اهداف ترکیه از توسعه روابط با ازبکستان - پخش پایانی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در بخش پیشین این گزارش، به اهمیت ژئوپلتیک ازبکستان برای ترکیه اشاره شد و همچنین اشارات مفصلی به ظرفیت های همکاری اقتصادی بین تاشکند و آنکارا صورت گرفت.

همچنان که ذکر شد، اغلب توافق نامه های ترکیه و ازبکستان، ماهیت سیاسی و میل به توسعه روابط داشته و ترکیه در شرایط کنونی، نه تنها با ازبکستان بلکه با دیگر کشورهای آسیای میانه و قفقاز، مبادلات تجاری بالایی ندارد و حجم کل تجارت ترکیه با این کشورها، کمتر از 10 درصد تجارت ترکیه با کشورهای اتحادیه اروپا است.

با این حال، این حوزه از منظر روابط سیاسی و خویشاوندی نژادی برای ترکیه مهم است و علاوه بر این، فاکتورهای مهمی همچون چین، دریای خزر، جاده ابریشم و همچنین هدف گذاری ترکیه برای حضور در افغانستان، موجب آن شده که حضور در آسیای مرکزی، اهمیت بیشتری پیدا کند.

ترکیه در ازبکستان، با مجموعه ای از فرصت ها و تهدیدها روبرو است و به ویژه در حوزه مبارزه با تحرکات چهره های افراطی، چالش های مهمی دارد.

در چند سال گذشته، ترکیه تلاش کرده تا در حوزه صنایع دفاعی و همکاری بین نیروهای مسلح، با ازبکستان وارد تعامل شود، اما پیداست که همکاری بین سرویس های اطلاعاتی در کشور، از اهمیت بیشتری برخوردار است که در ادامه به دلایل آن پرداخته خواهد شد.

همکاری دفاعی تاشکند – آنکارا

در ماه های آغازین  دوران مسئولیت میرضیایف، وزیر وقت دفاع ترکیه یعنی نورالدین جانیکلی به تاشکند رفت و با رئیس جمهور جدید دیدار کرد.

در آن سفر که در ماه جولای 2017 صورت گرفت، دو کشور تفاهم‌نامه همکاری‌های نظامی و امنیتی به امضا رساندند. همچین، توافق بر سر اجرای برنامه های آموزش نظامی و همکاری انستیتوهای آموزشی و تحقیقاتی دو کشور در یک تفاهم‌نامه به ثبت رسید.

در جریان نخستین سفر رسمی میرضیایف به آنکارا، قراردادهای نظامی و تسلیحاتی بر روی میز گذاشته شد و قراردادی میان شرکت «نورال ماکینا» ترکیه با شرکت «اوز اوتو» ازبکستان به امضا رسید که طی آن یک هزار دستگاه خودروی زرهی تاکتیکی «اجر یالچین» که به زبان انگلیسی «دراگون» یا اژدها نامیده می‌شود، در ازبکستان تولید شود. این قرارداد همچنین شامل صادرات این خودروی تاکتیکی به کشورهای ثالث  آسیای مرکزی نیز می‌شد.

در قراردادهای تسلیحاتی سال 2018 این کشور نیز سفارش تعدادی از موتورهای دیزل از آنکارا ثبت و تحویل داده شد. به این ترتیب همکاری دفاعی ادامه پیدا کرد و در آوریل 2019 رزمایش مشترکی میان نیروهای نظامی ازبکستان، ترکیه و با حضور نیروهای پاکستان برگزار شد.

ترکیه، ازبکستان و تهدیدات تروریستی

علاوه بر همکاری دفاعی و نظامی، در حوزه امنیتی نیز همکاری های مهمی بین سرویس اطلاعاتی میت ترکیه و سرویس اطلاعاتی ازبکستان وجود دارد. یکی از دغدغه های مهم ازبکستان در چند سال گذشته، این بود که برخی از شهروندان افراطی ازبک، از کشور خود و از طریق ترکیه به سوریه رفتند و انتقال گروه های کثیری از زنان و دختران ازبکی به سوریه، دردسرهای امنیتی فراوانی برای تاشکند به وجود آورد.

آنکارا و تاشکند، در مورد نفوذ جریان های افراطی و آموزش برخی از شهروندان ازبکستان در افغانستان و سوریه همواره نگران هستند و به عنوان مثال، عامل یکی از خونین ترین و دهشتناک ترین حملات تروریستی تاریخ معاصر ترکیه، یک شهروند ازبک بود.

عبدالقادر ماشاریپوف شهروند 34 ساله ازبکستانی که در سال 2017 میلادی به باشگاه شبانه محله اورتاکوی استانبول حمله کرد، تنها در ظرف یک دقیقه، با استفاده از یک قبضه کلاشینکوف و 6 خشاب گلوله و شلیک مستقیم به مردم، جان 39 نفر را گرفت و 98 نفر را مجروح کرد.

ماشاریپوف مدتی پس از حمله تروریستی، در استانبول دستگیر شد و اعترافات او تبدیل به چراغ راهنمای مهمی برای سرویس های اطلاعاتی ترکیه و ازبکستان شد.

او اعتراف کرد: 1.در افغانستان کار با سلاح و بمب را یاد گرفته و مدت ها تحت آموزش بوده است. 2.از مرز وان وارد ترکیه شده است. 3.در سوریه و ترکیه، با بالاترین رده های داعش در ارتباط بوده و محل تردد و کانال های مرزی را پس از دستگیری لو داد.

