مسجد شیخ لطف‌الله در پیج و خم مرمت اصولی یا غیراصولی؛ انتقادات متخصصان و چاره‌ای که هنوز اندیشیده نشده است
گروه استانها-در حالیکه مشکلات خشکسالی و فرونشست زمین ناشی از عدم جریان زاینده‌رود، زنگ خطر جدی برای آثار تاریخی اصفهان به صدا درآورده، مرمت مسجد شیخ لطف‌الله، شاهکار جهانی در اصفهان در پیچ و خم مرمت اصولی و غیر اصولی، صدای منتقدان را در آورده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، در روزها و هفته‌های گذشته پس از بازدید تعدادی از منتقدین و صاحبنظران حوزه مرمت بناهای تاریخی از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله که پس از دو سال موفق به بازدید از این اثر فاخر و ثبت جهانی شدند، حواشی متعددی مبنی بر مرمت نادرست این اثر جهانی مطرح شد.
با توجه به آنکه ابهامات منتقدان و صاحبنظران این حوزه نسبت به مرمت ترک قبلی برطرف نشده بود و دغدغه‌مندان این حوزه نگران از تکرار خطاهای مرمتی بعدی پیرامون مرمت این گنبد بودند، با وجود گلایه‌های رسانه‌ای و فعالان حوزه میراث فرهنگی، پس توقف مرمت این بنا، باز هم ادامه مرمت این اثر جهانی با پیمانکار قبلی از سر گرفته شد؛ این در حالی است که برخی صاحبنظران حوزه معماری و مرمت، امر «پیمانکاری» را برای درمان و مراقبت از بناهای تاریخی سم مهلک می‌دانند.
در همین راستا به منظور پیگیری و ارزیابی وضعیت کنونی از مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، مهدی حجت رئیس ایکوموس ایران پیرامون حواشی پیش آمده مبنی بر مرمت نادرست گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، اظهار داشت: هنگامی که می‌خواهند گنبد جهانی را مرمت کنند حداقل چند نفر اهل تخصص را دور هم جمع می‌کنند و با یکدیگر راهکارهای مختلف را مورد بحث قرار می‌دهند چرا که با فکر یک طبیب یک دانشمند بزرگ را وارد اتاق جراحی نمی‌کنند.
وی افزود: از نظر من باید برای مرمت گنبد شیخ لطف‌الله از کارشناسان بین‌المللی نیز دعوت می‌کردیم چرا که آنها ممکن است روش‌های علمی جدیدی داشته باشند که پیش از آنکه دست به فیزیک گنبد بزنیم تمام مسائل موجود را در آن را ببینیم، تشخیص دهیم، سن و عمر ملات را بفهیم، پیرامون رنگ کاشی تصمیم بگیریم.
شما اصفهانی‌ها باید کاری بکنید
رئیس ایکوموس ایران با بیان آنکه اکنون شاهدیم که رنگ کاشی‌ها به یکدیگر نمی‌خورد و بالا پایین آنها میزان نیست، ادامه داد: گنبد را بعد از این همه سال خراب کرده‌اند و به نظر من کارشناسان و مسئولان اصفهان باید در این زمینه به فکر باشند.
حجت افزود: یکبار که به اصفهان آمده بودم، با نگاه نخست متوجه شدم که کاری که در حال انجام است صحیح نیست ودر همان جا گفتم که بیایید جمع شویم، مشورت کنیم، اکنون هم می‌گویم هرکس که می‌خواهد به یک اثر مهم جهانی دست بزند، یک شخص آنجا می‌گوید که من رفتم بررسی کردم و بهترین آدم را پیدا کردم.
وی ادامه داد: مثل این می‌ماند که شما به داروخانه محله‌تان مراجعه کنید و از دکتر بپرسید که من که پدرم فلان مشکل را پیدا کرده است برایش چه کنم و پزشک داروخانه بگوید بیاریدش تا دارویی بدهم بخورد خوب شود. با گنبد شیخ لطف‌الله واقعا اینگونه می‌شود رفتار کرد؟!
