نگاهی دیگر به چالش‌های ترکیه در افغانستان

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها، صحبت در مورد تداوم حضور نظامی ترکیه در افغانستان، به موضوع داغ برخی رسانه ها و اتاق فکرهای آنکارا تبدیل شده است. با آن که قرار است کلیه نیروهای عضو ناتو از افغانستان خارج شوند، اما رجب طیب اردوغان به جو بایدن پیشنهاد داده که تامین امنیت فرودگاه بین المللی حامد کرزای کابل به نیروهای ترکیه سپرده شود.

بر اساس اطلاعاتی که از سوی پنتاگون و وزارت دفاع ترکیه منتشر شده، توافقات اولیه بین آنکارا و واشنگتن حاصل آمده اما هنوز خبری از جزئیات نهایی نیست. چرا که مساله، فقط رضایت آمریکا نیست و بر اساس لیستی که اردوغان به بایدن داده، پیشنهاد ترکیه مبنی بر همراهی پاکستان و مجارستان نیز، چالش مهمی است.

در همین حال، رویکردهای روسیه و مواضع طالبان نیز، اهمیت بالایی دارند.

روزنامه ملی گازته ترکیه در شماره روز دوشنبه خود، در یک گزارش مفصل به بررسی این موضوع پرداخته است.

پشتیبانی دیپلماتیک و دعوتنامه لازم است

در مورد چند و چون اقدام برای تداوم حضور نظامی در افغانستان، نظرات متفاوتی وجود دارد. اما برخی از تحلیل گران معتقدند که ترکیه در کنار مسائل سیاسی – امنیتی، باید نگاه ویژه ای هم به ساز و کار حقوقی و پروتکل دیپلماتیک داشته باشد.

روزنامه نگار اصلان بالچی با اشاره به اهمیت حمایت بین المللی در حرکت ترکیه در افغانستان گفته است: «برای ماندن در افغانستان، اول از همه، ترکیه باید تلاش کند تا قطعنامه ای را از شورای امنیت سازمان ملل متحد دریافت کند. اما این به تنهایی کافی نیست و در گام دوم، دعوتنامه هم لازم است. یعنی  باید به دعوت رسمی دولت افغانستان به کابل رفت و با دولت نشست و از آنها دعوت نامه دریافت کرد. صرفاً جایگاه مردمی کافی نیست. در حالی که از نظر مردم مورد افغانستان احترام هستیم، در عین حال، تأیید دیپلماتیک برای اطمینان از حقانیت خود اهمیت به سزایی دارد».

سرهنگ بازنشسته قادر ارکان مدیر مرکز مطالعات استراتژیک جنوب شرقی آسیا (GASAM) به سنت تفکر نظامیان ترکیه و نگرشی که مداوماً به دنبال توجیه حضور نظامی کشورش در مناطق دیگر است، در مورد افغانستان چنین دیدگاهی دارد:«علاقه ترکیه برای حضور در افغانستان نه به  خاطر اهداف کشورگشایانه و نگرش امپریالیستی، بلکه به دلایل بشردوستانه است.دولت و نظام ما  به دنبال کسب منافع از طریق کشورهای دیگر نیست. واقعیت این است که کشور و مردم افغانستان نیاز به کمک دارند. منطقه کابل, جایی که ترکیه می خواهد حضور داشته باشد، در مقایسه با سایر مناطق در وضعیت بهتر و امن تری قرار دارد.ارتش ملی افغانستان، کابل را در همه مناطق کنترل می کند. اما این احتمال نیز وجود دارد که طالبان که مناطق روستایی افغانستان را به دست گرفته اند، به کابل حمله کنند.نباید فراموش کرد که ریسک و مخاطره حضور در کابل، بسیار زیاد خواهد بود».

پیداست که ترکیه به دنبال آن است تا با استفاده از ظرفیت ازبک ها، مارشال دوستم و دیگر دوستان خود، زمینه تبلیغاتی و اجتماعی لازم را برای حضور نظامی در افغانستان فراهم کند.

در راستای چنین هدفی است که یونس طغرا استراتژیست افغان گفته است:«ترکیه از نظر مردم افغانستان از اعتبار و حسن شهرت بسیار بالایی برخوردار است.ارتش ترکیه هرگز اسلحه را به سمت مردم افغانستان نشانه نگرفته است. اگرچه ترکیه ارتباطی با طالبان برقرار نکرده، اما نیروهای مسلح ترکیه هرگز مورد حمله طالبان قرار نگرفتند. حضور ترکها در افغانستان برای مردم و دولت افغانستان سودمند است. ترکیه کارهای سازنده ای در افغانستان انجام داده است. اما اوضاع در کشور ما روز به روز بدتر و بدتر می شود. امنیت بزرگترین نگرانی ما است. در 30 سال گذشته، ما حتی یک روز هم احساس آرامش نکرده ایم».

