سفر اردوغان به شوشا؛ اهداف جدید ترکیه در قره باغ و جمهوری آذربایجان چیست؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه دیروز به باکوی جمهوری آذربایجان رفت و از آنجا به فضولی و شوشا سفر کرد.

حضور رئیس جمهور ترکیه در کنار همتای آذربایجانی‌اش الهام علی‌اف در شوشا شهر آزاد شده از دست نظامیان ارمنی، دیدار نمادینی بود که گوشه‌ای دیگر از توسعه روابط سیاسی، امنیتی و اقتصادی آنکارا و باکو را به نمایش گذاشت.

پیدا است که ترکیه امیدوار است با استفاده از موقعیت جغرافیایی جمهوری آذربایجان و شرایط جدید پس از جنگ قره‌باغ، باکو را به کلید اتصال و نفوذ منطقه‌ای تبدیل کند.

نمادهای پیام یک ملت دو دولت

در جنگ اخیر قره‌باغ، حمایت نظامی ترکیه از جمهوری آذربایجان و استفاده از پهپادهای بیرَق‌دار، صحنه جنگ و معادلات قدرت بین باکو و ایروان را تغییر داد و زمینه برای نزدیک‌تر شدن ترکیه به جمهوری آذربایجان، فراهم شد.

در اغلب تصاویری که رسانه‌های ترکیه و آذربایجان از دیدار اردوغان و علی‌اف منتشر کرده‌اند، حضور همسر و پسر ارشد اردوغان یعنی امینه و بلال اردوغان و همچنین حضور مهربان علی‌اف همسر و معاون اول رئیس جمهور آذربایجان و تلاش برای خلق فضای خودمانی و خانوادگی، به چشم می‌آید.

علاوه بر این، برگزاری مراسم امضای بیانیه شوشا در چادر بزرگ، چیدن میز در فضای باز، اهدای اسب به اردوغان و حضور هر دو خانواده رؤسای جمهور در جشنواره کوچک پایکوبی و آواز محلی، این پیام را منتقل می‌کرد که ترکیه و جمهوری آذربایجان، حالا برای دیدارهای رسمی‌شان هم پروتکل‌های صمیمانه‌تری برگزیده‌اند که شاید مهم‌ترین پیام آن، توجه به شعار «یک ملت، دو دولت» است.

سخن معنی‌دار اردوغان برای دفاع از آذربایجان

رجب طیب اردوغان و الهام علی‌اف رؤسای جمهور ترکیه و آذربایجان دیروز سندی را به نام بیانیه شوشا امضا کردند.

اردوغان گفت: «بیانیه شوشا در واقع نقشه ‌راهی برای فصل جدید روابط‌ ترکیه و جمهوری آذربایجان را مشخص کرده است. ما به عنوان دولت ترکیه، علاوه بر بازسازی مناطق آزاد شده، تدابیر خاصی اتخاذ می‌کنیم تا قره‌باغ و آذربایجان، یک بار دیگر چنین فجایعی را تجربه نکنند».

مشخص نیست آیا منظور اردوغان از اتخاذ تدابیری برای عدم تکرار تجارب پیشین، ایجاد یک پایگاه نظامی جدید در خاک آذربایجان و استقرار واحدهایی از ارتش ترکیه در خاک این کشور است یا خیر.

البته اردوغان در سخنان خود نشان داد که امید و نیم نگاهی هم به همراهی ارمنستان دارد و شاید تیم او در حال آماده سازی طرحی برای عادی سازی روابط بین ایروان و آنکارا است. چرا که اردوغان با لحنی امیدوارانه گفت: «جمهوری ترکیه خواهان آن است که روابط همسایگی جغرافیایی خود را به سمت همکاری‌های عمیق سوق دهد. امیدواریم ارمنستان دست همبستگی و حسن نیت ما را بفشارد و از فرصت همکاری برای ایجاد یک آینده مشترک به‌ خوبی استفاده کند. هر کسی که خواهان مشارکت و کمک به موقعیت جدید منطقه باشد، باید سیاست نفرت، خصومت و تحریک را کنار گذاشته و به صلح و همکاری روی بیاورد. وقتی چنین شرایطی مهیا شود، ما هم آماده‌ایم برای عادی ‌سازی روابط خود با ارمنستان، هر آن چه را که لازم است، انجام دهیم».

یکی دیگر از ابعاد مهم سخنان اردوغان در مورد مناطق آزاد شده، این بود که قرار است ترکیه به زودی در شهر شوشا، صاحب کنسولگری شود.

گروه 6 جانبه، یا دو گروه 3 تایی؟

اردوغان در مورد گذرگاه زنگزور گفت: «با اجرای این پروژه، کریدور مشترک جدیدی از شرق تا غرب افتتاح خواهد شد. این بسیار مهم است. از یک پلتفرم 6 ‌جانبه شامل ترکیه، آذربایجان، روسیه، ارمنستان، گرجستان و ایران صحبت کردیم. ما می‌خواهیم با این همکاری 6 جانبه، منطقه را به دیار صلح و آرامش تبدیل کنیم. ما (اردوغان و علی‌اف) آماده فداکاری در این پلتفرم چند جانبه هستیم. آقای پوتین نیز همین طور».

