داریم که اگر از آنها استفاده شود، می‌تواند برای دختران جوان و نوجوان شاعر محل ایجاد انگیزه و روحیه باشد. مثلا فلان استاد خانم می‌تواند برای شاعران جوان نمادی از آینده خودشان باشد. ما بین خانم‌ها شاعران و اساتید دانشگاهی خوبی داریم که رتبه علمی بالایی دارند و می‌توانند در اردوهای شهرستان ادب حضور پیدا کنند و سخنرانی کنند. این می‌تواند برای شاعران نوجوان و جوان امیدآفرین باشد و به آنها کمک کند. امیدوارم شهرستان ادب همین مسیر را با دقت بیشتر ادامه دهد و موفق باشد.
نکته دیگر اینکه بسیاری از دوستان گاهی بیان می‌کنند که محدودیت سنی که مؤسسه شهرستان ادب برای حضور در اردوها در نظر گرفته است، باید تغییر کند. شاعرانی هستند که سنشان بالاتر از محدوده تعیین شده شهرستان ادب است و از حضور آنها در اردوها جلوگیری می‌شود، خیلی از این بچه‌ها در شهرستان‌های دورافتاده‌ای بوده‌اند و امکاناتی برای استفاده و آموزش نداشته‌اند. ضمن اینکه به خاطر حضور در روستا یا مناطق محروم تا سنین بالا سرگرم کار و زندگی بوده و حالا که می‌خواهند به علایق‌شان برسند، با محدودیت سنی مواجه می‌شوند. من فکر میکنم شهرستان ادب می‌تواند برای چنین افرادی محدودیت خودش را بردارد و به آموزش و رشد این افراد هم کمک کند.
انتهای پیام/