چرا نظرسنجی مؤسسه "مِتا" درباره انتخابات ۱۴۰۰ به واقعیت نزدیک‌تر بود؟/ گفتگو با سید مجید امامی

گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم ـ ایام پیش از انتخابات همواره عرصه تاخت‌وتاز نظرسنجی‌ها و مؤسسات افکارسنجی است. ستادهای انتخاباتی و هواداران کاندیداها بی‌صبرانه منتظرند نظرسنجی‌ها منتشر شود و بیم و امید خود را براساس این نظرسنجی‌‌ها تنظیم کنند.

میان مراکز افکارسنجی ایران، مؤسسه‌ای که بیش از همه درصد مشارکت و همچنین درصد آراء کاندیدای پیروز را محاسبه کرده بود مؤسسه‌ "متا" وابسته به مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) بود که بعد از انتخابات تعجب بسیاری از کارشناسان را نسبت به این میزان دقت در داده‌سنجی برانگیخت، آن هم مؤسسه‌ای که چندان نامی از آن میان سایر مراکز افکارسنجی نبود.

مؤسسه متا در آخرین نمونه‌گیری خود از جامعه میزان مشارکت را 48.2 و میزان آراء آیت‌الله رئیسی را هم 60.4 آرا اعلام کرده بود.

به‌منظور آشنایی بیشتر با روش و نحوه اجرای این نظرسنجی با سید مجید امامی استاد هادی هسته افکار عمومی مرکز رشد دانشگاه امام صادق به گفت‌وگو نشستیم.

تسنیم: جناب آقای امامی، ابتدائاً بفرمایید این نظرسنجی‌ها توسط چه نهاد و چه اعضایی انجام شده است و اجمالاً معرفی‌ای از مجموعه «متا» داشته باشید؟

امامی: بنده هم سلام عرض می‌کنم خدمت شما و مخاطبین‌تان. مرکز تحلیل اجتماعی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) که ما آن را اختصاراً «مِتا» نام‌گذاری کرده‌ایم و با این برند فعالیت‌های این مرکز را معرفی می‌کنیم، یک مرکز مطالعاتی دانشگاهی وابسته به مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) است که حدوداً دو سال از آغاز فعالیت آن می‌گذرد.

مِتا عمده مطالعات خودش را روی مطالعات تغییرات فرهنگی و تغییرات افکار عمومی در جامعه ایران متمرکز کرده است و جمعی از دانشجویان دکتری و فارغ التحصیلان رشته‌های فرهنگ و ارتباطات و مدیریت در این مرکز به مطالعه جامعه ایران مشغول هستند. «مِتا» با سایر مراکز افکارسنجی و حتی مراکز داده‌کاوی دو فرق اساسی دارد؛ اولاً این مرکز، یک مرکز تجاری نیست و عمده فعالیت‌ها و پروژه‌های خود را با رویکرد دانشگاهی و نه مبتنی بر درخواست کارفرما بلکه مبتنی بر فهم نظریِ چالش‌ها و مسائل ایران در حوزه تغییرات فرهنگی و سرمایه اجتماعی تنظیم می‌کند و نتایجش را در اختیار نهادهای مرتبط و جامعه علمی می‌گذارد.

ثانیاً، «مِتا» در مطالعات خودش به یک روش و آن هم روش نظرسنجی و پیمایش بسنده نکرده است. در مِتا ما در زمان حاضر از دو روش نظرسنجی و داده‌کاوی برای فهم جامعه بهره می‌بریم و قصد داریم با توسعه در این مرکز شاهد به‌کارگیری روش‌های دیگری برای فهم و مطالعه جامعه ایران باشیم.

تسنیم: اجازه بدهید به‌سراغ نظرسنجی‌های انجام شده برویم، بسیاری از علاقمندان به حوزه‌های نظرسنجی مشتاق هستند بدانند روش‌ نظرسنجی مِتا چیست، در همه کارها عنوان شده است که روش تحلیل داده‌ها بر اساس مدل‌سازی جمعیتی ایران انجام شده است، درباره این روش توضیح می‌فرمایید؟