رئیس ایکوموس ایران با بیان آنکه فرد متولی این کار باید کسی باشد باسابقه، پس از آن کمیته‌ای تشکیل دهند، بحث و گفت‌وگو کنند و متوجه شوند که از روش‌های علمی روز چگونه می‌توان استفاده کرد، پیرامون برگزاری جلسه‌ای برای حل این معضل، خاطر نشان کرد: حال ما بگوییم مگر فایده‌ای دارد؟! من چندسال پیش گفتم و معاون اول رئیس جمهور با من تماس گرفتند که چرا شما از این موضوع ناراحتید و من به ایشان توضیح دادم و قرار بر پیگیری شد، اما مسئولان متولی در رودربایستی با یکدیگرند.
هرکاری خواسته‌اند با گنبد مسجد شیخ لطف‌الله کرده‌اند
وی پیرامون بهبود وضعیت موجود برای مرمت گنبد تاریخی شیخ لطف‌الله، اظهار داشت: اکنون که یک ترک دیگر را نیز برداشته‌اند یا مریض می‌میرد یا معلوم نیست چه اتفاقی رخ می‌دهد. هرکاری که خواستند کرده‌اند و دیگر به ذهنم نمی‌رسد چه تدبیری می‌شود کرد.
حجت با بیان آنکه اکنون هم می‌شود تعدادی جمع شوند، مسائل را مطرح کنند، ادامه داد: من متخصص کار مرمت نیستم اما به عنوان یک مدیر میراث فرهنگی معتقدم اگر مریضی همچون شیخ لطف‌الله که یک شخصیت جهانی است بخواهند جراحی کنند چند نفر باید کمیته پزشکی تشکیل دهند، با یکدیگر بحث کنند و بهترین راهکار را برای آن اتخاذ کنند.
رئیس سازمان ایکوموس ایران، ادامه داد: وزیر، استاندار اصفهان، شهردار اصفهان، شورای شهر و مدیران میراث فرهنگی باید در این زمینه ورود کنند. من به عنوان رئیس ایکوموس می‌توانم نامه بنویسم که این اثر از ثبت جهانی خارج شود و صلاح هم نمی‌دانم که ندانم کاری و جهالت یک دستگاه داخلی را به صحن جهانی بکشانیم.
وی خاطر نشان کرد: مسئول این کار خواست که از خود حرکتی نشان دهد که ما بلدیم مرمت کنیم اما این کارها اشتباه است و باید این اشتباه را جبران کنند و با بین‌المللی کردن موضوع آبروی مملکت خودمان در دنیا می‌رود. عجیب است که اصفهان استاندار دارد، رئیس شورای شهر دارد، یعنی هیچ کس برای پیگیری این مسئله نیست؟!
بارها گفتیم که فعلا دست نزنید تا جمع مسلط به کار و علم مرمت نظر دهند
مرتضی فرشته نژاد، یکی از اساتید حوزه معماری و مرمت و از پیشکسوتان این حوزه، پیرامون حواشی پیش آمده درباره نحوه مرمت گنبد تاریخی شیخ لطف الله اصفهان، اظهار داشت: بارها گفتیم که فعلا دست نزنید تا جمع مسلط به کار و علم مرمت نظر دهند که درباره این گنبد باید چه کرد اما متأسفانه گوش نکردند و کار خودشان را به همین ترتیب که می‌بینید ادامه دادند.
وی افزود: تا جایی که من نیز اطلاع دارم خرابکاری‌ها زیاد انجام شده است، چندین مرتبه قرار برآن بود که امکانات را فراهم آورند تا بتوانیم گنبد را از نزدیک ملاحظه کنیم اما خودشان پس از آن دعوتشان را لغو کردند، متأسفانه آنقدر از کارهای مختلف برای بازدید از گنبد صورت داده‌اند که دیگر رغبتی ندارم.
استاد معماری و ابنیه تاریخی اصفهان، ادامه داد: یکی دو بار با دوربین خودم هنگامی که میدان خلوت بوده از کوچه پشت مطبخ به آنجا رفتم و با زوم دوربین گنبد را دیده‌ام، با همین وسیله ناقص خرابکاری‌های زیادی همچون فاصله‌ای که بین طرح‌ها افتاده یا چند رنگ شدن ترک‌های گنبد، یا مسائلی که پیرامون نصب این کاشی‌ها هست قابل ملاحظه است.