اردوغان با بیان این سخن، به زعم خود، توپ را در زمین ارمنستان، گرجستان و ایران انداخته و عملاً، همچنان که پیش‌تر هم ابراز تمایل کرده بود، نه از یک گروه 6 جانبه بلکه از مجموعه‌ای سخن می‌گوید که شامل دو گروه سه کشوری است. گروه نخست شامل ترکیه، جمهوری آذربایجان و روسیه. گروه دوم نیز شامل ایران، ارمنستان و گرجستان.

ابعاد مهم بیانیه شوشا

امضای سند همکاری اردوغان و علی‌اف که از آن به عنوان «بیانیه شوشا» نام برده شده، تلاش برای تثبیت بیشتر موقعیت ترکیه در خاک جمهوری آذربایجان است و در عین حال، علی‌اف نیز در این مسیر، به دنبال آن است تا از موقعیت‌ها و مزیّت‌های ترکیه استفاده کند.

در بیانیه شوشا تأکید شد که افتتاح کریدور زنگزور، به عنوان گذرگاه اتصال ترکیه و آذربایجان و خط آهن نخجوان ـ قارص سهم مهمی در تحکیم روابط خواهد داشت.

طرفین، به نقش مهم ترکیه در فعالیت‌های مرکز مشترک ترکیه ـ روسیه در اراضی آزاد شده از اشغال تأکید کردند.

طرفین در صورت بروز تهدید یا حمله به استقلال یا تمامیت ارضی هر یک از آنها توسط کشور ثالث، کمک‌های لازم را به یکدیگر ارائه خواهند کرد.

بیانیه شوشا همچنین بر این موضوع تأکید می‌کند که طرفین برای حل و فصل مشکلات و مسائل امنیتی و ثبات منطقه‌ای و جهانی، به صورت مشترک، فعالیت خواهند کرد.

در بیانیه شوشا همچنین بر این نکته تأکید شده است: جمهوری آذربایجان برای پایان دادن به حمله 30 ساله ارمنستان و آزادسازی سرزمین‌های اشغالی، از حمایت ترکیه تقدیر می‌کند.

هنوز مشخص نیست که آیا متن منتشر شده، دربردارنده تمام نکات مورد توافق اردوغان و علی‌اف است یا نه. اما در هر حال، می‌توان در وصف بندهای فوق، به این اشاره کرد که نقش ادبیات حماسی و هم‌گرایانه در این بیانیه، به مراتب، از ترتیبات و الزامات حقوقی آن بیشتر است. با این حال، اشاره مبهم به چند و چون اجرای پروژه احداث گذرگاه زنگزور، موضوع مهمی است که آنکارا و باکو، فعلاً در مورد آن، توضیحات شفافی ارائه نمی‌دهند.

پهپاد و زنگزور

به جرأت می‌توان گفت که اشاره به دو موضوع مهم گذرگاه زنگزور و پهپادها، اصلی‌ترین نکات طرح شده در دیدار اردوغان و علی‌اف بود.

تلاش ترکیه و جمهوری آذربایجان برای احداث گذرگاه زنگزور به عنوان بند نهم توافق ایروان ـ باکو ـ مسکو، اهمیت استراتژیک فراوانی دارد. چرا که این اقدام، به قول تُرک‌ها، از سویی ترکیه را از طریق نخجوان به باکو و جهان ترک متصل می‌کند و از دیگر سو، راه اتصال جدیدی برای تجارت چین از آسیا به اروپا به وجود می‌آورد.

الهام علی‌اف، قبلاً به «سلجوق بیرق‌دار» داماد اردوغان و طراح و سازنده پهپادهای بیرق‌دار، مدال افتخار داده بود. دیروز هم در حضور اردوغان، مدال دیگری به «هالوک بیرق‌دار» برادر بزرگ سلجوق داده شد و اردوغان اعلام کرد که از این به بعد، پهپادها در داخل خاک آذربایجان تولید خواهند شد و از الآن می‌توان چنین پیش‌بینی کرد که احتمالاً هالوک بیرق‌دار عهده‌دار شعبه آذربایجانی کارخانه پهپاد مسلح ترکیه خواهد بود و اهدای مدال نیز، تلاش برای ایجاد یک پایگاه ملی برای این مهندس تُرک بوده است.

در پایان باید گفت، تحرکات ترکیه و جمهوری آذربایجان در شمال ارس، از اهمیت ژئواستراتژیکی خاصی برخوردار است و تحلیل ابعاد دقیق امنیتی، سیاسی و اقتصادی این تحرکات، از بایسته‌های حفظ منافع ایران و دیگر کشورهای منطقه است.

بنابراین بهتر است در چنین شرایطی، همفکری و هم اندیشی روشن و کارشناسی در مورد این اقدامات در میان باشد تا در برابر همه سناریوها، آمادگی لازم وجود داشته باشد.

انتهای پیام/ر