امامی: اجازه بدهید از عقب‌تر شروع بکنم. حدود صد سال است که نظرسنجی‌های قابل تعمیم به کل جمعیت، از طرق نمونه‌گیری تصادفی، به روشی جاافتاده میان مؤسسات افکارسنجی بدل شده است. میان روش‌های نمونه‌گیری یکی از روش‌های معمول نمونه‌گیری طبقه‌بندی است که بر اساس ویژگی‌های جمعیت شناختی، جامعه را به طبقه‌های مختلف تقسیم و میزان حضور افراد نمونه در هر کدام از طبقات را به‌طور مداوم بررسی می‌کند تا تمام طبقات در نمونه حضور داشته باشند،
مثلاً اگر در جامعه 20 درصد در بازه سنی 20 تا 29 سال هستند، 20 درصد از نمونه شما هم باید همین ویژگی را داشته باشند. با ابداع روش‌های محاسباتی جدید هرکدام از طبقات جامعه را می‌توان با جزیی‌ترین حالت ممکن طبقه‌بندی کرد، به‌طور مثال برای مردان، ساکن اصفهان، دارای تحصیلات فوق‌لیسانس و در بازه سنی 18 تا 29 سال باشد یک سلول و برای یک زنِ ساکن تهران، دارای تحصیلات دکتری و در بازه سنی 30 تا 40 سال را دارا باشد سلول دیگری ایجاد می‌شود و نظر هرکدام از سلول‌ها ـ که با احتساب چهار متغیر سن، جنس، تحصیلات و محل سکونت حدود 1024 سلول می‌رسد ـ به‌تفکیک محاسبه می‌شود.

ما در نظرسنجی مِتا حجم نمونه را به‌تفکیک 1024 حالت توزیع و نرمال کرده‌ایم، در حقیقت، نظر هر کدام از این سلول‌ها، توسط محاسبه مکرر همبستگی میان متغیر‌های مختلف، به مدلی از نظر جامعه دست می‌یابد و می‌توان با داشتن تعداد کل جمعیت هدف، آن مدل را به کل جمعیت ایران تعمیم داد.

تسنیم: آیا این روش قبلاً هم انجام شده است؟

امامی: در ایران خیر؛ اما در سطح بین‌الملل مراکز متعددی وجود دارند که از این روش برای پیش‌بینی نظر و نگرش مردم در امور مختلف استفاده می‌کنند. یک دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده نیز با این روش پیش‌بینی شده است که خطایی کمتر از سه درصد داشته است. دانشگاه کلمبیا در ایالات متحده در این گونه نظرسنجی‌ها پیشتاز است. مؤسسه معتبر گالوپ بارها از همین روش برای نظرسنجی در سطح دنیا استفاده کرده است، همچنین شرکت‌های تجاری (در حوزه تحقیق بازار و تصویر برند) از این روش استفاده می‌کنند.

تسنیم: این تکنیک‌ها دقیقاً چه فرآیند و مکانیزمی دارند و با چه اطمینانی انجام می‌شود؟

امامی: بگذارید این‌گونه بگویم، منطق تمامی نظرسنجی‌ها و شرط لازم و کافی برای اینکه یک نظرسنجی قابل تعمیم به کل باشد این است که حجم نمونه از حیث داده‌های جمعیتی یا اصطلاحاً demographic باید با جامعه کل منطبق باشد. داده‌های دموگرافیک معمولاً در چهار شاخص سن، جنس، تحصیلات و محل سکونت معین می‌شوند البته شاخص‌های دیگری هم هست اما این چهار شاخص از همه مهم‌تر است. در نظرسنجی‌های تصادفی نیاز به کنترل این مؤلفه‌ها به‌صورت خیلی جدی وجود ندارد چرا که اگر روش نمونه‌برداری درست انجام شده باشد داده‌های نمونه با داده‌های جامعه کل منطبق است اما در نمونه‌های غیرتصادفی باید نمونه را با تکنیک‌های آماری به‌گونه‌ای انتخاب و تحلیل کرد که با جامعه کل منطبق شود.

در نظرسنجیِ مؤسسه متا نه‌تنها از این تکنیک‌ها استفاده شده است بلکه دقت انطباق نمونه با جامعه کل در همه حجم نمونه به‌اندازه هر احتمال از مجموعه احتمالات شاخص‌های جمعیتی محاسبه شده است، علاوه بر این، با توجه به تعداد نمونه‌گیری بالا در نظرسنجی‌های متا، دقت این مدل‌سازی بیشتر نیز می‌شود.

تسنیم: شما چگونه به این دقت رسیده‌اید؟

امامی: ما از علم مدل‌سازی کمک گرفته‌ایم. مدل‌سازی، محاسبات لازم برای دستیابی به چنین مدلی را انجام می‌دهد، این محاسبات بعضاً به‌قدری زیاد هستند که انجام کل حجم محاسبات گاهی از اوقات توسط کامپیوترهای خیلی قوی تا ساعت‌ها به‌طول می‌انجامد و طبعاً نمی‌توان این بخش را به‌طور دستی انجام داد، در واقع ما یک مدل طراحی کرده‌ایم که تمامی داده‌های جمعیتی ایران را دارد و نمونه ما را به‌وسیله داده‌هایی که در اختیار دارد نرمال می‌کند.