وی با بیان آنکه در زمانی که شاغل بودیم هنگامی که می‌خواستیم نظارت انجام دهیم بسیار دقت می‌کردیم که از هماهنگی و مرغوبیت لازم برخوردار باشد، بیان کرد: متأسفانه فعلا کار متشکل از یک کارفرمای ناشی و یک پیمانکار ناشی شده و متأسفانه کارفرما و پیمانکار عملکرد خوبی در این زمینه ندارند.
چگونه کار مرمت این گنبد مهم را به یک نفر بدون تجربه داده‌اند
فرشته‌نژاد با بیان آنکه بالاخره آیندگان می‌آیند و درباره خوب و بد بودن این مرمت خود تشخیص خواهند داد، پیرامون اهمال‌کاری‌های صورت گرفته برای مرمت مناسب و کارشناسی شده گنبد شیخ لطف‌الله اصفهان، اظهار داشت: کسی را برای اینکار انتخاب کردند که هیچ مردی نتواند چیزی بگوید یا صدایش را برای ایشان بلند کند، تابه حال ما کوچکترین کار مرمت از خانم مسئول در مدیر پایگاه میراث جهانی میدان امام(ره) ندیده‌ایم. چگونه می‌شود که کار مرمت اثر به این بزرگی را به ایشان می‌دهند؟! اکنون میراث فرهنگی اصفهان وضعیت نامناسبی دارد.
وی پیرامون جزئیات مشکلات مرمت کنونی گنبد، گفت: علم مرمت حکم می‌کند که ابتدا جلسه برگزار شود که چه کسی این کار را نظارت کند، آنطور که شنیده‌ایم و من نیز شنیده‌هایم را می‌گویم که نظارت این اثر تاریخی را به شخصی داده‌اند و قرار شده مبلغ قابل توجهی برای نظارت از منزل بر روی این پروژه به ایشان بدهند و ایشان ابدا یک پله هم نیز بالا نروند، در صورتی که نظارت این نیست.
موروثی شدن امر مرمت آثار تاریخی!
وی با بیان این سوال که مگر می‌شود هنگام معاینه مریض، از شهر دیگر مریض را معاینه کرد، اظهار داشت: نظارت اینگونه نمی‌شود، تازه تکنولوژی این موضوع آمده است که از راه دور بتوانند معاینه‌هایی را انجام دهند، در حالی که این دست بناها متعلق به سال‌ها پیش بوده و با تکنولوژی همراه نیست، باید بالا رفت و از نزدیک و در محل نظارت انجام داد اما شنیده‌ام گفته‌اند باید ترتیبی لحاظ شود که مرمت آثار تاریخی به صورت موروثی شود!
فرشته‌نژاد، ادامه داد: دو رنگ شدن کاشی و این دست مسائل، اینها جزء وظیفه اصلی ناظر است چرا که ناظر خود کارهای مربوط به کاشی‌کاری و بنایی انجام نمی‌دهد اما باید به تمام موارد تخصصی مسلط باشد. همان موقعی که می‌خواهند کار کنند باید معایب را ابتدا روی کاغذ برطرف کنند که هنگامی که وارد مرحله اجرا شد با مشکلی مواجه نشوند.
وی پیرامون این موضوع که گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد مبنی بر آنکه برخی منتقدین به مرمت گنبد شیخ لطف‌الله سودای نظارت بر مرمت گنبد را دارند، خاطر نشان کرد: به فرض که اینگونه باشد، کسی که می‌گوید می‌خواهم ناظر شوم پیش از آن باید چند رزومه مرمتی بدون عیب و نقص ارائه دهد.
استاد معماری و ابنیه تاریخی اصفهان پیرامون برگزاری جلساتی مبنی بر تهیه راهکار برای حل بحث مرمت گنبد شیخ لطف‌الله گفت: باید کسانی در این جلسات حضور یابند که خود اهل فن این حوزه باشند اما متأسفانه هیچ‌کس به دنبال تخصص نیست.
عباس شیردل، رئیس اتحادیه صنایع دستی اصفهان از جمله بازدیدکنندگان مرمت گنبد شیخ لطف‌الله به شمار می‌رود. وی پیرامون وضعیت موجود این گنبد، اظهار داشت: کارشناسان مرمت و کاشی‌تراشان و مرمت‌تراشان را با خود بردیم چرا که این دوستان در اتحادیه هستند و اتحادیه نیز خانه هنرمندان در رشته‌های مختلف است، این دوستان معترض بودند که در طی 2 سال گذشته مرمت اصولی صورت نگرفته است.