اگر چه سخنان طغرا در ظاهر به شدت به نفع ترکیه است، اما او در ادامه، دو هشدار مهم نیز ذکر کرده و گفته است: «حضور ارتش ترکیه برای ما بسیار ضروری و مثبت است. اما قطعاً بدون خطر نیست و طالبان که خواهان حضور هیچ نیروی خارجی نیست، ترکیه را نیز نمی پذیرد و ممکن است با حمله به سربازان ترک، به برادری ما آسیب برسانند. بنابراین ترکیه باید با احتیاط و هوشیاری عمل کند. نکته دیگر این است که ما هیچ قوم دیگری را غیر از ترکیه دوست نداریم و دوست نداریم کشورهای دیگر نیز با ترکیه همراه شوند».

این تحلیل گر افغان، در ادامه به تندی از پاکستان انتقاد کرده و معتقد است که ترکیه فقط باید خودش به افغانستان برود. این در حالی است که اردوغان پیشنهاد کرده، پاکستان و مجارستان، نیروهای ترکیه را در خاک افغانستان، همراهی کنند.

طالبان چه می گوید؟

اظهاراتسهیل شاهین، سخنگوی طالبان در دوحه پایتخت قطر نشان می دهد که این گروه تمایلی به همکاری با ترکیه ندارد.

او گفته است:«ترکیه از 20 سال گذشته به عنوان بخشی از نیروهای ناتو در افغانستان حضور داشته است. آنها باید مطابق توافق نامه ای که ما با آن امضا کردیم از افغانستان خارج شوند. اما خارج از این بحث، ترکیه یک کشور بزرگ اسلامی است که روابط تاریخ خوبی با افغانستان داشته است. تمایل داریم، بعدها که حکومت اسلامی تاسیس کردیم با آنها رابطه نزدیکی داشته باشیم».

بیانیه طالبان به شکلی تلویحی، این واقعیت را نشان می دهد که از دید آنها، خروج ترکیه با دیگر قدرت های ناتویی از افغانستان، گزینه مطلوب است. اما در عین حال، از آنجایی که مشخص نیست آینده مذاکرات استانبول در مورد افغانستان، به کجا خواهد کشید، طالبان نیز تیر آخر را شلیک نکرده و حرف آخر خود را نزده است.

مسکو چه می گوید؟

یکی دیگر از چالش های مهم ترکیه در زمینِ بازی افغانستان، قدرتی به نام روسیه است. با آن که آمریکا، مشتاق ماندن ترکیه در افغانستان است، اما روسیه نگرش منفی به ماندن ترکیه در این کشور دارد.

ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه به تازگی اعلام کرده که این حضور با قرارداد امضا شده بین ایالات متحده و طالبان در دوحه مغایرت دارد.

وی همچنین گفته است:«این سند، عقب نشینی کامل نیروهای خارجی تا روز یکم ماه مه را پیش بینی می کند. این مهلت به 11 سپتامبر 2021 موکول شد و جنبش طالبان هم مخالفت خود را در مورد آن ابراز کرد. بنابراین، فرودگاه کابل باید به نیروهای امنیتی افغانستان واگذار شود».

نگاه احزاب مخالف

سنت سیاسی – اجتماعی احزاب ترکیه و مشی رجال سیاسی این کشور در دهه های اخیر، باعث شده که همواره حضور نظامی برون مرزی ترکیه، همچون نمادی از قدرت و تقویت گفتمان ملی گرایی ترکیه قلمداد شود.

در نتیجه، احزاب مخالف نیز، از ترس از دست رفتن جایگاه اجتماعی و مواجه شدن با مخالفت های مردمی، جرات مقابله با ایده های تحرکات برون مرزی را ندارند و می توان چنین پیش بینی کرد که در صحن پارلمان و از منظر رویکرد و دغدغه احزاب، ائتلاف اردوغان – باغچلی، برای حضور در افغانستان، مشکل چندانی نخواهد داشت.

اما از آنجایی که در ماه های اخیر، بحران اقتصادی، تورم و بیکاری، میلیون ها خانوار ترکیه را در شرایط سخت قرار داده، می توان چنین پیش بینی کرد که ماشین تبلیغاتی و رسانه ای عظیم آکپارتی، پوشش خبری و تحلیلی گسترده ای با بافت حماسی، به حضور ترکیه در افغانستان، اختصاص دهد.

در پایان باید گفت، رویای ترکیه برای گسترش نفوذ در افغانستان و تاثیرگذاری بر معادلات منطقه، یکی از چالش برانگیزترین و حساس ترین اقدامات چند سال اخیر ترکیه است.

با توجه به شرایط خاص حاکم بر عراق و سوریه و حتی بی نظمی موجود در لیبی، ترکیه تجارب چندانی از مقابله و مخالفت را تجربه نکرده و در سه کشور مور بحث، به بخش مهمی از اهداف خود دست پیدا کرده است. اما افغانستان، شرایط بسیار پیچیده و متفاوتی دارد و از برخی جهات، حتی از عراق نیز بغرنج تر است.

علاوه بر مسائل مرتبط با حوزه ژئواستراتژیک افغانستان و نیز پوشش کوهستانی خاص بسیاری از مناطق درگیر، ترکیب قومی و اجتماعی، نفوذ طالبان، مخالفت های روسیه و چندین فاکتور دیگر، مجموعاً شرایطی به وجود آورده که راه را نه تنها برای ترکیه بلکه برای بازیگران دیگر نیز، پر از مانع و دست انداز می کند.  

انتهای پیام/