تسنیم: آقای دکتر، اجازه دهید یک سؤال مشخص بپرسم؛ یعنی شما در نمونه خودتان از همه 1024 حالت جمعیتی در نمونه خودتان دارید؟

امامی: نه، چنین چیزی لازم نیست، فقط کافی است به‌میزان کافی نمونه از کل کشور و از تمامی شهرها داشته باشید. شما می‌توانید با آمار پیشرفته و روش‌هایی مثل رگرسیون‌های چندسطحی رأی هر فرد را بر اساس همبستگی‌ای که با مؤلفه‌های جمعیت‌شناختی دارد محاسبه کنید و رأی نهایی را با دقت بسیار بالا پیش‌بینی کنید.

تسنیم: شما در ابتدا گفتید متا فقط در زمینه خرد مثل انتخابات فعالیت انجام نمی‌دهد، می‌توانید به چند نمونه دیگر از فعالیت‌های متا اشاره کنید؟

امامی: بله، همان‌طور که گفتم مرکز مِتا بر یک روش پژوهشی متمرکز نیست بلکه پژوهش‌های گسترده‌ای در حوزه تحلیل سرمایه اجتماعی ایران، مطالعه پانل دستورکارهای شبکه‌های اجتماعی، مطالعه خرده‌فرهنگ‌های دیجیتال انجام داده است و اقدامات گسترده‌تری در این حوزه در دستور کار خود دارد. علاوه بر فعالیت‌های انجام‌شده ما در این انتخابات نیز به نظرسنجی اکتفا نکرده‌ایم بلکه در حوزه تصویر کاندیداهای مختلف نیز از مدلی جدیدی برای ارائه گزارش به تمامی نامزدها استفاده کردیم.

یکی از این مدل‌ها، مدل swot بود که چهار شاخصه ضعف، قوت، تهدید و فرصت هرکاندیدا را در شبکه‌های اجتماعی که مورد توجه کاربران قرار گرفته بود استخراج کردیم و به دست آنان رساندیم. مطالعات دیگری هم حول این انتخابات و رفتارهای متنوع رأی‌دهندگان و گروه‌ها و... تعریف کرده‌ایم که ان‌شاءالله بعد از انجام به سیاست‌گذاران یا مجموعه‌های مرتبط یا افکار عمومی ارائه خواهد شد.

تسنیم: پس شما تنها به‌دنبال پیش‌بینی و نظرسنجی در ایام انتخابات نیستید؟

امامی: ما رسالت خود را به‌عنوان یک مجموعه دانشگاهی که سعی دارد به تحلیل عمیقی از جامعه برسد بیش از یک پیش‌بینی صرف در ایام انتخابات می‌دانیم. سؤالاتی که ما در پرسشنامه‌های خود قرار می‌دهیم، سؤالاتی است که در کمتر نظرسنجی‌هایی آنها را یافت می‌کنید چون ما به‌دنبال آن هستیم تا انگاره‌های جامعه را در نقاط حساس مورد بررسی قرار دهیم و آن‌ها را در جامعه فراتر از ایام زودگذر انتخابات مورد تحلیل قرار دهیم. همان‌گونه که پیش از این هم عرض کردم مجموعه ما یک مجموعه تحلیلی است که قصد دارد از سطوح به لایه‌های افکار عمومی و تغییرات آن طی دوره‌های مختلف پی ببرد و همین نقطه است که این مجموعه را از سایر مجموعه‌های دیگر متمایز می‌کند.

در این‌جا بیش از هرچیزی نگاهی علمی به مسئله برای فهم دقیق از جامعه ایرانی و به‌دنبال آن سیاست‌گذاری برای آن دنبال می‌شود، به همین دلیل هم این مجموعه متشکل از دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد رشته‌های ارتباطات و مدیریت در دانشگاه امام صادق می‌باشد.

تسنیم: خیلی ممنون از وقتی که در اختیار ما قرار دادید؛ اگر نکته پایانی دارید بفرمایید.

امامی: از همین‌جا از همه مجموعه‌های دغدغه‌مند و فعال در حوزه افکار عمومی و تغییرات فرهنگی که قصد دارند با روش و رویکردی آکادمیک در این عرصه نقش ایفا کنند، فارغ از هرچیز دیگری دعوت می‌کنیم تا با به اشتراک گذاشتن روش‌های خود و دقیق کردن آن‌ها موجبات دقت و پیشرفت در این عرصه را در ایران فراهم آوردند. ما به‌عنوان یک مجموعه دانشگاهی دغدغه خود را این‌چنین معرفی می‌کنیم و میزبان همه عزیزان فعال دیگر خواهیم بود. همکاری و  همفکری مجموعه‌های با مأموریت مشابه و مشترک می‌تواند ما را در این حوزه حتی در عرصه بین‌الملل هم به مزیتهای درخور توجهی برساند و البته تبعات مثبت و نتایج آن هم در خدمت سیاست‌گذاران و کارگزاران قرار گیرد.

انتهای پیام/+