وی افزود: در طی 2 سال گذشته یک بار اجازه دادند که روی پشت بام برویم ولی داربست برای بالا رفتن وجود نداشت، اما هفته گذاشته توانستیم بالا برویم و کارشناسان مواردی را مبنی بر تغییرات گنبد نسبت به شکل قبلی بیان کردند. دیروز نیز خواستیم با معاونین آقای استاندار آنجا را ببینیم اما به موجب آنکه داربست از شرایط مطلوبی به سبب ایمنی برخوردار نبود نتوانستیم بالا رویم.
رئیس اتحادیه صنایع دستی اصفهان ادامه داد: قرار شد در آینده با ایمن سازی داربست کارشناسان و مسئولین استانداری در آنجا حضور خواهند یافت اما ظاهرا در بازدید که ما داشتیم ایرادات زیادی نسبت به مرمت گنبد مطرح شد.
پاس‌کاری توپ میان مسئولان متولی برای پاسخ به سوال‌های خبرنگار
به دنبال پیگیری خبرنگار تسنیم از فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میراث جهانی میدان امام(ره)، وی در پاسخ به سوال خبرنگار تسنیم مبنی بر «پیرامون حواشی پیش آمده برای گنبد مسجد شیخ لطف‌الله....»، با نیمه تمام گذاشتن سئوال مطرح شده، گفت: «در این زمینه با آقای نکویی، مسئول کمیته فنی و ناظر ارشد گنبد مسجد شیخ لطف الله صحبت کنید و آقای نکویی قرار است که تمام صحبت‌های در مورد این حواشی وگنبد و اینها را بگوید، قرار نیست همه صحبت کنند و قرار ما این شده است.
محسن نکویی، مسئول کمیته فنی و ناظر ارشد گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان در پاسخ به این سوال که ارزیابی شما نسبت به انتقادات صورت گرفته از سوی استادکاران و منتقدان مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله چیست، بیان کرد: صحبت‌هایی که در مورد گنبد بوده را انجام دادم و در اصل ادامه پروژه نظارت عالیه‌اش با من است، اگر سوالی در مورد چگونگی ادامه پروژه دارید من در خدمتم و بیایید اداره من در خدمتم.
وی در پاسخ به سئوال مجدد خبرنگار تسنیم مبنی بر اینکه آیا انتقادات مطرح شده مورد قبول شما بوده یا خیر، گفت: من قبلاً در مورد نحوه کار و این چیزها توضیحات را داده‌ام. بحث روند و ادامه و چگونگی کار را یا در محل پروژه یا در اداره سوال کنید و درباره هر بخشی که نیاز بود، به شما پاسخ می‌دهم.
سئوالات خبرنگار تسنیم درباره اینکه روند نظارتی در فعالیت مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به جایی نرسید و نکویی در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه توضیحات مختلف درباره جزئیات کار، قبلاً ارائه شده افزود: از لحاظ تخصصی هرچیز که درباره فاز دوم مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله باشد، من در آن مورد صحبت خواهم کرد.
نکویی در پاسخ به این سوال که با توجه به حواشی پیش آمده آیا قرار است تغییری در اجرای فاز دوم صورت پذیرد، بیان کرد: اکنون امکان آن را ندارم که این موارد را به صورت قشنگ برایتان توضیح دهم!
نظارت گنبد باید به فرد متخصص کاشی‌کاری واگذار می‌شد
هوشنگ رسام، پیشکسوت کاشی‌کاری و مرمت از دانش‌آموختگان رشته کاشی‌کاری و کاشی‌تراشی هنرستان هنرهای زیبای اصفهان است. وی که مرمت دیوارنگاری‌هایی همچون چهلستون و عالی قاپو و دیگر بناهای شاخص را در رزومه خود به ثبت رسانده، تجربه همکاری با اساتید بزرگی همچون استاد محمد مصدق‌زاده را در کارنامه خود داراست. این استاد پیشکسوت کاشی‌کاری و مرمت در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان با بیان آنکه ناظر عالی مرمت برای گنبد مسجد شیخ لطف‌الله باید خود نیز متخصص کاشی‌کاری باشد گفت: این درست نیست که برای گمراه کردن افراد بگوییم مدیرکل اسبق میراث فرهنگی ناظر کار ما بوده یا به طور مثال آیا ناظر دوم شما اصلاً کار کاشی انجام داده است؟ نظارت مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به طور قطع باید با نظارت یک کاشی‌کار و کاشی‌تراش صورت گیرد.