با آن که هماهنگی بالایی برای دستگیری داعشی ها و افراطی های ازبکستانی در میان است اما واقعیت این است که بسیاری از آنان توانسته اند در سوریه و ترکیه خود را پنهان کنند و موج دستگیری ها هنوز هم ادامه دارد. نیروهای امنیتی ترکیه در اوایل سال جاری میلادی توانستند در مرز کلیس، فردی را دستگیر کنند که در ظاهر یک فرد بی پناه و آواره بود و نمی توانست تکلم کند. اما بررسی ها نشان داد که او یکی از مهم ترین امرای گروه تروریستی تکفیری داعش است که از سال 2015 از ازبکستان به سوریه رفته و در لیست قرمز تروریست های تحت تعقیب ترکیه قرار داشت.

ازبکستان و شورای ترک

همچنان که پیش تر اشاره شد، رئیس جمهور پیشین ازبکستان، تمایلی به عضویت کشورش در شورای ترک نداشت و همواره چنین تصور می کرد که ترکیه به دنبال ایفای نقش برادر بزرگ تر است. اما شواهد نشان می دهد که رئیس جمهور کنونی، دیدگاه دیگری دارد.

مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه برای نخستین بار در سال 2019 میلادی، از راضی شدن ازبکستان برای عضویت در شورای ترک سخن به میان آورد. در همان سال، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در رایزنی‌ با شوکت میرضیایف، همتای ازبکستانی خود مسئله عضویت این کشور در شورای کشورهای تُرک را مطرح کرد و ازبکستان نوامبر 2019 در جریان هفتمین اجلاس سران شورای ترک در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان به عضویت کامل این شورا درآمد.

قرقیزستان٬ ترکیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ازبکستان عضو شورای ترک هستند، مجارستان نیز عضو ناظر است و گفته می شود که اوکراین نیز برای عضویت در این شورا به عنوان یک کشور ناظر، ابراز تمایل کرده اما ترکمنستان، هنوز هم وارد این مدار نشده است.

البته آنکارا تلاش کرده تا در جریان نشست های سه جانبه  ترکیه – آذربایجان – ترکمنستان، ظرفیت های گازی ترکمنستان را مورد توجه و استفاده قرار دهد. ترکمنستان، همچنان معتقد به سایست بی طرفی است اما هنوز مشخص نیست که پس از تثبیت ازبکستان در این شورا، آیا گارد ترکمنستان نیز شکسته خواهد شد یا خیر.

از شوشا تا ازبکستان

بدون تردید، یکی از اصلی ترین دلایل افزایش حضور سیاستمداران ترکیه در کشورهای آسیای میانه و تلاش برای توسعه روابط، تحولاتی است که پس از جنگ اخیر قره باغ به وجود آمده و آنکارا به دنبال آن است تا در سایه این تحولات، در آسیای میانه، حضور ملموس تر و بیشتری داشته باشد.

برخی از تحلیل گران فعال در رسانه های تحت امر حزب حاکم ترکیه، معتقدند که سفر اخیر اردوغان به شوشا و امضای بیانیه مشترک او و الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان، نشان دهنده این است که ترکیه می خواهد از شوشا تا ازبکستان و دیگر کشورهای عضو شورای ترک، روابطی گسترده داشته باشد.

 پرفسور فخرالدین برنجچی استاد دانشگاه اولوداغ بورسا و از تحلیلگران نزدیک به آکپارتی در روزنامه صباح در این مورد نوشته است: «چشم انداز و اهداف روابط ترکیه و آذربایجان در سطح روابط دوجانبه باقی نخواهد ماند. با توجه به معادلات جهان ترک، ارزش افزوده این روابط، بالا خواهد بود. دیدم که تنها یک روز پس از اعلام بیانیه شوشا توسط اردوغان و علی اف، دبیرکل شورای کشورهای ترک یعنی بغداد آمریف، بیانیه ای منتشر کرد که مبتنی بر روابط مستحکم ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان بود. آمریف در بیانیه خود اعلامیه شوشا را سندی مثال زدنی برای افزایش همکاری همه جانبه بین دولت های ترک دانست. اگرچه اعلامیه شوشا، در ظاهر فقط بین ترکیه و آذربایجان امضا شد، اما واضح است که تأثیر موضوعات بیان شده در این بیانیه به دو کشور محدود نخواهد شد. اعلامیه شوشا مانیفیستی است که موازنات منطقه ای را تحت تأثیر قرار می دهد و در میان مدت و بلند مدت در قفقاز جنوبی و جهان ترک، مثمر ثمر خواهد بود».

اگر چه تحلیل پروفسور برنج چی به سیاق بسیاری از آکادیمیسین های ترکیه، حاوی رگه هایی از گرایش بلندپروازانه و اغراق آمیز است اما در هر حال، نشان دهنده نوعیت رویکرد سیاسی ترکیه به منطقه است.

مرور اجمالی اظهار نظر کارشناسان دیپلماسی و روابط بین الملل ترکیه، نشان دهنده این است که آنکارا روی آسیای میانه زوم و تامل خاصی دارد و تیم سیاست خارجی اردوغان به دنبال آن است تا با استفاده از فرصت های ایجاد شده پس از تحولات اخیر قره باغ، به شکلی گسترده و هدفمند از ظرفیت های کشورهای آسیای میانه و قفقاز، حداکثر استفاده را ببرد.

پیداست که تحرکات ترکیه در این حوزه جغرافیایی مهم و حساس، ارتباط مستقیمی با میزان تعامل بین آنکارا – مسکو دارد. چرا که روسیه به عنوان ابرقدرت این حوزه، تمایل دارد همه چیز را تحت کنترل خود بگیرد و طبیعتاً ترکیه و اعضای شورای ترک، ناچارند از ملاحظات ژئوپولیتیکی منطقه، غافل نشوند.

انتهای پیام/