انتقادات فنی پیرامون جزئیات مرمت گنبد مسجد
وی پیرامون مرمت با بهره‌گیری از اسکن لیزری در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بیان کرد: اسکن لیزری یعنی موشک‌های نقطه زن اما ادعای شما این است که از اسکن لیزری استفاده کرده‌اید پس علت پایین و بالا قرار گرفتن کاشی‌ها چیست؟ از سوی دیگر کاشی‌های معرق نباید بینش فاصله و سفیدی باشد، همچنین تمام لعاب‌ها مات و کمرنگ شده است چرا که پر از خاک بوده و این دوستان روی آن روغن بَزرَک ریخته‌اند.
چه کسانی از ابتدا به مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اعتراص کردند؟
پیشکسوت کاشی‌کاری و مرمت پیرامون استفاده از کاشی سبز به جای کاشی فیروزی در مرمت گنبد شیخ لطف‌الله می‌گوید: باید با توجه به آنکه رنگ فیروزه‌ای رنگ قالب است از همان رنگ کاشی استفاده می‌شد. اولین کسی که در مورد تعمیرات گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اعتراض کرد دکتر حجت، بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی کل کشور بود، ایشان پس از آنکه گنبد را دیدند و توضیح نحوه مرمت را شنیدند نسبت به مرمت آن اعتراض کردند، پس از ایشان مهندس فرشته نژاد و مهندس منتظر از دیگر منتقدان بودند.
وی ادامه داد: تمام کاشی‌کارهای اصفهان می‌گویند که فرد مرمتگر و اجرا کننده مرمت کنونی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصلاً کاشی‌کار و کاشی‌تراش نیست و کار بنایی می‌کند.
پشت پرده ترک تشریفات و واگذاری‌ها چیست؟
رسام افزود: در سازمان میراث فرهنگی که آنقدر انسان‌های بلند مرتبه حضور دارد نمی‌دانستند که این کار را باید به فرد متخصصش یعنی کاشی‌تراش و کاشی ساز سپرد؛ یکی دیگر از منتقدین این کار آقای عنایتی است، هنگامی که این کار را به مناقصه می‌گذارند و آقای عنایتی برنده مناقصه می‌شوند اعلام می‌شود که ما ترک تشریفات کرده‌ایم و کار را به مرمتگر کنونی مسجد شیخ لطف‌الله می‌سپارند، آیا از نظر قانونی این کار صحیح است؟ از همان ابتدا می‌گفتید که ترک تشریفات کردیم و کار را به ایشان می‌سپردید.
وی با طرح این سوال که چرا این اتفاقات صورت گرفته، خاطر نشان کرد: من در سال 1365 این گنبد را به اتفاق استاد محمد مصدق زاده، رجبعلی حدادی و آقایان اباذری و رویگر مرمت موضعی انجام دادیم، اگر خواستید باید تمام منتقدین را جمع کنید و نظراتشان را در مورد تعمیر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله دریافت کنید.
نباید فراموش کرد که هویت شهرهای بزرگ و تاریخی ایران اسلامی به آثار تاریخی و مساجدی است که قدمت چندصدساله آنها در کنار زیبایی‌های بی‌بدیل و تاریخی که در پس لایه لایه طرح‌ها و نقش‌ها و جزئیات فنی آن قرار گرفته، به اصفهان، هویتی چندباره می‌دهند. اصفهانی که در جهان امروز به گنبدهای فیروزه‌ای و مساجد تاریخی و آثار ارزشمندی شهره است که انگار در خودِ این شهر، آنچنان که باید، مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
مردم اصفهان این روزها نگران آثاری هستند که بی‌توجهی مسئولان وقت و عدم رسیدگی لازم به آنها، شاید در سال‌های آینده ضربات جبران‌ناپذیری به هویت و اصالت ایرانی - اسلامی این بناهای تاریخی وارد خواهد کرد. امید که برای بیداری مسئولان اصفهان، خیلی زود دیر نشود...
انتهای پیام/163/
